چطور طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی روسیه خارج شد؟
دادگاه عالی روسیه ۱۷ آوریل ۲۰۲۵ ممنوعیت فعالیت گروه طالبان را که از سال ۲۰۰۳ به عنوان یک سازمان «تروریستی» معرفی شده بود، به حالت تعلیق درآورد. این اقدام در حالی صورت گرفته که هیچ کشوری تاکنون حکومت طالبان را که در اوت ۲۰۲۱ با خروج نیروهای تحت رهبری آمریکا قدرت را در افغانستان به دست گرفت، به رسمیت نشناخته است.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق ؛ قاضی اولگ نفدوف از دادگاه عالی روسیه در حکمی اعلام کرد: «ممنوعیتی که قبلاً بر فعالیت‌های طالبان اعمال شده بود و این گروه را در فهرست فدرال سازمان‌های تروریستی قرار داده بود، اکنون لغو شده است.» به گفته وی، این تصمیم بلافاصله قابل اجرا است.
ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی حکومت طالبان، به خبرگزاری دولتی تاس روسیه گفته است که این اقدام به تحکیم روابط میان دو کشور کمک میکند و «از نظر ما بسیار ارزشمند است.»
درخواست حذف عنوان «تروریستی» برای طالبان ماه گذشته از سوی دادستان کل روسیه ارائه شده بود. اگرچه تا پیش از آن و علیرغم ممنوعیت فعالیت طالبان در روسیه، کرملین فعالانه با طالبان تماس داشت و از هیئت‌های آنها در مسکو پذیرایی کرده بود. رسانه‌های دولتی روسیه هم در مواردی از بکار بردن واژه «تروریستی» برای حکومت طالبان خودداری می‌کردند.
تصویب خروج طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی در دومای دولتی، مجلس سفلی روسیه، در ماه دسامبر گذشته تنها دو روز پس از سقوط بشار اسد، متحد دیگر مسکو در سوریه انجام شد که به گفته بسیاری از تحلیلگران نشان می‌دهد که روسیه جستجو برای متحدان بیشتر در منطقه را تسریع کرده است.
یک ماه پیش‌تر در ۲۵ نوامبر، سرگئی شویگو، دبیر عمومی شورای امنیت ملی روسیه در راس یک هیئت بلندپایه به کابل سفر کرد. او بالاترین مقام روسیه است که پس از روی کار آمدن طالبان به کابل سفر کرده و یکی از نزدیکترین افراد به رئیس جمهور روسیه است. ناظران سفر او را آغاز همکاری نزدیکتر روسیه با حکومت طالبان دانستند.
بر اساس گزار‌ش‌ها ۲۶ نوامبر دوما لایحه‌ای در زمینه خروج حکومت طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی روسیه را دریافت کرد.
طالبان چه وقت وارد فهرست شد؟
طالبان از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ که اولین‌بار بر افغانستان حکومت می‌کرد، در روسیه سازمان «تروریستی» شناخته می‌شد و در سال ۲۰۰۳ «ممنوع» اعلام شد. چند سال قبل از آن، طالبان آشکارا از جدایی‌طلبان چچنی حمایت می‌کرد و حتی علیه روسیه «جهاد» اعلام کرده بود.
در این دوره، روسیه از «دولت اسلامی» وقت افغانستان به رهبری برهان الدین ربانی که نیروهای آن در بخش‌هایی از افغانستان علیه طالبان می‌جنگیدند، حمایت می‌کرد.
طی دو دهه گذشته پرونده‌های جنایی در مناطق مختلف روسیه علیه افرادی مظنون به ارتباط با طالبان، باز شده است. در این مدت حمایت عمومی از طالبان در روسیه با اتهام «توجیه تروریسم» مواجه می‌شد.
به عنوان مثال در ۲۰ مه سال گذشته میلادی، نادژدا کوورکووا، روزنامه‌نگار و فیلم‌‌ساز روس به خاطر نوشته‌هایی که به گفته پلیس در «توجیه طالبان» در کانال تلگرامی خود منتشر کرد، بازداشت شد.
فهرست «سازمان‌های تروریستی» روسیه چه فرقی با فهرست اروپا و آمریکا دارد؟
بنا به فهرستی که کمیته ملی مبارزه با تروریسم روسیه منتشر کرده است ۳۵ سازمان به عنوان گروه‌های «تروریستی» و «ممنوعه» در روسیه شناخته شده‌اند.
برخی از شناخته‌شده‌ترین آنها از جمله القاعده، جهاد اسلامی و اخوان المسلمین مصر، حزب التحریراسلام، لشکر طیبه، جنبش طالبان، جنبش اسلامی ترکستان، جمعیت اصلاح اجتماعی، دولت اسلامی عراق و سوریه (داعش)، جبهه النصره و هیئت تحریر شام، هستند.
وزارت دادگستری و سرویس اطلاعات فدرال روسیه (اف‌اس‌بی) دارایی‌های و هر نوع نقل و انتقال مالی مرتبط با سازمان‌هایی که در روسیه وارد این فهرست شوند را مسدود میکند. تبلیغات این سازمان‌ها و گروه‌ها در خاک روسیه ممنوع و مورد پیگرد قانونی قرار می‌گیرد. اعضای گروه ممکن است تحت تعقیب قضایی و با حبس روبرو شوند و سفر آنها به خاک روسیه محدود می‌شود. رسانه‌ها ملزم هستند که در خبرها نام این سازمان‌ها را همراه با توضیح «تروریستی و ممنوع در روسیه» ذکر کنند.
در روسیه و آمریکا، تفاوت‌های عمده‌ای در نحوه تعیین و ممنوعیت گروه‌های تروریستی وجود دارد که منعکس‌کننده تفاوت‌های ژئوپولیتیک، قوانین و اولویت‌های امنیتی دو کشور است.
روسیه عمدتاً بر گروه‌هایی تمرکز دارد که تهدیدی مستقیم برای امنیت داخلی این کشور هستند مانند گروه‌هایی در منطقه قفقاز یا آنهایی که بر نفوذ روسیه در خاورمیانه و آسیای میانه اثر منفی دارند. در مقابل، ایالات متحده توجه بیشتری به تهدیدات جهانی یا داخلی مرتبط با منافع خود یا متحدانش دارد و سازمان‌هایی مانند داعش، حزب‌الله و حتی گروه‌های افراطی داخلی نظیر «کوکلاکس کلان» را در فهرست خود جای داده است.
فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا و اتحادیه اروپا طولانی‌تر است و در مورد برخی سازمان‌ها متفاوت از فهرست روسیه است.
اخوان المسلمین که در فهرست گروه‌های تروریستی روسیه قرار دارد در فهرست‌های آمریکا و اروپا نیست. گروه حزب‌الله لبنان در فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا و چند کشور غربی قرار دارد اما در فهرست روسیه نیست.
در خصوص طالبان، اگرچه این گروه در هر دو کشور جزو گروه‌های بنیادگرای اسلامی قرار می‌گیرد، اما رویکردها متفاوت است.
روسیه تا حالا طالبان را رسما به عنوان «گروه تروریستی ممنوعه» اعلام کرده بود، در حالیکه آمریکا هیچ‌گاه طالبان را وارد فهرست تروریستی خود نکرد و پس از توافقنامه دوحه (۲۰۲۱) و بازگشت به قدرت، فعالیت‌های آنها را همچنان زیر نظر دارد.
این حکم چه تاثیری بر افغانستان دارد؟
رفع موانع قانونی، توسعه روابط مسکو با حکومت طالبان زمینه سرمایه‌‌گذاری شرکت‌های روسی در افغانستان را فراهم میکند، بازار روسیه برای کالاهای افغانستان را باز و واردات انرژی را میسر می‌سازد. احتمالا اجازه پروازهای مستقیم میان کابل و مسکو پس از سال‌ها توقف نیز داده خواهد شد.
به گزارش رویترز صادرات گاز مایع روسیه به افغانستان، در سال ۲۰۲۵ با ۵۲ درصد افزایش به ۷۱ هزار تن رسیده است و تاجران انتظار دارند که باز هم افزایش یابد. همچنین افغانستان بزرگترین خریدار آرد روسیه در سال ۲۰۲۴ بوده است.
مرکز تجارت روسیه در کابل تخمین زده که تجارت میان افغانستان و روسیه به حدود یک میلیارد دلار در سال افزایش یافته است.
احتمالا سایر کشورهای آسیای میانه نیز راه روسیه را دنبال خواهند کرد. قزاقستان در دسامبر ۲۰۲۳ اعلام کرد که طالبان را از فهرست «گروه‌های ممنوعه» خود حذف میکند.
روسیه و زنان افغانستان
پروانه ابراهیم خیل، فعال حقوق زنان افغان که توسط طالبان به دلیل تظاهرات در کابل بازداشت شده بود، به بی‌بی‌سی گفت که این تصمیم روسیه «ناامیدکننده» و «نقض آشکار» حقوق زنان و «حمایت از یک گروه تروریستی» است.
«با توجه به وضعیت ناامیدکننده و وحشتناک زنان در سه سال گذشته، طالبان زنان را از حقوق کار، تحصیل و مشارکت در جامعه محروم کرده‌اند و به هیچ وجه زن را انسان نمی‌دانند.»
مقام‌های روسیه قبلا از طالبان خواسته‌اند که «حکومت فراگیر» ایجاد کند اما تامین حقوق زنان را شرط به رسمیت شناختن حکومت طالبان اعلام نکرده‌اند.
چگونه نگاه روسیه به طالبان تغییر کرد؟
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، اندکی پیش از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان در سال ۲۰۲۱ رهبران طالبان را «افراد عاقل» خواند و با روی کار آمدن طالبان در این کشور، لحن رسمی مسکو درباره طالبان بیش از پیش نرم شد.
در ماه می ۲۰۲۴، ضمیر کابلوف، نماینده رئیس جمهور روسیه برای افغانستان، گفت که وزارت‌های امور خارجه و دادگستری روسیه به ولادیمیر پوتین پیشنهاد کردند که طالبان را از فهرست سازمان‌های تروریستی حذف کند. آقای کابلوف گفت که بدون چنین اقدامی، مسکو نمی‌تواند طالبان را به عنوان حکومت قانونی در افغانستان به رسمیت بشناسد.
وزیر امور خارجه روسیه در اظهارنظری در این باره گفت که این پیشنهاد «منعکس کننده واقعیت عینی» افغانستان است و «طالبان قدرت واقعی در افغانستان است و فدراسیون روسیه نیز نسبت به این موضوع بی‌تفاوت نیست.»
آقای کابلوف در چهارم اکتبر گفت که تصمیم برای حذف طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی قبلا در بالاترین سطح گرفته شده بود اما «راه‌های قانونی باید دنبال شود.» در همان روز، الکساندر بورتنیکوف، مدیر سرویس امنیت فدرال روسیه (اف‌سی‌بی)، نیز گفت که این سازمان در حال تکمیل کار برای حذف طالبان از فهرست «سازمان‌های تروریستی» است.
آقای کابلوف حکومت طالبان را نسبت به حکومت اشرف غنی، رئیس جمهور پیشین، «قابل مذاکره‌تر» خواند و سفیر روسیه، دیمیتری ژیرنوف گفت که نمایندگان طالبان که ماموریت دیپلماتیک در روسیه را به عهده گرفتند، تاثیر بسیار خوبی بر او گذاشتند، و آنها را «مردان مناسب» توصیف کرد.
نگرش مقام‌های روسیه نسبت به طالبان پس از اعلام جنگ طالبان علیه داعش شروع به تغییر کرد.
پس از حمله مرگبار ماه مارس در مسکو که چند عضو داعش ۱۴۵ نفر را در یک سالن کنسرت کشتند، ناظران تاثیر منفی این رویداد بر روابط با حکومت طالبان را تحلیل می‌کردند اما ولادیمیر پوتین در حاشیه نشست سران سازمان همکاری شانگهای با حضور سران ۱۵ کشور آسیایی در ژوئیه ۲۰۲۴ حکومت طالبان را «متحد» خود در مبارزه با تروریسم از جمله داعش خواند.
پوتین گفت: «باید پذیرفت که طالبان قدرت را در افغانستان در دست دارند.» او افزود که روسیه در مورد رسمیت حکومت طالبان به تنهایی تصمیم نمی‌گیرد.
