5 استان، گره کور صلح

گفت‌وگوهای ایالات متحده و روسیه بر سر جنگ در اوکراین، اکنون بر سرنوشت پنج منطقه کلیدی اوکراین متمرکز شده است؛ مناطقی که مسکو ادعای مالکیت آنها را دارد، اما کی‌یف به‌هیچ‌وجه حاضر به چشم‌پوشی از آنها نیست. استیو ویتکاف، فرستاده دونالد ترامپ، معتقد است ‌این سرزمین‌ها نقشی حیاتی در پایان‌دادن به جنگ دارند و به نظر می‌رسد به محور اصلی معامله‌ای تبدیل شده‌اند که او از جانب ترامپ با کرملین در حال مذاکره بر سر آن است. با‌این‌حال، وضعیت پیچیده این مناطق می‌تواند به سد راه هرگونه توافقی بدل شود.

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، پیش‌تر کریمه، دونتسک، لوهانسک، زاپوریژیا و خرسون را بخشی از خاک روسیه اعلام کرده است. این در حالی است که تمام این سرزمین‌ها درون مرزهای اوکراین قرار دارند و دست‌کم بخش‌هایی از آنها در اشغال نظامیان مسکو است. در مقابل، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، قاطعانه می‌گوید‌ کشورش هرگز این مناطق را به‌عنوان بخشی از روسیه به رسمیت نخواهد شناخت.

چنانچه دولت ترامپ، زلنسکی را برای واگذاری بخشی یا تمام این مناطق تحت فشار بگذارد، او در موقعیت بسیار دشواری قرار خواهد گرفت؛ اگر مقاومت کند، ممکن است حمایت حیاتی آمریکا را از دست بدهد و اگر تسلیم شود، با خشم و سرخوردگی مردم اوکراین روبه‌رو خواهد شد. هر یک از این سناریوها‌ در نهایت به نفع پوتین تمام می‌شود.

چه کسی کنترل این مناطق را در دست دارد؟

این پنج استان اوکراین که روسیه ادعای مالکیت‌ آنها را دارد، کمربندی استراتژیک را در سراسر جنوب شرقی این کشور تشکیل می‌دهند؛ منطقه‌ای غنی از زمین‌های حاصلخیز کشاورزی، ذخایر ارزشمند معدنی و مراکز مهم صنعتی. تهاجم ویرانگر روسیه به این مناطق، به بهای جان هزاران انسان تمام شده، شهرهای متعددی را با خاک یکسان کرده و موج گسترده‌ای از آوارگی و کاهش جمعیت را به دنبال داشته است.

نیروهای روسی ابتدا در سال ۲۰۱۴ شبه‌جزیره کریمه و بخش‌هایی از شرق اوکراین را به تصرف خود درآوردند. پس از آن، پوتین با توصیف سایر مناطق به‌عنوان سرزمین‌های «تاریخی روسیه»، به تدریج ادعاهای خود را علنی‌تر کرد. با‌این‌حال، تلاش‌ها برای گسترش اشغالگری با مقاومت سرسختانه اوکراینی‌ها روبه‌رو شد و ناکام ماند.

پس از تهاجم تمام‌عیار روسیه در فوریه ۲۰۲۲، ارتش این کشور موفق شد بخش اعظم لوهانسک، قسمت بزرگی از دونتسک و بخش‌هایی از زاپوریژیا و خرسون را به کنترل خود درآورد. اما اوکراین در اواخر همان سال توانست مرکز استان خرسون را ‌پس بگیرد و از آن زمان، روسیه برای تحقق هدف فوری خود یعنی تصرف کامل استان دونتسک، با چالش‌هایی جدی مواجه بوده است.

روسیه بلافاصله پس از اشغال، با خشونت تمام، هرگونه صدای مخالف با حاکمیت خود را در این مناطق سرکوب کرد. مسکو سپس در سپتامبر ۲۰۲۲، با برگزاری نمایش‌هایی تحت عنوان «همه‌پرسی»، تلاش کرد‌ به حضور نظامی خود مشروعیت ببخشد. طبق ادعای کرملین، اکثریت قاطع ساکنان به پیوستن به روسیه رأی داده‌اند و بر همین اساس، این مناطق بخشی از خاک روسیه اعلام شدند. این اقدام با محکومیت گسترده جامعه جهانی روبه‌رو شد و اکثر کشورها آن را به رسمیت نشناختند.

ویتکاف چه می‌گوید؟

ویتکاف برای نخستین بار در مصاحبه‌ای با تاکر کارلسون در ماه مارس، بحث این مناطق را پیش کشید؛ هرچند در آن زمان تعدادشان را اشتباه اعلام کرد و حتی نام بیشتر آنها را به خاطر نمی‌آورد. او به نادرستی ادعا کرد ‌روسیه کنترل بالفعل این سرزمین‌ها را در اختیار دارد و همان استدلال‌های پوتین برای توجیه اشغالگری را تکرار کرد، مبنی بر اینکه ساکنان این مناطق عمدتا روسی‌زبان هستند و خودشان به پیوستن به روسیه رأی داده‌اند؛ ادعایی که با یافته‌ها و محکومیت‌های بین‌المللی در تضاد کامل است.

ویتکاف در مصاحبه دیگری با وال‌استریت ژورنال، فاش کرد که پوتین در گفت‌وگوهایشان وسواس خاصی روی مسئله خاک اوکراین داشته است. او همچنین اشاره کرد که روسیه ممکن است بتواند کنترل «برخی» از این مناطق را به دست آورد، اما نه همه آنها را. ویتکاف حتی این سؤال بحث‌برانگیز را مطرح کرد که شاید اوکراین اهمیت کمتری برای مناطقی قائل باشد که بیشتر ساکنان‌شان روسی‌زبان هستند؛ «وقتی به آن پنج منطقه نگاه می‌کنید، روسیه، شما به آنها اهمیت می‌دهید‌ و اتفاقا اوکراین، شما هم به آنها اهمیت می‌دهید. اگر برخی از آنها بیشتر روسی‌زبان باشند، آیا اهمیت کمتری برایتان دارد؟».

این در حالی است که زلنسکی بارها تأکید کرده است ‌هرگز و تحت هیچ شرایطی حاکمیت روسیه بر ذره‌ای از خاک اوکراین را نخواهد پذیرفت؛ موضعی که از حمایت قاطع اکثریت ‌مردم اوکراین برخوردار است.

ساکنان چه می‌خواهند؟

واقعیت این است که تمام این مناطق در همه‌پرسی تاریخی سال ۱۹۹۱ به استقلال اوکراین از اتحاد جماهیر شوروی رأی مثبت دادند. اگرچه جمعیت درخور توجهی از روس‌تباران و روسی‌زبانان در این سرزمین‌ها زندگی می‌کنند، اما نظرسنجی‌های متعدد در‌ سالیان متمادی نشان داده است‌ اکثر ساکنان اوکراین، فارغ از قومیت یا زبان مادری‌شان، خود را شهروند اوکراین می‌دانند.

پس از اشغال این مناطق توسط روسیه، بسیاری از شهروندان وفادار به کی‌یف مجبور به ترک خانه‌های خود شدند و مسکو در مقابل، شهروندان روس را برای سکونت به این مناطق منتقل کرد. هم‌زمان، روسیه کارزار خشونت‌باری را برای «روسی‌سازی» اجباری این سرزمین‌ها به راه انداخت و هزاران غیرنظامی را که در برابر این روند مقاومت می‌کردند، زندانی و شکنجه کرد.

گسترش زبان روسی در اوکراین، به‌ویژه در مناطق شرقی و جنوبی، عمدتا میراث قرن‌ها سلطه امپراتوری مسکو است که این زبان را به‌عنوان زبان رسمی کار و فرهنگ ترویج می‌کرد و استفاده از زبان اوکراینی را‌ اغلب با توسل به زور و خشونت‌ سرکوب می‌‌کرد. پوتین نیز مدت‌هاست با تکیه بر همین پیشینه، ادعا می‌کند‌‌ روسیه حق دارد در کشورهایی که جمعیت روسی‌زبان دارند، مداخله نظامی کند.

اما تهاجمات او به اوکراین، نتیجه‌ای کاملا معکوس به بار آورده است. بر اساس نظرسنجی‌های بنیاد ابتکارات دموکراتیک، یک مرکز معتبر نظرسنجی در کی‌یف، از زمان آغاز تهاجم اولیه روسیه در سال ۲۰۱۴، شمار اوکراینی‌هایی که زبان اوکراینی را زبان مادری خود می‌دانند، از ۴۸ درصد به ۷۸ درصد افزایش یافته است. در مقابل، سهم کسانی که زبان مادری‌شان روسی است، از ۳۱ درصد به تنها شش درصد سقوط کرده است.

روسیه می‌خواهد که به رسمیت شناختن کنترل کاملش بر این پنج منطقه، بخشی از هرگونه توافق نهایی صلح باشد، اما جاه‌طلبی‌های مسکو به همین‌جا محدود نمی‌شود. کرملین همچنین از اوکراین می‌خواهد که از تلاش برای پیوستن به پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) دست بردارد و اندازه ارتش خود را نیز به‌شدت محدود کند.

اما هدف غایی پوتین، همان‌طور که پیش از تهاجم سال ۲۰۲۲ اعلام کرد، تسلط کامل روسیه بر کی‌یف، پایتخت اوکراین است. دقیقا به همین دلیل است که رهبران اوکراین، مذاکرات کنونی روسیه با ایالات متحده را نه تلاشی برای صلح، بلکه اقدامی هدفمند برای تضعیف حمایت‌های بین‌المللی از کی‌یف می‌دانند تا مسیر دستیابی روسیه به آن هدف نهایی‌ هموارتر شود.