کاهش نگران‌کننده ذخایر آبی در سد زاینده‌رود؛ خروج نیروگاه از مدار
به دلیل افت چشمگیر حجم آب موجود در مخزن، نیروگاه برق‌آبی سد زاینده‌رود از مدار خارج شده است. این موضوع می‌تواند تأثیر مستقیمی بر تأمین برق در برخی مناطق داشته باشد، چرا که نیروگاه‌های برق‌آبی بخشی از ظرفیت تولید برق کشور را تشکیل می‌دهند.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق، بررسی آخرین وضعیت سد زاینده‌رود نشان می‌دهد که ۸۹ درصد ظرفیت مخزن این سد خالی است و تنها ۱۱ درصد از ظرفیت آن دارای آب ذخیره‌شده می‌باشد. این کاهش شدید سطح ذخایر آبی، نگرانی‌هایی را در خصوص تأمین آب شرب، کشاورزی و محیط‌زیست در منطقه ایجاد کرده است.
همچنین، به دلیل افت چشمگیر حجم آب موجود در مخزن، نیروگاه برق‌آبی سد زاینده‌رود از مدار خارج شده است. این موضوع می‌تواند تأثیر مستقیمی بر تأمین برق در برخی مناطق داشته باشد، چرا که نیروگاه‌های برق‌آبی بخشی از ظرفیت تولید برق کشور را تشکیل می‌دهند.
کارشناسان حوزه آب و انرژی تأکید دارند که ادامه این روند می‌تواند بحران آبی را تشدید کند. کاهش بارندگی، برداشت‌های بی‌رویه و عدم مدیریت صحیح منابع آبی از جمله عواملی هستند که این وضعیت را رقم زده‌اند. مسئولان نیز خواستار مدیریت بهینه مصرف آب و اجرای برنامه‌های فوری برای حفظ ذخایر آبی در این سد حیاتی شده‌اند.
زاینده رود بی جان
حسن دانا، فعال حوزه محیط زیست و کارشناس آب در گفت‌وگو با شرق با بیان اینککه زاینده‌رود، به‌عنوان مهم‌ترین رودخانه دائمی در فلات مرکزی ایران، از دیرباز نقش محوری در توسعه کشاورزی، صنعت، تأمین آب شرب و حفظ تعادل زیست‌محیطی استان اصفهان داشته است. با این حال، طی دو دهه اخیر، این رودخانه با بحران کم‌آبی بی‌سابقه‌ای مواجه شده که ریشه در عوامل طبیعی و انسانی دارد، گفتا:« کاهش چشمگیر ذخایر آبی سد زاینده‌رود، افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، بروز پدیده فرونشست و افزایش تنش‌های اجتماعی، از پیامدهای این بحران هستند که در صورت عدم اتخاذ تدابیر فوری، خسارات جبران‌ناپذیری را در پی خواهد داشت.»
وی افزود:«طبق آخرین گزارش‌ها، در حال حاضر ۸۹ درصد ظرفیت مخزن سد زاینده‌رود خالی است و تنها ۱۱ درصد از ظرفیت آن دارای آب ذخیره‌شده است. این در حالی است که ظرفیت اسمی این سد ۱.۴ میلیارد مترمکعب بوده و در سال‌های نرمال بارشی، ذخایر آن به بیش از ۷۰ درصد ظرفیت کل می‌رسید. مقایسه آمارهای ثبت‌شده نشان می‌دهد که طی دو دهه اخیر، میانگین ورودی سالانه به سد زاینده‌رود از حدود ۱.۲ میلیارد مترمکعب به کمتر از ۴۰۰ میلیون مترمکعب کاهش یافته است که نشان‌دهنده افت شدید تغذیه این حوضه است.»
او با بیان اینکه عوامل متعددی در کاهش ذخایر سد زاینده‌رود مؤثر بوده‌اند گفت: «یکی از این دلایل کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی است. میزان بارندگی در سرشاخه‌های زاینده‌رود، به‌ویژه در مناطق کوهستانی چهارمحال و بختیاری، طی دو دهه اخیر حدود ۳۰ درصد کاهش یافته است.
افزایش دما و تغییر الگوی بارش از برف به باران، موجب کاهش ذخایر برفی شده که تأمین‌کننده اصلی جریان‌های سطحی این رودخانه بوده‌اند.»
دانا در ااره برداشت‌های بی‌رویه و ضعف مدیریت منابع آب تصریح کرد:«مصرف آب کشاورزی در حوضه زاینده‌رود بیش از ۸۰ درصد کل منابع در دسترس را به خود اختصاص داده است.حفر بیش از ۴۰ هزار حلقه چاه مجاز و غیرمجاز در استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری موجب افت سطح آب‌های زیرزمینی شده است.» به گفته او انتقال آب بین‌حوضه‌ای و کاهش تخصیص منابع از دلایل دیگر وضعیت امروز زاینده رو است. طرح‌های انتقال آب از زاینده‌رود به یزد و سایر مناطق مرکزی ایران، بدون در نظر گرفتن ظرفیت طبیعی این حوضه، موجب کاهش منابع در دسترس شده است.
این بحران همه گیر است
تغییر سیاست‌های توزیع آب و عدم رعایت حقابه‌های تاریخی، اعتراضات گسترده‌ای را در میان کشاورزان شرق اصفهان به دنبال داشته است.خشکی زاینده‌رود و پیامدهای زیست‌محیطیخشکی زاینده‌رود تأثیرات گسترده‌ای بر محیط‌زیست، اقلیم و سلامت عمومی گذاشته است.
خشک شدن بستر رودخانه و تالاب گاوخونی موجب افزایش میزان ذرات معلق در هوای اصفهان شده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر، غلظت PM10 و PM2.5 در برخی نقاط اصفهان بیش از ۴۰ درصد افزایش یافته است.
نابودی اکوسیستم تالاب گاوخونی یکی از مهم ترین فجایع زیست محیطی است.این تالاب که یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های پرندگان مهاجر در مرکز ایران بود، اکنون در معرض نابودی کامل قرار گرفته است.
کاهش آب ورودی به تالاب، سطح آب آن را به کمتر از ۱۰ درصد میزان استاندارد زیست‌محیطی رسانده است.
فرونشست زمین در اصفهان؛ تهدیدی جدی برای زیرساخت‌ها
یکی از جدی‌ترین تبعات کاهش آب‌های سطحی و زیرزمینی، پدیده فرونشست زمین است که اصفهان را به یکی از بحرانی‌ترین مناطق کشور تبدیل کرده است.
طبق داده‌های ماهواره‌ای، نرخ فرونشست در برخی نقاط اصفهان به بیش از ۱۰ سانتی‌متر در سال رسیده است که بسیار فراتر از حد بحرانی جهانی (۴ میلی‌متر در سال) است.
بیش از ۶۵ درصد دشت‌های استان اصفهان در وضعیت بحرانی یا فوق بحرانی از نظر فرونشست قرار دارند.
فرونشست موجب ترک‌خوردگی و آسیب به بناهای تاریخی مانند پل خواجو و سی‌وسه‌پل شده است.
چالش‌های اجتماعی و اقتصادی ناشی از بحران آبکم‌آبی در زاینده‌رود علاوه بر تبعات زیست‌محیطی، آثار اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای نیز داشته است:
کاهش ۵۰ درصدی تولیدات کشاورزی در شرق اصفهان، مهاجرت گسترده کشاورزان را در پی داشته است.
تنش‌های اجتماعی ناشی از بحران آب، منجر به اعتراضات گسترده کشاورزان اصفهان در سال‌های اخیر شده است.
کاهش منابع آبی، سرمایه‌گذاری صنعتی را تحت تأثیر قرار داده و موجب افت رشد اقتصادی منطقه شده است.
زاینده‌رود دیگر تنها یک رودخانه نیست، بلکه به نمادی از بحران مدیریت آب در ایران تبدیل شده است. تداوم روند فعلی می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای محیط‌زیست، اقتصاد و امنیت اجتماعی به همراه داشته باشد. اتخاذ سیاست‌های پایدار در مدیریت منابع آب، احیای حقابه‌های طبیعی و استفاده از فناوری‌های نوین، راهکارهایی ضروری برای جلوگیری از تشدید بحران زاینده‌رود و حفظ آینده اصفهان است. این بحران، آزمونی برای مدیریت کلان منابع آب در کشور به شمار می‌رود و در صورت عدم اقدام فوری، خسارات آن می‌تواند فراتر از مرزهای استان گسترش یابد.
