در سوریه هرج و مرج می شود؟

سایت خبری – تحلیلی "آتالایار" که به بازتاب تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا می‌پردازد با اشاره به فروپاشی سریع حکومت "بشار اسد" در سوریه به گونه‌ای که هیچ کس انتظارش را نداشت، از پایان دوره اسد به عنوان "آغاز مرحله تازه‌ای از هرج و مرج و تخلفات" یاد کرده و می‌نویسد: "ارتکاب موارد متعدد تجاوز جنسی طی چند روز گذشته پس از به دست گرفتن کنترل اوضاع توسط سازمان‌های مسلح گزارش شده است. در فضای خلاء امئیتی ایجاد شده در بسیاری از مناطق سوریه به ویژه در دمشق، حمص و حلب و نواحی اطراف آن، سوری‌ها شاهد انتقام جویی و اعدام مقام‌ها و افسران حکومت سابق بوده اند. این تخلفات در صحنه‌هایی از آتش زدن مقبره "حافظ اسد" پدر بشار اسد در شهر القرداحه در لاذقیه زادگاهش به نقطه اوج خود رسید.

اقدامی تحریک آمیز که هتک حرمت و توهینی آشکار به اقلیت علوی به شمار می‌رفت. گزارش سازمان‌های حقوق بشری و مشاهدات عینی شاهدان حاگی از ارتکاب جنایات متعدد از جمله اعدام‌های فراقضایی بوده است. در شبکه‌های اجتماعی تصاویر از اعدام شدگان بر روی زمین و شکنجه‌های صورت گرفته در حومه دمشق، حماء و حمص منتشر شده‌اند.

هم چنین، چندین مورد از اعدام افرادی که گمان می‌رود برای سرویس‌های امنیتی رژیم سقوط کرده پیشین کار می‌کردند ثبت شده است. در اولین روز سقوط دمشق، دوربین‌ها غیرنظامیان و افراد مسلح را در حال بیرون آمدن از در‌های بانک مرکزی سوریه با حمل میلیارد‌ها پوند سوری نشان می‌دادند، این تصاویر در چندین نهاد دولتی تکرار شد که مصداق غارت و دزدی است. هم چنین، غیر نظامیان معارض سوری بدون تفهیم اتهام دست به بازداشت‌های خودسرانه و بدفتاری با بازداشت شدگان زده اند. علاوه بر آن، اقدامات خشونت آمیز علیه گروه‌های خاص در مناطقی که چندین فرقه زندگی می‌کنند بازتولید دردناک درگیری‌های فرقه‌ای در سوریه همزمان با فرار هزاران خانواده از اقلیت علوی به لبنان کشور همسایه سوریه بود.

آنان اجازه عبور از مرز‌ها را نداشتند، چیزی که نشان دهنده یک بحران جدید پناهجویان است که یادآور مهاجرت میلیون‌ها سوری در سال ۲۰۱۵ است که به سمت کشور‌های اروپایی از جمله اسپانیا حرکت می‌کردند. چندین کشور از جمله کشور‌های اروپایی اعلام کردند که وضعیت و اقدامات گروه‌های مسلح به رهبری هیئت تحریرالشام، بزرگترین و مسلط‌ترین جناحی که پیش‌تر به القاعده اعلام وفاداری کرده بود را از نزدیک رصد می‌کنند. هیئت تحریرالشام سازمان غالب در سوریه کماکان در فهرست سازمان‌های تروریستی بسیاری از کشور‌ها از جمله امریکا و ترکیه به عنوان دو بازیگر اصلی تحولات سوریه قرار دارد".

این سایت تحلیلی در ادامه می‌افزاید:"در فقدان یک دولت مرکزی یا یک مرجع انتقالی برای اداره کشور، و با حضور معترضان در دمشق در جستجوی مقام‌های رژیم اسد برای پاسخگو کردن آنان، به نظر می‌رسد سوریه با آینده نامعلومی روبرو است. به نظر می‌رسد معارضان سوری که علیه اسد متحد شده بودند اکنون با چالش حفظ انسجام خود در میان گسترش بی سابقه سلاح‌های سبک و سنگین در کشور مواجه هستند. در نهایت، سقوط بشار اسد فصل جدیدی را در تاریخ سوریه باز کرد، اما به درد و رنج مردم سوریه پایان نداد. بزرگترین چالشی که اکنون سوری‌ها با آن روبرو هستند این است که چگونه می‌توانند بر میراث خشونت و درگیری‌های فرقه‌ای غلبه کنند و کشوری را بر اساس عدالت و برابری در بستری بسازند که تحت سلطه سازمان‌های افراطی است که به خاطر تاریخ خونین خود علیه اقلیت‌ها و در میانه نفرت و تمایل به انتقام شناخته می‌شوند. حمله به مناطق اقلیت کُردنشین در منطقه دیرالزور نشان دهنده اوج گیری منازعات قومیتی در سوریه است. از جامعه بین‌المللی خواسته شده که فوراً برای تضمین حفاظت از جان غیرنظامیان و ایجاد نقشه راه به منظور دستیابی به ثبات و بازسازی در سوریه مداخله کند، اما این امید‌ها با توجه به کنترل هیئت تحریرالشام و سایر گروه‌های مشابه افراطی بر سراسر سوریه دور از ذهن به نظر می‌رسد به ویژه با توجه به اقدامات تروریستی وحشتناکی که این گروه‌ها تاکنون از خود نشان داده اند". 

چهار چالش کلیدی برای دولت تازه سوریه

نشریه "المجله" چاپ لندن نزدیک به عربستان سعودی نیز در گزارشی به "چهار چالش کلیدی برای دولت جدید سوریه" پرداخته و می‌تویسد:" ادغام جناح‌های مسلح، به ویژه نیرو‌های دموکراتیک سوریه در ارتش ملی سوریه چالش کلیدی پیش روی دولت تازه آن کشور است. هم چنین، توافق بر سر یک دولت فراگیر تازه که بتواند کشوری را که دچار تفرقه شده متحد سازد نیز چالشی دیگر است. ماه جاری برهه‌ای سراسر حادثه در سوریه بود. حکومت ۵۴ ساله خاندان اسد سرنگون شده و تمرکز به سرعت به سمت ساختن یک کشور جدید و پایان دادن به انزوای بین المللی سوریه، به ویژه در قبال غرب، معطوف شده است. چندین کشور سفارتخانه‌های خود را در دمشق بازگشایی کردند، در حالی که برخی دیگر از کشور از جمله ایالات متحده، بریتانیا و ترکیه نمایندگان بلندپایه خود را به دمشق اعزام کردند. سایر کشور‌ها تعامل محتاطانه تری را ترجیح دادند و مقام‌های ارشد را برای ملاقات خصوصی با "احمد الشرع" رهبر جدید سوریه اعزام کردند. در قاهره نیز نشست‌هایی در سطح مقام‌های امنیتی و وزرا بین کشور‌های عربی و ترکیه برگزار شد. پیام این جلسات یکپارچه بود: حمایت از الشرع، مشروعیت بخشیدن به دوره جدید و استقبال از سقوط رژیم اسد. آنان بر ضرورت ایجاد دولتی فراگیر برای سوریه تاکید کردند که نهاد‌های امنیتی و نظامی را متحد کند، با تروریسم مبارزه نماید، کنترل دولتی را اعمال کند و حاکمیت را بر مساحت ۱۸۵۰۰۰ کیلومتر مربعی سوریه بازگرداند که در پنج سال گذشته عملا به سه کشور کوچک تقسیم شده است". 

"المجله" در ادامه به بیان این چهار چالش اصلی که دولت جدید سوریه باید بر آن غلبه کند پرداخته است: 

۱-ادغام نیرو‌های دموکراتیک سوریه در ارتش ملی آن کشور 

اولین چالش در رابطه دمشق و قامشلی از شهر‌های کُردنشین سوری در شمال شرقی آن کشور نهفته است. هدف رهبری جدید سوریه اعمال قدرت بر مناطق تحت کنترل نیرو‌های دموکراتیک سوریه است. طرح آنان شامل ادغام نیرو‌های دموکراتیک سوریه در ساختار نظامی ملی، برچیدن دولت خودمختار و اخراج همه جنگجویان خارجی مرتبط با حزب کارگران کردستان (پ ک ک) از سوریه است. با این وجود، نیرو‌های دموکراتیک سوریه تحت رهبری "مظلوم عبدی" کماکان بر موضع خود پافشاری می‌کنند. آن گروه بر حفظ ساختار نظامی مستقل خود برای ادامه جنگ علیه داعش با حمایت امریکا، حفظ خودمختاری خود و حفظ دسترسی به بخشی از منابع طبیعی آن منطقه اصرار می‌ورزد. اگرچه در روز سه شنبه دولت جدید سوریه اعلام کرد که توافقی با اکثر گروه‌های مسلح برای انحلال حاصل شده است، نیرو‌های دموکراتیک سوریه این موضوع را نپذیرفت و در حال حاضر درگیر ضد حمله در شمال آن کشور است. علیرغم درگیری ها، مذاکرات و میانجی گری بین دمشق و قامشلی در تلاش برای دستیابی به توافق ادامه دارد. با این وجود، بسیاری بر این باورند که نقطه عطف تعیین کننده با مراسم تحلیف ریاست جمهوری "دونالد ترامپ" در تاریخ ۲۰ ژانویه همزمان خواهد شد. ترکیه یکی از حامیان اصلی رهبری جدید سوریه امید خود را به موافقت پیش بینی شده ترامپ برای خروج ۲۰۰۰ نیروی آمریکایی مستقر در سوریه بسته است. این امر می‌تواند بر نیرو‌های دموکراتیک سوریه برای پذیرش پیشنهاد الشرع فشار آورد. ترکیه بدون شک از سقوط اسد و ظهور الشرع سود برده است. مذاکرات بین دمشق و آنکارا به سمت یک توافق دفاعی مشترک پیش می‌رود که شامل ایجاد پایگاه‌های نظامی ترکیه در حمص و دمشق و استقرار سامانه‌های دفاع هوایی ترکیه در سوریه برای جلوگیری از تجاوز اسرائیل می‌شود. این تحولات به طور قابل توجهی موقعیت الشرع را در مذاکرات با عبدی تقویت خواهد کرد.

۲-اشغالگری تازه اسرائیل 

در حالی که کشور‌های غربی انتظار دارند رهبری جدید سوریه اطمینان حاصل کند که این کشور تهدیدی برای همسایگانش به ویژه اسرائیل نخواهد بود، تخریب زیرساخت‌های نظامی سوریه و تصرف اراضی سوریه در ماه جاری توسط "بنیامین نتانیاهو" نخست وزیر اسرائیل تنش تازه‌ای را بین دو دشمن سنتی ایجاد کرده است. با این وجود، علیرغم آن که "آنتونی بلینکن" وزیر امور خارجه آمریکا به وزرای کشور‌های عربی گفته که نتانیاهو وعده داده تا پایان زمستان نیرو‌های خود را از سوریه خارج خواهد کرد ناظران در این مورد تردید دارند. هم چنین، دولت انتقالی تازه سوریه به نمایندگان کشور‌های خارجی درباره اهمیت عقب نشینی اسرائیل از خاک سوریه برای جلوگیری از بروز منازعات تازه تاکید کرده است. با این وجود، باید دید اسرائیل چه انگیزه‌ای برای خروج از منطقه حائل که در بلندی‌های جولان به‌همراه مکان‌های نظارتی کلیدی در کوه حرمون یا جبل الشیخ در مرز لبنان، اسرائیل و سوریه که تحت اشغال خود درآورده خواهد داشت. در هر حال، زمانی که اسرائیل بخشی از بلندی‌های جولان سوریه را در جریان جنگ ۱۹۶۷ اشغال کرد از آن زمان تاکنون حاضر به ترک آن منطقه اشغال شده نشده است. 

۳-ادغام گروه‌های مسلح معارض 

چالش سوم حول محور جناح‌های مسلح می‌چرخد. احمد الشرع برقراری امنیت و ایجاد یک نیروی نظامی جدید را در اولویت قرار داده است. او با رهبران گروه‌ها مسلح سوری ملاقات داشته و وزیر دفاع جدید را برای نظارت بر بازسازی ارتش و ادغام جناح‌ها منصوب کرد و روز سه شنبه اکثر گروه‌ها موافقت کردند که زیر نظر وزارت دفاع کشور کار کنند و منحل شوند.

گروه‌های کلیدی عبارتند از "جیش الاسلام" به رهبری عصام البویدانی" در دوما و "احمد العوده" رئیس اتاق عملیات جنوب ائتلافی از گروه‌های معارض مستقر در سوریه شامل قبایل مختلف دروزی و گروه‌های مخالف سوری در جنوب استان‌های سویدا و قنیطره. همان طور که مورد کشور سودان نشان می‌دهد، ادغام گروه‌های شبه نظامی از اهمیت زیادی برخوردار است. پس از فروپاشی رژیم "عمر البشیر" آن کشور در نهایت وارد یک جنگ داخلی شد که در آن ارتش ملی در حال حاضر کماکان در حال نبرد با نیرو‌های پشتیبانی سریع (RSF) است که آن درگیری به عنوان "جنگ ژنرال ها" یاد می‌شود. با توجه به ادامه جنگ داخلی، ایالات متحده هنوز تحریم‌های وضع شده علیه خارطوم را لغو نکرده موضوعی که باعث دامن زدن به وضعیت انسانی دردناک در آن کشور شده است. به همین دلیل است که برای گروه‌های مسلح سوری بسیار حیاتی است که تحت یک ساختار ملی متحد منحل شده و با یکدیگر متحد شوند.

۴-تدوین قانون اساسی جدید 

چالش چهارم توافق بر سر ساختار و ترکیب دولت جدید و تدوین قانون اساسی جدید است. در حالی که برنامه‌های اولیه بر برگزاری کنفرانسی برای حضور چهره‌های اپوزیسیون در قاهره متمرکز بود رهبری تازه سوریه اکنون برای برگزاری کنفرانس ملی در دمشق تلاش می‌کند. بنا بر گزارش ها، یکی از اعضای ارشد کمیته سیاسی با "فاروق الشرع" معاون رئیس جمهور پیشین سوریه برای مشورت در این زمینه تماس برقرار کرده است. علاوه بر این، گفتگو‌ها برای درخواست از فرمانداران استانی اخیرا منصوب شده که بسیاری از آنان رهبران سابق گروه‌های موسوم به عملیات بازدارندگی هستند در جریان است تا ۴۰ تا ۵۰ نماینده از هر استان را معرفی کنند که ۷۰ نماینده از درعا به دلیل موقعیت خاص آن ناحیه خواهد بود. هدف آن است که یک کنفرانس فراگیر متشکل از سوری‌هایی که در طول منازعه در آن کشور باقی مانده بودند تشکیل شود و پایه و اساس تدوین قانون اساسی جدید و گذار به مرحله بعد باشد".