موافقان و مخالفان تراریخته‌ها چه می‌گویند؟
محمدرضا توکلى‌صابرى. مترجم و نویسنده کتاب‌های پزشکی و علمی
من به مدرك و سند اعتقاد دارم. من به مشاهده، اندازه‌گیرى و استدلال اعتقاد دارم كه توسط ناظران مستقل تأیید شده باشد. من به هر چیزى كه مدرك و سندى براى آن باشد اعتقاد پیدا مى‌كنم، مهم نیست كه چقدر نسنجیده و مضحك باشد.
«ایزاك آسیموف»، نویسنده كتاب‌هاى علمى
رشد روزافزون جمعیت جهان و افزایش تقاضا برای مواد غذایی در قرن اخیر موجب شده کشاورزی و مواد غذایی از کشاورزی سنتی به کشاورزی پیشرفته تغییر یابد. استفاده از كودهاى شیمیایى، حشره‌كش‌ها، روش‌هاى آبیارى، ماشین‌آلات مختلف براى كاشت، آبیارى، برداشت و بسته‌بندى، بازده این محصولات را بسیار افزایش داده است. پس از كشف ساختمان دى‌ان‌ای و ژن‌ها و دست‌كارى آنها، انسان قدرت عظیمى را براى تغییر و مهندسى موجودات زنده پیدا كرد و زیست‌فناورى ایجاد شد. مهندسى ژنتیك یكى از شاخه‌هاى زیست‌فناورى است كه در آن با بریدن بخشى از مولکول دى‌ان‌ای و گذاشتن آن در موجود دیگرى تغییرات اساسى و موروثى در موجود زنده ایجاد مى‌شود. از مهندسى ژنتیك براى افزایش کمی و کیفی محصولات كشاورزى، غذایى و دارویى از یک سو و کاهش هزینه‌ها و زمان تولید از سوى دیگر استفاده مى‌شود. دانشورزان بر این عقیده‌اند كه غذاهاى تغییریافته ژنتیكی موجود خطرى بیشتر از غذاهاى معمولى ندارند، ولى هر نوع فراورده تراریخته پیش از ورود به بازار و مصرف انسان یا جانور باید مطالعه و بررسى شود. كشورهاى مختلف براى مصرف غذاهاى تغییریافته ژنتیكی قوانین متفاوتى دارند، بعضى كشورها با
وضع قوانینى آن را آزاد گذاشته و برخى دیگر مصرف آنها را محدود یا ممنوع كرده‌اند. ولى مانند هر ماده و پدیده جدید، جوامع مختلف درباره بى‌خطرى و اثر آنها بر محیط زیست نگران هستند.
محصولات تراریخته
محصولات تراریخته، محصولاتی هستند که با استفاده از مهندسی ژنتیک از انتقال یک یا چند ژن بین دو نوع موجود زنده مختلف (گیاه یا جانور) به وجود می‌آیند. استفاده از مهندسی ژنتیک از سال ١٩٨٣ آغاز شد و روزبه‌روز، به‌ویژه در اصلاح گیاهان غذایى پرمصرف، توسعه پیدا كرد؛ اما تولید تجارى محصولات تغییریافته ژنتیكى از سال ١٩٩۴ آغاز شد. قرن‌هاست كه از روش‌هایی مانند هیبریداسیون و ترکیب نژادی و جهش برای تغییر ژنتیك گیاهان و بهبود طعم و ارزش غذایی محصولات استفاده مى‌شود و در این مدت ژنوم این محصولات تغییر یافته و پیچیده‌تر شده است؛ اما در مهندسى ژنتیك كنترل انسان بر نوع تغییر و نیز انواع تغییراتى كه مى‌تواند ایجاد كند، بیشتر شده است. انسان با واردکردن ژن‌های فراوان (مربوط به صفات مختلف) به ده‌ها گونه گیاهی مانند گندم، جو، گوجه‌فرنگی، ذرت، سیب‌زمینی، سویا، پنبه، مارچوبه، تنباکو و چغندر قند خصوصیت آنها را اصلاح کرده یا بهبود داده و موفق به تولید انبوه موادی مانند روغن‌های خوراکی، موم‌ها، چربی‌ها و نشاسته‌ها شده است که در شرایط عادی به مقدار بسیار جزئی تولید مى‌شدند. علاوه بر افزایش بازده محصولات كشاورزى، موفق به کنترل آفات
زیستی بدون استفاده از حشره‌كش‌ها و نیز تکثیر و پرورش گونه‌های حاوى ژن‌های مقاوم به نمک و با قابلیت رشد و تکثیر در مناطق سخت بیابانی شده است. مهندسى ژنتیك در موجودات زنده به دو صورت انجام مى‌شود؛ یا ژن از گونه دیگرى در آن موجود زنده گذاشته مى‌شود، مانند گذاشتن ژن مقاوم به سرما از ماهى به گوجه‌فرنگى تا آن را نسبت به سرما مقاوم کند؛ این نوع گوجه‌فرنگى یك «محصول فراریخته» است. یا انتقال ژن‌ها در درون همان گونه انجام مى‌شود. در این حالت بعضى ژن‌ها تغییر داده شده، فعال شده یا خاموش مى‌شوند. مانند انتقال ژن‌هایى كه توت‌فرنگى را نسبت به قارچ‌ها مقاوم مى‌‌کند (از بعضى گونه‌هاى دیگر توت‌فرنگى). این نوع توت‌فرنگى یك نوع «محصول هم‌ریخته» است. پس از اینكه محصولات تراریخته مورد تأیید وزارت کشاورزی، سازمان غذا و دارو و سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا قرار گرفت، برای اولین‌بار در سال ١٩٩۶ زمین‌های کشاورزی در آمریکا زیر کشت این گونه از محصولات رفت و به این ترتیب کشت و تولید آنها به شکل چشمگیری افزایش یافت. بیش از 90 درصد از اراضی زیر کشت سویا، پنبه و ذرت در آمریکا برای کاشت و برداشت محصولات تراریخته مورد استفاده قرار
می‌گیرند. چندین نوع گیاه تغییریافته ژنتیكى در آمریكا براى استفاده تصویب شده‌اند، مانند چغندر قند، یونجه، کلزا، پاپایا، کدو‌‌حلوایی، گیاهان مقام به حشره‌كش‌ها و علف‌كش‌ها، گیاهانى كه تولید اسید چرب در آنها تغییر یافته است (مانند روغن كانولا)، میوه‌هایى كه بر اثر بریده‌شدن و ماندن قهوه‌اى نمى‌شوند (مانند سیب) و درختان مقاوم به قارچ‌ها و ویروس‌ها كه بعضى از آنها هنوز به مرحله تولید انبوه و تجارتى نرسیده‌اند و در مراحل مختلف پژوهش هستند. در سال ١٩٩٩ یك نوع برنج تراریخته به نام «برنج طلایى» در آمریكا تولید شد. در این برنج ژنهاى تولیدكننده بتاكاروتن كه در بدن به ویتامین آ تبدیل مى‌شود، فعال شده بود. به همین علت رنگ این برنج زرد بود. در جهانى كه سالانه 700 هزار كودك زیر پنج سال دچار كمبود ویتامین آ است و در حدود نیم‌میلیون كودك هر‌ساله نابینا مى‌شوند، عرضه این نوع برنج كه ماده غذایى بسیارى از كشورهاى جهان است، به‌ویژه كشورهایى كه كورى و مرگ ناشى از ویتامین آ شایع است، امید تازه‌اى را براى درمان این كودكان برانگیخت. در ایران تولید آزمایشگاهی برخی از محصولات تراریخته در مراکز علمی و دانشگاهی از حدود 25 سال قبل
آغاز شده است. اولین محصول کشاورزی تراریخته، رقمی از برنج است که در برابر کرم ساقه‌خوار برنج (Chilo suppressalis) مقاومت نشان می‌دهد. محصولات دیگری مانند سیب‌زمینی و پنبه نیز تولید شده‌اند و در حال طی‌کردن مراحل نهایی ارزیابی و اخذ مجوز رهاسازی هستند.
مخالفان غذاهاى تغییریافته ژنتیكى چه مى‌گویند؟
1- مخالفان محصولات حاصل از مهندسى ژنتیك فراوان‌اند. پس از لابى تولیدکنندگان غذاهاى آلى و تولیدكنندگان مواد شیمیایى و حشره‌كش‌ها در آمریكا تبلیغات زیادى علیه محصولات حاصل از مهندسى ژنتیك به راه افتاد. صنعت مواد خوراكى و غذاهاى آلى یك صنعت چندصد میلیارد دلارى در آمریكاست. علاوه بر آنها، بعضى از طرفداران محیط زیست و بعضى فرقه‌هاى مذهبى مسیحیت نیز مخالف هر گونه دست‌كارى ژنتیك موجودات زنده هستند؛ زیرا معتقدند بشر نباید در كار آفرینش خداوند دخالت كند. بعضى‌ها هم از روى ترس و جهل نسبت به موضوع با آن مخالفت مى‌كنند؛ اینها از آن گروهى هستند كه با هر پدیده، ابداع و اختراع تازه مخالف‌اند و خیلى طول مى‌كشد تا نظر خود را عوض كنند.
2- مخالفان مهندسى ژنتیك فكر مى‌كنند «گوجه‌ماهى» چیز عجیب و غریبى است و گوجه‌فرنگى خاصیت ماهى را پیدا كرده است؛ زیرا یك ژن ماهى در آن وجود دارد. این ژن هیچ‌یك از خواص ماهى را به گوجه‌فرنگى منتقل نمى‌كند، بلكه فقط یك خاصیت ماهى را به گوجه‌فرنگى انتقال مى‌دهد و آن هم مقاومت در برابر سرماست. جالب است بدانیم كه این نوع گوجه‌فرنگى هیچ‌گاه وارد بازار نشد. مخالفان محصولات تراریخته و هم‌ریخته استدلال مى‌كنند كه چنین چیزى در طبیعت انجام نمى‌شود، بنابراین كارى غیرطبیعى است و نباید انجام شود. این اعتراض از پایه نادرست است. در طبیعت هم ژن‌ها در میان گونه‌هاى مختلف انتقال پیدا مى‌كنند. به این پدیده انتقال ژنتیكى افقى مى‌گویند. براى مثال سیب‌زمینى شیرین ژنى از باكترى موجود در خاك به نام اگروباتریم را دارد. در طبیعت ژن‌ها توسط پدیده جهش تغییر مى‌یابند و موجب بروز خصوصیات جدیدى در گیاه یا جانور مى‌شوند.
3- بسیارى از مخالفان مهندسى ژنتیك واژه «طبیعى» را در مقابل مواد حاصل از مهندسى ژنتیك به كار مى‌برند تا نشان دهند كه هرچه طبیعى باشد، بهتر است. طبیعت این همه گیاهان و جانورانى را كه بشر اكنون به عنوان غذا مصرف مى‌كند، به همین صورت در اختیار بشر نگذاشته است. نیاكان ما گوجه‌فرنگى گوشتى، موز و ذرت را به همین شكلى كه ما مصرف مى‌كنیم، در اختیار نداشتند. اجداد دور ذرت به شكل دانه‌هایى روى یك ساقه باریك به اندازه یك انگشت بودند كه به آن «تئوسینت» مى‌گفتند و در مكزیك مى‌رویید. گوجه‌فرنگى گوشتى به شكل تاج‌ریزى و مانند تاك مو و سمى بود و در كوه‌هاى آند و جزایر گالاپاگوس مى‌رویید. موز بسیار كوچك‌تر و پر از دانه‌هاى سخت بود و در جنوب شرقى آسیا مى‌رویید. همه گیاهانى كه مى‌خوریم در محدوده كوچكى از جهان مى‌روییدند و بشر با انتخاب مصنوعى به‌تدریج آنها را بهتر كرده و در بخش‌هاى دیگر پخش كرده است. به‌طور خلاصه هر آنچه را ما امروز مى‌خوریم هیچ‌كدام به شكل طبیعى اولیه‌اش نیست. همه چیز از نظر ژنتیكى تغییر یافته و انسان با انتخاب نمونه‌هاى جهش‌یافته و بهتر آن را در طى هزاران سال تغییر داده است. شبه‌دانشورزان به اشتباه فكر
مى‌كنند مواد غذایى ما در گذشته بسیار بهتر بوده است.
4- مخالفان افراطى مهندسى ژنتیك مى‌خواهند انسولین از پانكراس حیوانات و هورمون رشد از غده هیپوفیز جسد انسان‌ها استخراج شود. انسولین استخراجى از حیوانات با انسولین انسان كمى تفاوت دارد. با مهندسى ژنتیك مىتوان ژن هورمون رشد و ژن انسولین انسانى را در باكترى‌ها گذاشت و به سرعت و با هزینه كمترى آنها را تولید كرد كه كاملا ساختمان هورمون‌هاى انسانى را دارند. این فناورى براى محیط زیست بسیار مناسب‌تر است. البته مخالفت با فناورى‌هاى نو همیشه وجود داشته و در برابر هر فناورى نوین مخالفت شده است؛ از مخالفت با اندیشه گردش زمین تا لقاح مصنوعى در لوله آزمایش و این هراس همیشه با ما خواهد بود. مهم این است كه نظریات شبه‌دانشورزانه را نقد كرده و به آنها پاسخ دهیم.
5- اعتراض به فراورده‌هاى تراریخته بر پایه این تصور نادرست قرار دارد كه ژنهاى یك موجود زنده با ژنهاى موجود زنده دیگر فرق دارد. ژن‌ها ساختارهاى شیمیایى هستند كه در موجود زنده یافت مى‌شوند و بسیار شبیه همدیگر هستند. در واقع 60 درصد ژنهاى گوجه‌فرنگى با ژنهاى ماهى مشترك است و 89 درصد ژنهاى موش و 95 درصد ژنهاى شمپانزه با انسان مشترك است. به مخالفانى كه همه محصولات تراریخته را خطرناك مى‌دانند و مصرف آنها را نهى مى‌كنند باید گفت كه همه محصولات تراریخته به‌طور خودكار مفید یا بى‌خطر نیستند. اینكه همه این محصولات را كاملا بى‌خطر یا كاملا خطرناك توصیف كنیم، غیرمنطقى است. هر محصولى باید توسط پژوهشگران از نظر ایمنى یا تأثیر روى محیط زیست بررسى شود. درست مانند هر گیاه یا جانور طبیعى كه به یك اقلیم متفاوت برده مى‌شود، گیاهان و جانورانى هم كه به‌طور طبیعى پرورش مى‌یابند، بى‌خطر نیستند. محصولات حاصل از دورگه‌گیرى دو گیاه و دو جانور مختلف باعث مى‌شود صدها ژن در هم مخلوط شوند یا جهش‌هاى مصنوعى ایجادشده در جانداران خطرشان بیشتر از محصولات تراریخته است. یك نوع گوجه‌فرنگى سیاه‌رنگ كه از گذاشتن دو ژن گل میمون در آن ایجاد
مى‌شود و حاوى مقدارى زیادى فلاوونوییدها است، پیش از عرضه به بازار و مصرف انسان باید تحت آزمایش‌هاى متعددى قرار گیرد و همه مقررات اداره مواد خوراكى و دارو در آمریكا در مورد آن انجام شود، درحالى‌كه بیش از 50 نوع گوجه‌فرنگى سیاه‌رنگ كه به شیوه دورگه‌گیرى توسط انسان و بدون استفاده از مهندسى ژنتیك پرورش یافته‌اند هیچ‌گونه آزمایشى روی آنها انجام نمى‌شود.
6- ممكن است گفته شود كه اطلاعات مربوط به بى‌خطرى محصولات تراریخته توسط شركت‌هاى تولیدكننده مواد غذایى و دارویى ارائه مى‌شود، بنابراین واضح است شركتى كه به پژوهش در مورد محصولات خود مى‌پردازد، نتایج پژوهش آن بیشتر به نفع آن شركت‌ها و در جهت منافع آنها خواهد بود. در پاسخ به این اعتراض مخالفان دو چیز را باید در نظر داشت كه این پژوهش‌ها تحت نظر قوانین و مقررات جدى و استانداردهاى بالاى دولت‌هاست و دیگر اینكه بیشتر این پژوهش‌ها توسط دانشورزان آزمایشگاه‌هاى مختلف جهان انجام مى‌شود نه این شركت‌ها و بنابراین اعتراض مخالفان بى‌پایه است.
7- مشكل بزرگ مخالفان محصولات تغییریافته ژنتیكى این است كه تفاوت رابطه را با علیت نمى‌دانند. اگر واقعه‌اى پیش از واقعه دیگرى رخ دهد، علت واقعه دوم نیست. در چند دهه گذشته پیشرفت‌هاى زیادى در زمینه فناورى زیستى انجام شده است و محصولات تراریخته زیادى به مرحله كشت و برداشت رسیده‌اند، ازجمه لوبیاى سویا، ذرت، كانولا، چغندر و... و فراورده‌هاى ساخته‌شده از آنها فروشگاه‌هاى مواد غذایى را پر كرده است. آنها این وفور محصولات تراریخته را به افزایش تعداد بیماران مبتلا به بیماری‌هایى مانند سرطان، پاركینسون و آلزهایمر و مولتیپل‌اسكلروز نسبت مى‌دهند. اگرچه اكنون مردم از بیماری‌هایى مانند ذات‌الریه، وبا، طاعون و حمله قلبى مانند گذشته نمى‌میرند، چون راه‌هاى پیشگیرى و درمان آنها پیدا شده است. اما بیمارى‌هاى جدیدى مانند پاركینسون و مولتیپل‌اسكلروز كشف شده است كه بشر در حال كوشش براى یافتن روش‌هاى درمان آنهاست. چندین دهه پیش این بیمارى‌ها ناشناخته بودند. شیوه‌هاى تشخیص آنها بهتر شده است و بیماران بیشترى تشخیص داده مى‌شوند. همزمان با پیشرفت دانشورزى در زمینه مهندسى ژنتیك، در زمینه‌هاى دیگرى هم پیشرفت‌هایى حاصل شده است. در چند دهه
اخیر صنعت تلفن همراه، اینترنت و كارت اعتبارى به‌شدت رواج یافته است. آیا مىتوان آنها را به فناورى زیستى و محصولات تراریخته ارتباط داد. در ایران در چند دهه اخیر جاده‌هاى زیادى ساخته شده و آسفالت شده است. آیا مىتوان وجود سرطان و مولتیپل‌اسكلروز را به علت آسفالت دانست؟ باید رابطه و علیت بین دو پدیده را كه به دنبال همدیگر مى‌آیند، خوب تشخیص دهیم.
8- بر روى محصولات تراریخته پیش از آنكه به زنجیره غذایى ما اضافه شوند، پژوهش‌هاى بسیارى انجام شده است. این پژوهش‌ها بیشتر از پژوهش‌هاى انجام‌شده بر محصولات حاصل از دورگه‌گیرى یا جهش‌هاى مصنوعى است. بسیارى از پژوهش‌هاى مربوط به محصولات تراریخته، در مرحله آزمایش، پس از كشت و تولید تجارى به علل مختلف متوقف شده‌اند. بعضى مى‌ترسند كه خوراندن محصولات تراریخته به حیوانات ممكن است باعث عقیم‌شدن، ایجاد تومور، مرگ زودرس، اختلالات گوارشى و عوارض دیگر شوند. این نوع دیدگاه‌ها كه در روزنامه‌ها، مجلات، تلویزیون و رادیو توسط بعضى‌ها ابراز مى‌شود، جاى نگرانى ندارد و در برابر مطالعات و پژوهش‌هاى جدى رنگ مى‌بازد. مطالعات جدیدى كه روى تغذیه درازمدت حیوانات با محصولات تراریخته‌اى مانند سیب‌زمینى، سویا، برنج، ذرت و گندم انجام شده است، درمقایسه‌با حیواناتى كه محصولات غیرتراریخته را مصرف كرده‌اند نشان داده است كه هر دو نوع محصول ارزش غذایى یكسانى دارند. هم آكادمى علوم آمریكا و هم سازمان بهداشت جهانى اعلام كرده‌اند كه محصولات تراریخته موجود در بازار براى مصرف انسان زیانى ندارند. سازمان‌هاى علمى و پزشكى معتبر جهان مانند سازمان
بهداشت جهانی، سازمان خواروبار جهانی، اداره ایمنی غذایی اتحادیه اروپا، اداره مواد خوراكى و دارو در آمریکا، سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا، انجمن سلطنتی پزشکی انگلستان، آکادمی ملی علوم آمریکا و استانداردهای غذایی استرالیا و نیوزلند و در کشور ایران نیز وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان غذا و دارو سلامت محصولات تراریخته موجود در بازار را تأیید کرده‌اند.
9- اثر محصولات تراریخته بر محیط زیست نیز یكى از نگرانى‌های مخالفان است. اثر این محصولات تراریخته بسیار پیچیده است. گیاهان مقاوم به علف‌كش‌ها مانند ذرت آماده براى راندآپ كه در برابر علف‌كش راندآپ (گلیفوزیت) مقاوم است به كشاورزان این امكان را مى‌دهد كه از علف‌كش راندآپ به مقدار زیادى استفاده كنند، بدون اینكه به ذرت، حتى وقتى كه جوانه زده است، آسیبى برساند. مزیت این نوع محصولات براى كشاورزان این است كه نیروى كار كمترى مصرف كرده و هزینه‌شان كاهش مى‌یابد. زیان‌هاى محصولات مقاوم به علف‌كش‌ها این است كه باعث افزایش مصرف علف‌كش‌ها شده و این علف‌كش‌ها به محیط زیست وارد شده و سبب پیدایش علف‌هاى مقاوم به این علف‌كش‌ها مى‌شود. با‌این‌حال علف‌كش راندآپ (گلیكوفوزیت) كم‌خطرتر از علف‌كش‌هاى پیشین است. البته اگر فقط بر محصولات مقاوم به علف‌كش‌ها اتكا شود، شیوه نامناسبى است، زیرا سبب مقاومت علف‌ها خواهد شد. بهتر است كه كشاورزان از انواع مختلف علف‌كش‌ها استفاده كنند. بنابراین مسئله واقعى بى‌خطرى محصولات تراریخته در مقایسه با محصولات غیرتراریخته نیست بلكه اینكه چگونه محصولات تغییریافته ژنتیكى مقاوم به گلیكوزیت را در كار
كشاورزى باید به كار گرفت. این موضوع در مورد محصولاتى كه باسیل تورینجینسیس را در خود دارند نیز صحت دارد. این باسیل پروتئینى را تولید مى‌كند كه براى بسیارى از حشرات سمى است. محصولات تراریخته‌اى كه ژن تولیدكننده پروتئین این باكترى به آنها انتقال داده شده است، مانند پنبه تراریخته، در برابر بسیارى از حشرات مقاوم هستند. مزایاى این نوع پنبه این است كه در برابر حشرات مقاوم است و بنابراین به مقدار كمترى از حشره‌كش‌ها نیاز است. عوارض مصرف زیاد این نوع پنبه‌ها این است كه ممكن است حشرات به این نوع سم درون پنبه مقاومت پیدا كنند. بدتر از آن اینكه ممكن است براثر گرده‌افشانى متقابل این ژن‌ها به گیاهان وحشى هم انتقال یابند و آنها هم نسبت به این حشرات مقاوم شوند. مانند هر پدیده و محصول طبیعى زیاده‌روى كار درستى نیست. پنبه مقاوم به حشرات محصول خوبى است اما همه كشاورزان جهان نباید آن را همزمان به كار بگیرند. كشاورزان باید این نوع پنبه را با انواع پنبه‌هاى دیگر بكارند و از حشره‌كش‌هاى متنوعى استفاده كنند تا از بروز مقاومت جلوگیرى كنند. باید دانست كه خود گیاهان هم به‌طور طبیعى براى دفاع از خود مواد حشره‌كش مى‌سازند تا حشرات را
از خود دور كنند. برخی نیز مواد جلب‌كننده حشرات مى‌سازند، مانند انواع شهدها، تا از حشرات براى كمك به گرده‌افشانى و تلقیح استفاده كنند. این مواد در گیاهان مختلف به انواع گوناگون و مقادیر مختلف وجود دارد. به همین دلیل است كه بعضى از گیاهان را انسان یا حتى جانوران نمى‌توانند بخورند و براى آنها هم سمى است.
10- حدود 20 سال پیش‌از‌این، جنجال‌هاى زیادى بر سر دانه‌هاى عقیم‌شده در آمریكا راه افتاد. ادعا مى‌شد كه شركت عظیم مونسانتو دانه‌هایى را ازطریق مهندسى ژنتیك تولید كرده است كه فقط یك‌بار مى‌روید و دانه‌هاى حاصل از آن عقیم است و گیاهى تولید نمى‌كند. در این نوع گیاهان یك ژن پایانگر گذاشته شده است كه دانه‌هاى حاصل از گیاه دیگر جوانه نمى‌زند. بنابراین كشاورزان نمى‌توانند دانه‌هاى محصول خود را بكارند و دوباره باید از مونسانتو دانه بخرند. طرفداران محیط زیست هم نگران بودند كه گرده این گیاهان بر گیاهان دیگر نشسته، با آنها آمیزش كنند و با ایجاد گیاهان دورگه آنها را عقیم کنند. واقعیت این است كه شركت مونسانتو شركتى را خرید كه بر روى دانه‌هاى پایانگر تحقیق مى‌كرد و پتنتى هم در این زمینه داشت ولى ژن پایانگر هیچ‌گاه به خارج از آزمایشگاه نرفت، تبدیل به محصولى نشد و به بازار نیامد. با این جنجال‌ها در آمریكا، شركت مونسانتو قول داد كه هیچ‌گاه به تولید دانه‌هاى پایانگر نپردازد. به‌این‌ترتیب جنجال بر سر یك فناورى آزمایش‌نشده، ثابت‌نشده و استفاده‌نشده این ترس را در جوامع مختلف برانگیخت كه مونسانتو و شركت‌هاى بیوتكنولوژى محیط
زیست را منهدم كرده، كشاورزان جهان را تحت كنترل خود درآورده و تركیبات كشنده را در غذاى ما وارد مى‌كنند. این ترس باعث شك و تردید جوامع مختلف نسبت به مواد غذایى تغییریافته ژنتیكی شد كه هنوز هم ادامه دارد. در ایران هم كسانى با استفاده از این اخبار كهنه سعى دارند كه دیانت، میهن‌پرستى و انسان‌دوستى خود را ثابت كنند و به مقامات ادارى و سیاسى بالاترى برسند.
11- یكى‌دیگر از اعتراض‌هاى مخالفان محصولات تراریخته این است كه كشاورزان هزاران سال است كه بذرهاى خود را در پایان هر برداشت حفظ كرده و براى سال دیگر مى‌كارند اما اكنون باید بذرها را از شركت‌هاى بزرگ تولیدكننده بذرهاى تراریخته بخرند. این مخالفان توجهى ندارند كه پیش از تولید بذرهاى تراریخته بیشتر كشاورزان اروپایى و آمریكایى بذرهاى خود را مى‌خریدند و هم‌اكنون نیز مى‌خرند. علت آن است كه بسیارى از این بذرها دورگه هستند. یعنى براى بهبود كیفیت محصول از تلقیح دو گیاه مختلف ایجاد شده‌اند. 95 درصد محصول ذرت در آمریكا، پیش از ابداع بذرهاى تراریخته، از بذرهاى دورگه تولید مى‌شدند؛ همین‌طور بذر گندم، سویا، سورگوم، پنبه و بادام زمینى. یعنى بذر بیشتر این محصولات، دورگه بودند. بذر گیاهان دورگه را نمى‌توان دوباره كاشت، زیرا به علت وضعیت ژنتیكى آنها بروز خصایص غالب و نهفته در گیاه بعدى قابل پیش‌بینى نیست. به‌این‌ترتیب كشاورزان نمى‌توانند از بذر بیشتر محصولات خود براى سال بعد استفاده كنند. شركت‌هاى زیادى در آمریكا و اروپا به تولید این نوع بذرها اشتغال دارند. این مخالفان از این موضوع شكایتى ندارند چون فكر مى‌كنند كه این بذرهاى
دورگه بذر «طبیعى» هستند. علاوه بر آن بسیارى از كشاورزان ترجیح مى‌دهند كه همه‌ساله بذر مورد نیاز خود را بخرند، زیرا جمع‌آورى بذر وقت‌گیر و غیراقتصادى است. البته بعضى از خرده‌كشاورزان، به‌ویژه در كشورهاى جهان سوم، بذرهاى خود را جمع‌آورى كرده و براى سال بعد از آن استفاده مى‌كنند، ولى اینها هیچ‌گاه خریدار بذرهاى تراریخته نبوده‌اند. كشت متوالى دانه‌هاى حاصل از یك نوع گیاه به‌تدریج بارورى، كیفیت و آسیب‌پذیرى گیاه را در نسل‌هاى بعد كمتر مى‌كند. به همین علت است كه شركت‌هاى بزرگ بذر گیاهان دورگه را تولید مى‌كنند و كشاورزان تمایل به خرید این بذرها را دارند.
12- اعتراض دیگرى كه مخالفان محصولات تراریخته دارند این است كه شركت‌هاى تولیدكننده این محصولات حق انحصارى یا پتنت بر روى آنها دارند كه این غیراخلاقى است و نباید موجودات زنده را پتنت كرد. البته مىتوان در مورد اخلاقى‌بودن یا غیراخلاقى بودن پتنت‌كردن موجودات زنده بحث كرد. ولى مسئله این است كه بیشتر بذرهاى پتنت‌شده تراریخته نیستند بلكه بذرهاى دورگه هستند كه چندین دهه پیش از محصولات تراریخته كشاورزان از آنها استفاده مى‌كردند و هنوز هم مى‌كنند و بذرهاى حاصل از این بذرهاى دورگه را نمى‌توانستند سال بعد بكارند.
13- مخالفان مهندسى ژنتیك معمولا ادعا می‌کنند كه فقط شركت‌هاى بزرگ بین‌المللى از این فناورى سود مى‌برند. این ادعاى درستى نیست. تحقیقات نشان داده است كه كشاورزان خرده‌پاى جهان سوم نیز از آن بهره برده‌اند. محصولات تغییریافته ژنتیكى مانند پاپایا یا بادمجان كه بازده زیادى دارند و براى محیط زیست محیط هم بدون خطر هستند به اقتصاد كشاورزان جهان سوم یارى رسانده‌اند. ایجاد گونه‌هاى مقاوم به خشك‌سالى یا گونه‌هایى كه آب كم مصرف مى‌كنند یا بارورى زیادى دارند، براى كشورهاى خاورمیانه یك موضوع حیاتى است و نمى‌توان این فناورى را به‌راحتى كنار گذاشت.
از فواید محصولات تراریخته، به غیر از مواردی که در بالا به آنها اشاره شد، می‌توان به افزایش خاصیت غذایى محصولات، استفاده از مهندسى ژنتیك براى تثبیت نیتروژن توسط خود گیاه به جاى تأمین نیتروژن گیاه با كودهاى شیمیایى كه هزینه زیاد و اثرهایى بر روى محیط زیست دارد، تقویت فتوسنتز گیاهانى كه فتوسنتز ضعیفى دارند و افزایش بازده آنها و ایجاد گیاهان مقاوم به خشكى، مقاوم به آفات و مقاوم به سرما اشاره کرد. همه آنها به وفور محصولات غذایى، ارزان‌تر شدنشان و سهولت دسترسى به آنها خواهد انجامید؛ آن‌هم در جهانى كه هر روز به جمعیتش افزوده مى‌شود. به‌این‌ترتیب مى‌بینیم كه محصولات تراریخته در طیفی وسیع و براى مصارف متنوعى مى‌توانند مصرف شوند. فایده و خطر محصولات تراریخته مانند هر فناورى دیگر به شیوه استفاده از آن بستگى دارد. با وضع قوانینى در مورد پژوهش، تولید و مصرف آنها در كشور مىتوان از این فناورى استفاده بهینه‌ای كرد. اینكه مخالفان مى‌خواهند این تصور را به وجود بیاورند كه انتخاب ما فقط میان دو حالت است و ما باید از میان محصولات طبیعى و محصولات تراریخته یكى از آنها را انتخاب كنیم، نادرست است.
من به مدرك و سند اعتقاد دارم. من به مشاهده، اندازه‌گیرى و استدلال اعتقاد دارم كه توسط ناظران مستقل تأیید شده باشد. من به هر چیزى كه مدرك و سندى براى آن باشد اعتقاد پیدا مى‌كنم، مهم نیست كه چقدر نسنجیده و مضحك باشد.
«ایزاك آسیموف»، نویسنده كتاب‌هاى علمى
رشد روزافزون جمعیت جهان و افزایش تقاضا برای مواد غذایی در قرن اخیر موجب شده کشاورزی و مواد غذایی از کشاورزی سنتی به کشاورزی پیشرفته تغییر یابد. استفاده از كودهاى شیمیایى، حشره‌كش‌ها، روش‌هاى آبیارى، ماشین‌آلات مختلف براى كاشت، آبیارى، برداشت و بسته‌بندى، بازده این محصولات را بسیار افزایش داده است. پس از كشف ساختمان دى‌ان‌ای و ژن‌ها و دست‌كارى آنها، انسان قدرت عظیمى را براى تغییر و مهندسى موجودات زنده پیدا كرد و زیست‌فناورى ایجاد شد. مهندسى ژنتیك یكى از شاخه‌هاى زیست‌فناورى است كه در آن با بریدن بخشى از مولکول دى‌ان‌ای و گذاشتن آن در موجود دیگرى تغییرات اساسى و موروثى در موجود زنده ایجاد مى‌شود. از مهندسى ژنتیك براى افزایش کمی و کیفی محصولات كشاورزى، غذایى و دارویى از یک سو و کاهش هزینه‌ها و زمان تولید از سوى دیگر استفاده مى‌شود. دانشورزان بر این عقیده‌اند كه غذاهاى تغییریافته ژنتیكی موجود خطرى بیشتر از غذاهاى معمولى ندارند، ولى هر نوع فراورده تراریخته پیش از ورود به بازار و مصرف انسان یا جانور باید مطالعه و بررسى شود. كشورهاى مختلف براى مصرف غذاهاى تغییریافته ژنتیكی قوانین متفاوتى دارند، بعضى كشورها با
وضع قوانینى آن را آزاد گذاشته و برخى دیگر مصرف آنها را محدود یا ممنوع كرده‌اند. ولى مانند هر ماده و پدیده جدید، جوامع مختلف درباره بى‌خطرى و اثر آنها بر محیط زیست نگران هستند.
محصولات تراریخته
محصولات تراریخته، محصولاتی هستند که با استفاده از مهندسی ژنتیک از انتقال یک یا چند ژن بین دو نوع موجود زنده مختلف (گیاه یا جانور) به وجود می‌آیند. استفاده از مهندسی ژنتیک از سال ١٩٨٣ آغاز شد و روزبه‌روز، به‌ویژه در اصلاح گیاهان غذایى پرمصرف، توسعه پیدا كرد؛ اما تولید تجارى محصولات تغییریافته ژنتیكى از سال ١٩٩۴ آغاز شد. قرن‌هاست كه از روش‌هایی مانند هیبریداسیون و ترکیب نژادی و جهش برای تغییر ژنتیك گیاهان و بهبود طعم و ارزش غذایی محصولات استفاده مى‌شود و در این مدت ژنوم این محصولات تغییر یافته و پیچیده‌تر شده است؛ اما در مهندسى ژنتیك كنترل انسان بر نوع تغییر و نیز انواع تغییراتى كه مى‌تواند ایجاد كند، بیشتر شده است. انسان با واردکردن ژن‌های فراوان (مربوط به صفات مختلف) به ده‌ها گونه گیاهی مانند گندم، جو، گوجه‌فرنگی، ذرت، سیب‌زمینی، سویا، پنبه، مارچوبه، تنباکو و چغندر قند خصوصیت آنها را اصلاح کرده یا بهبود داده و موفق به تولید انبوه موادی مانند روغن‌های خوراکی، موم‌ها، چربی‌ها و نشاسته‌ها شده است که در شرایط عادی به مقدار بسیار جزئی تولید مى‌شدند. علاوه بر افزایش بازده محصولات كشاورزى، موفق به کنترل آفات
زیستی بدون استفاده از حشره‌كش‌ها و نیز تکثیر و پرورش گونه‌های حاوى ژن‌های مقاوم به نمک و با قابلیت رشد و تکثیر در مناطق سخت بیابانی شده است. مهندسى ژنتیك در موجودات زنده به دو صورت انجام مى‌شود؛ یا ژن از گونه دیگرى در آن موجود زنده گذاشته مى‌شود، مانند گذاشتن ژن مقاوم به سرما از ماهى به گوجه‌فرنگى تا آن را نسبت به سرما مقاوم کند؛ این نوع گوجه‌فرنگى یك «محصول فراریخته» است. یا انتقال ژن‌ها در درون همان گونه انجام مى‌شود. در این حالت بعضى ژن‌ها تغییر داده شده، فعال شده یا خاموش مى‌شوند. مانند انتقال ژن‌هایى كه توت‌فرنگى را نسبت به قارچ‌ها مقاوم مى‌‌کند (از بعضى گونه‌هاى دیگر توت‌فرنگى). این نوع توت‌فرنگى یك نوع «محصول هم‌ریخته» است. پس از اینكه محصولات تراریخته مورد تأیید وزارت کشاورزی، سازمان غذا و دارو و سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا قرار گرفت، برای اولین‌بار در سال ١٩٩۶ زمین‌های کشاورزی در آمریکا زیر کشت این گونه از محصولات رفت و به این ترتیب کشت و تولید آنها به شکل چشمگیری افزایش یافت. بیش از 90 درصد از اراضی زیر کشت سویا، پنبه و ذرت در آمریکا برای کاشت و برداشت محصولات تراریخته مورد استفاده قرار
می‌گیرند. چندین نوع گیاه تغییریافته ژنتیكى در آمریكا براى استفاده تصویب شده‌اند، مانند چغندر قند، یونجه، کلزا، پاپایا، کدو‌‌حلوایی، گیاهان مقام به حشره‌كش‌ها و علف‌كش‌ها، گیاهانى كه تولید اسید چرب در آنها تغییر یافته است (مانند روغن كانولا)، میوه‌هایى كه بر اثر بریده‌شدن و ماندن قهوه‌اى نمى‌شوند (مانند سیب) و درختان مقاوم به قارچ‌ها و ویروس‌ها كه بعضى از آنها هنوز به مرحله تولید انبوه و تجارتى نرسیده‌اند و در مراحل مختلف پژوهش هستند. در سال ١٩٩٩ یك نوع برنج تراریخته به نام «برنج طلایى» در آمریكا تولید شد. در این برنج ژنهاى تولیدكننده بتاكاروتن كه در بدن به ویتامین آ تبدیل مى‌شود، فعال شده بود. به همین علت رنگ این برنج زرد بود. در جهانى كه سالانه 700 هزار كودك زیر پنج سال دچار كمبود ویتامین آ است و در حدود نیم‌میلیون كودك هر‌ساله نابینا مى‌شوند، عرضه این نوع برنج كه ماده غذایى بسیارى از كشورهاى جهان است، به‌ویژه كشورهایى كه كورى و مرگ ناشى از ویتامین آ شایع است، امید تازه‌اى را براى درمان این كودكان برانگیخت. در ایران تولید آزمایشگاهی برخی از محصولات تراریخته در مراکز علمی و دانشگاهی از حدود 25 سال قبل
آغاز شده است. اولین محصول کشاورزی تراریخته، رقمی از برنج است که در برابر کرم ساقه‌خوار برنج (Chilo suppressalis) مقاومت نشان می‌دهد. محصولات دیگری مانند سیب‌زمینی و پنبه نیز تولید شده‌اند و در حال طی‌کردن مراحل نهایی ارزیابی و اخذ مجوز رهاسازی هستند.
مخالفان غذاهاى تغییریافته ژنتیكى چه مى‌گویند؟
1- مخالفان محصولات حاصل از مهندسى ژنتیك فراوان‌اند. پس از لابى تولیدکنندگان غذاهاى آلى و تولیدكنندگان مواد شیمیایى و حشره‌كش‌ها در آمریكا تبلیغات زیادى علیه محصولات حاصل از مهندسى ژنتیك به راه افتاد. صنعت مواد خوراكى و غذاهاى آلى یك صنعت چندصد میلیارد دلارى در آمریكاست. علاوه بر آنها، بعضى از طرفداران محیط زیست و بعضى فرقه‌هاى مذهبى مسیحیت نیز مخالف هر گونه دست‌كارى ژنتیك موجودات زنده هستند؛ زیرا معتقدند بشر نباید در كار آفرینش خداوند دخالت كند. بعضى‌ها هم از روى ترس و جهل نسبت به موضوع با آن مخالفت مى‌كنند؛ اینها از آن گروهى هستند كه با هر پدیده، ابداع و اختراع تازه مخالف‌اند و خیلى طول مى‌كشد تا نظر خود را عوض كنند.
2- مخالفان مهندسى ژنتیك فكر مى‌كنند «گوجه‌ماهى» چیز عجیب و غریبى است و گوجه‌فرنگى خاصیت ماهى را پیدا كرده است؛ زیرا یك ژن ماهى در آن وجود دارد. این ژن هیچ‌یك از خواص ماهى را به گوجه‌فرنگى منتقل نمى‌كند، بلكه فقط یك خاصیت ماهى را به گوجه‌فرنگى انتقال مى‌دهد و آن هم مقاومت در برابر سرماست. جالب است بدانیم كه این نوع گوجه‌فرنگى هیچ‌گاه وارد بازار نشد. مخالفان محصولات تراریخته و هم‌ریخته استدلال مى‌كنند كه چنین چیزى در طبیعت انجام نمى‌شود، بنابراین كارى غیرطبیعى است و نباید انجام شود. این اعتراض از پایه نادرست است. در طبیعت هم ژن‌ها در میان گونه‌هاى مختلف انتقال پیدا مى‌كنند. به این پدیده انتقال ژنتیكى افقى مى‌گویند. براى مثال سیب‌زمینى شیرین ژنى از باكترى موجود در خاك به نام اگروباتریم را دارد. در طبیعت ژن‌ها توسط پدیده جهش تغییر مى‌یابند و موجب بروز خصوصیات جدیدى در گیاه یا جانور مى‌شوند.
3- بسیارى از مخالفان مهندسى ژنتیك واژه «طبیعى» را در مقابل مواد حاصل از مهندسى ژنتیك به كار مى‌برند تا نشان دهند كه هرچه طبیعى باشد، بهتر است. طبیعت این همه گیاهان و جانورانى را كه بشر اكنون به عنوان غذا مصرف مى‌كند، به همین صورت در اختیار بشر نگذاشته است. نیاكان ما گوجه‌فرنگى گوشتى، موز و ذرت را به همین شكلى كه ما مصرف مى‌كنیم، در اختیار نداشتند. اجداد دور ذرت به شكل دانه‌هایى روى یك ساقه باریك به اندازه یك انگشت بودند كه به آن «تئوسینت» مى‌گفتند و در مكزیك مى‌رویید. گوجه‌فرنگى گوشتى به شكل تاج‌ریزى و مانند تاك مو و سمى بود و در كوه‌هاى آند و جزایر گالاپاگوس مى‌رویید. موز بسیار كوچك‌تر و پر از دانه‌هاى سخت بود و در جنوب شرقى آسیا مى‌رویید. همه گیاهانى كه مى‌خوریم در محدوده كوچكى از جهان مى‌روییدند و بشر با انتخاب مصنوعى به‌تدریج آنها را بهتر كرده و در بخش‌هاى دیگر پخش كرده است. به‌طور خلاصه هر آنچه را ما امروز مى‌خوریم هیچ‌كدام به شكل طبیعى اولیه‌اش نیست. همه چیز از نظر ژنتیكى تغییر یافته و انسان با انتخاب نمونه‌هاى جهش‌یافته و بهتر آن را در طى هزاران سال تغییر داده است. شبه‌دانشورزان به اشتباه فكر
مى‌كنند مواد غذایى ما در گذشته بسیار بهتر بوده است.
4- مخالفان افراطى مهندسى ژنتیك مى‌خواهند انسولین از پانكراس حیوانات و هورمون رشد از غده هیپوفیز جسد انسان‌ها استخراج شود. انسولین استخراجى از حیوانات با انسولین انسان كمى تفاوت دارد. با مهندسى ژنتیك مىتوان ژن هورمون رشد و ژن انسولین انسانى را در باكترى‌ها گذاشت و به سرعت و با هزینه كمترى آنها را تولید كرد كه كاملا ساختمان هورمون‌هاى انسانى را دارند. این فناورى براى محیط زیست بسیار مناسب‌تر است. البته مخالفت با فناورى‌هاى نو همیشه وجود داشته و در برابر هر فناورى نوین مخالفت شده است؛ از مخالفت با اندیشه گردش زمین تا لقاح مصنوعى در لوله آزمایش و این هراس همیشه با ما خواهد بود. مهم این است كه نظریات شبه‌دانشورزانه را نقد كرده و به آنها پاسخ دهیم.
5- اعتراض به فراورده‌هاى تراریخته بر پایه این تصور نادرست قرار دارد كه ژنهاى یك موجود زنده با ژنهاى موجود زنده دیگر فرق دارد. ژن‌ها ساختارهاى شیمیایى هستند كه در موجود زنده یافت مى‌شوند و بسیار شبیه همدیگر هستند. در واقع 60 درصد ژنهاى گوجه‌فرنگى با ژنهاى ماهى مشترك است و 89 درصد ژنهاى موش و 95 درصد ژنهاى شمپانزه با انسان مشترك است. به مخالفانى كه همه محصولات تراریخته را خطرناك مى‌دانند و مصرف آنها را نهى مى‌كنند باید گفت كه همه محصولات تراریخته به‌طور خودكار مفید یا بى‌خطر نیستند. اینكه همه این محصولات را كاملا بى‌خطر یا كاملا خطرناك توصیف كنیم، غیرمنطقى است. هر محصولى باید توسط پژوهشگران از نظر ایمنى یا تأثیر روى محیط زیست بررسى شود. درست مانند هر گیاه یا جانور طبیعى كه به یك اقلیم متفاوت برده مى‌شود، گیاهان و جانورانى هم كه به‌طور طبیعى پرورش مى‌یابند، بى‌خطر نیستند. محصولات حاصل از دورگه‌گیرى دو گیاه و دو جانور مختلف باعث مى‌شود صدها ژن در هم مخلوط شوند یا جهش‌هاى مصنوعى ایجادشده در جانداران خطرشان بیشتر از محصولات تراریخته است. یك نوع گوجه‌فرنگى سیاه‌رنگ كه از گذاشتن دو ژن گل میمون در آن ایجاد
مى‌شود و حاوى مقدارى زیادى فلاوونوییدها است، پیش از عرضه به بازار و مصرف انسان باید تحت آزمایش‌هاى متعددى قرار گیرد و همه مقررات اداره مواد خوراكى و دارو در آمریكا در مورد آن انجام شود، درحالى‌كه بیش از 50 نوع گوجه‌فرنگى سیاه‌رنگ كه به شیوه دورگه‌گیرى توسط انسان و بدون استفاده از مهندسى ژنتیك پرورش یافته‌اند هیچ‌گونه آزمایشى روی آنها انجام نمى‌شود.
6- ممكن است گفته شود كه اطلاعات مربوط به بى‌خطرى محصولات تراریخته توسط شركت‌هاى تولیدكننده مواد غذایى و دارویى ارائه مى‌شود، بنابراین واضح است شركتى كه به پژوهش در مورد محصولات خود مى‌پردازد، نتایج پژوهش آن بیشتر به نفع آن شركت‌ها و در جهت منافع آنها خواهد بود. در پاسخ به این اعتراض مخالفان دو چیز را باید در نظر داشت كه این پژوهش‌ها تحت نظر قوانین و مقررات جدى و استانداردهاى بالاى دولت‌هاست و دیگر اینكه بیشتر این پژوهش‌ها توسط دانشورزان آزمایشگاه‌هاى مختلف جهان انجام مى‌شود نه این شركت‌ها و بنابراین اعتراض مخالفان بى‌پایه است.
7- مشكل بزرگ مخالفان محصولات تغییریافته ژنتیكى این است كه تفاوت رابطه را با علیت نمى‌دانند. اگر واقعه‌اى پیش از واقعه دیگرى رخ دهد، علت واقعه دوم نیست. در چند دهه گذشته پیشرفت‌هاى زیادى در زمینه فناورى زیستى انجام شده است و محصولات تراریخته زیادى به مرحله كشت و برداشت رسیده‌اند، ازجمه لوبیاى سویا، ذرت، كانولا، چغندر و... و فراورده‌هاى ساخته‌شده از آنها فروشگاه‌هاى مواد غذایى را پر كرده است. آنها این وفور محصولات تراریخته را به افزایش تعداد بیماران مبتلا به بیماری‌هایى مانند سرطان، پاركینسون و آلزهایمر و مولتیپل‌اسكلروز نسبت مى‌دهند. اگرچه اكنون مردم از بیماری‌هایى مانند ذات‌الریه، وبا، طاعون و حمله قلبى مانند گذشته نمى‌میرند، چون راه‌هاى پیشگیرى و درمان آنها پیدا شده است. اما بیمارى‌هاى جدیدى مانند پاركینسون و مولتیپل‌اسكلروز كشف شده است كه بشر در حال كوشش براى یافتن روش‌هاى درمان آنهاست. چندین دهه پیش این بیمارى‌ها ناشناخته بودند. شیوه‌هاى تشخیص آنها بهتر شده است و بیماران بیشترى تشخیص داده مى‌شوند. همزمان با پیشرفت دانشورزى در زمینه مهندسى ژنتیك، در زمینه‌هاى دیگرى هم پیشرفت‌هایى حاصل شده است. در چند دهه
اخیر صنعت تلفن همراه، اینترنت و كارت اعتبارى به‌شدت رواج یافته است. آیا مىتوان آنها را به فناورى زیستى و محصولات تراریخته ارتباط داد. در ایران در چند دهه اخیر جاده‌هاى زیادى ساخته شده و آسفالت شده است. آیا مىتوان وجود سرطان و مولتیپل‌اسكلروز را به علت آسفالت دانست؟ باید رابطه و علیت بین دو پدیده را كه به دنبال همدیگر مى‌آیند، خوب تشخیص دهیم.
8- بر روى محصولات تراریخته پیش از آنكه به زنجیره غذایى ما اضافه شوند، پژوهش‌هاى بسیارى انجام شده است. این پژوهش‌ها بیشتر از پژوهش‌هاى انجام‌شده بر محصولات حاصل از دورگه‌گیرى یا جهش‌هاى مصنوعى است. بسیارى از پژوهش‌هاى مربوط به محصولات تراریخته، در مرحله آزمایش، پس از كشت و تولید تجارى به علل مختلف متوقف شده‌اند. بعضى مى‌ترسند كه خوراندن محصولات تراریخته به حیوانات ممكن است باعث عقیم‌شدن، ایجاد تومور، مرگ زودرس، اختلالات گوارشى و عوارض دیگر شوند. این نوع دیدگاه‌ها كه در روزنامه‌ها، مجلات، تلویزیون و رادیو توسط بعضى‌ها ابراز مى‌شود، جاى نگرانى ندارد و در برابر مطالعات و پژوهش‌هاى جدى رنگ مى‌بازد. مطالعات جدیدى كه روى تغذیه درازمدت حیوانات با محصولات تراریخته‌اى مانند سیب‌زمینى، سویا، برنج، ذرت و گندم انجام شده است، درمقایسه‌با حیواناتى كه محصولات غیرتراریخته را مصرف كرده‌اند نشان داده است كه هر دو نوع محصول ارزش غذایى یكسانى دارند. هم آكادمى علوم آمریكا و هم سازمان بهداشت جهانى اعلام كرده‌اند كه محصولات تراریخته موجود در بازار براى مصرف انسان زیانى ندارند. سازمان‌هاى علمى و پزشكى معتبر جهان مانند سازمان
بهداشت جهانی، سازمان خواروبار جهانی، اداره ایمنی غذایی اتحادیه اروپا، اداره مواد خوراكى و دارو در آمریکا، سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا، انجمن سلطنتی پزشکی انگلستان، آکادمی ملی علوم آمریکا و استانداردهای غذایی استرالیا و نیوزلند و در کشور ایران نیز وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان غذا و دارو سلامت محصولات تراریخته موجود در بازار را تأیید کرده‌اند.
9- اثر محصولات تراریخته بر محیط زیست نیز یكى از نگرانى‌های مخالفان است. اثر این محصولات تراریخته بسیار پیچیده است. گیاهان مقاوم به علف‌كش‌ها مانند ذرت آماده براى راندآپ كه در برابر علف‌كش راندآپ (گلیفوزیت) مقاوم است به كشاورزان این امكان را مى‌دهد كه از علف‌كش راندآپ به مقدار زیادى استفاده كنند، بدون اینكه به ذرت، حتى وقتى كه جوانه زده است، آسیبى برساند. مزیت این نوع محصولات براى كشاورزان این است كه نیروى كار كمترى مصرف كرده و هزینه‌شان كاهش مى‌یابد. زیان‌هاى محصولات مقاوم به علف‌كش‌ها این است كه باعث افزایش مصرف علف‌كش‌ها شده و این علف‌كش‌ها به محیط زیست وارد شده و سبب پیدایش علف‌هاى مقاوم به این علف‌كش‌ها مى‌شود. با‌این‌حال علف‌كش راندآپ (گلیكوفوزیت) كم‌خطرتر از علف‌كش‌هاى پیشین است. البته اگر فقط بر محصولات مقاوم به علف‌كش‌ها اتكا شود، شیوه نامناسبى است، زیرا سبب مقاومت علف‌ها خواهد شد. بهتر است كه كشاورزان از انواع مختلف علف‌كش‌ها استفاده كنند. بنابراین مسئله واقعى بى‌خطرى محصولات تراریخته در مقایسه با محصولات غیرتراریخته نیست بلكه اینكه چگونه محصولات تغییریافته ژنتیكى مقاوم به گلیكوزیت را در كار
كشاورزى باید به كار گرفت. این موضوع در مورد محصولاتى كه باسیل تورینجینسیس را در خود دارند نیز صحت دارد. این باسیل پروتئینى را تولید مى‌كند كه براى بسیارى از حشرات سمى است. محصولات تراریخته‌اى كه ژن تولیدكننده پروتئین این باكترى به آنها انتقال داده شده است، مانند پنبه تراریخته، در برابر بسیارى از حشرات مقاوم هستند. مزایاى این نوع پنبه این است كه در برابر حشرات مقاوم است و بنابراین به مقدار كمترى از حشره‌كش‌ها نیاز است. عوارض مصرف زیاد این نوع پنبه‌ها این است كه ممكن است حشرات به این نوع سم درون پنبه مقاومت پیدا كنند. بدتر از آن اینكه ممكن است براثر گرده‌افشانى متقابل این ژن‌ها به گیاهان وحشى هم انتقال یابند و آنها هم نسبت به این حشرات مقاوم شوند. مانند هر پدیده و محصول طبیعى زیاده‌روى كار درستى نیست. پنبه مقاوم به حشرات محصول خوبى است اما همه كشاورزان جهان نباید آن را همزمان به كار بگیرند. كشاورزان باید این نوع پنبه را با انواع پنبه‌هاى دیگر بكارند و از حشره‌كش‌هاى متنوعى استفاده كنند تا از بروز مقاومت جلوگیرى كنند. باید دانست كه خود گیاهان هم به‌طور طبیعى براى دفاع از خود مواد حشره‌كش مى‌سازند تا حشرات را
از خود دور كنند. برخی نیز مواد جلب‌كننده حشرات مى‌سازند، مانند انواع شهدها، تا از حشرات براى كمك به گرده‌افشانى و تلقیح استفاده كنند. این مواد در گیاهان مختلف به انواع گوناگون و مقادیر مختلف وجود دارد. به همین دلیل است كه بعضى از گیاهان را انسان یا حتى جانوران نمى‌توانند بخورند و براى آنها هم سمى است.
10- حدود 20 سال پیش‌از‌این، جنجال‌هاى زیادى بر سر دانه‌هاى عقیم‌شده در آمریكا راه افتاد. ادعا مى‌شد كه شركت عظیم مونسانتو دانه‌هایى را ازطریق مهندسى ژنتیك تولید كرده است كه فقط یك‌بار مى‌روید و دانه‌هاى حاصل از آن عقیم است و گیاهى تولید نمى‌كند. در این نوع گیاهان یك ژن پایانگر گذاشته شده است كه دانه‌هاى حاصل از گیاه دیگر جوانه نمى‌زند. بنابراین كشاورزان نمى‌توانند دانه‌هاى محصول خود را بكارند و دوباره باید از مونسانتو دانه بخرند. طرفداران محیط زیست هم نگران بودند كه گرده این گیاهان بر گیاهان دیگر نشسته، با آنها آمیزش كنند و با ایجاد گیاهان دورگه آنها را عقیم کنند. واقعیت این است كه شركت مونسانتو شركتى را خرید كه بر روى دانه‌هاى پایانگر تحقیق مى‌كرد و پتنتى هم در این زمینه داشت ولى ژن پایانگر هیچ‌گاه به خارج از آزمایشگاه نرفت، تبدیل به محصولى نشد و به بازار نیامد. با این جنجال‌ها در آمریكا، شركت مونسانتو قول داد كه هیچ‌گاه به تولید دانه‌هاى پایانگر نپردازد. به‌این‌ترتیب جنجال بر سر یك فناورى آزمایش‌نشده، ثابت‌نشده و استفاده‌نشده این ترس را در جوامع مختلف برانگیخت كه مونسانتو و شركت‌هاى بیوتكنولوژى محیط
زیست را منهدم كرده، كشاورزان جهان را تحت كنترل خود درآورده و تركیبات كشنده را در غذاى ما وارد مى‌كنند. این ترس باعث شك و تردید جوامع مختلف نسبت به مواد غذایى تغییریافته ژنتیكی شد كه هنوز هم ادامه دارد. در ایران هم كسانى با استفاده از این اخبار كهنه سعى دارند كه دیانت، میهن‌پرستى و انسان‌دوستى خود را ثابت كنند و به مقامات ادارى و سیاسى بالاترى برسند.
11- یكى‌دیگر از اعتراض‌هاى مخالفان محصولات تراریخته این است كه كشاورزان هزاران سال است كه بذرهاى خود را در پایان هر برداشت حفظ كرده و براى سال دیگر مى‌كارند اما اكنون باید بذرها را از شركت‌هاى بزرگ تولیدكننده بذرهاى تراریخته بخرند. این مخالفان توجهى ندارند كه پیش از تولید بذرهاى تراریخته بیشتر كشاورزان اروپایى و آمریكایى بذرهاى خود را مى‌خریدند و هم‌اكنون نیز مى‌خرند. علت آن است كه بسیارى از این بذرها دورگه هستند. یعنى براى بهبود كیفیت محصول از تلقیح دو گیاه مختلف ایجاد شده‌اند. 95 درصد محصول ذرت در آمریكا، پیش از ابداع بذرهاى تراریخته، از بذرهاى دورگه تولید مى‌شدند؛ همین‌طور بذر گندم، سویا، سورگوم، پنبه و بادام زمینى. یعنى بذر بیشتر این محصولات، دورگه بودند. بذر گیاهان دورگه را نمى‌توان دوباره كاشت، زیرا به علت وضعیت ژنتیكى آنها بروز خصایص غالب و نهفته در گیاه بعدى قابل پیش‌بینى نیست. به‌این‌ترتیب كشاورزان نمى‌توانند از بذر بیشتر محصولات خود براى سال بعد استفاده كنند. شركت‌هاى زیادى در آمریكا و اروپا به تولید این نوع بذرها اشتغال دارند. این مخالفان از این موضوع شكایتى ندارند چون فكر مى‌كنند كه این بذرهاى
دورگه بذر «طبیعى» هستند. علاوه بر آن بسیارى از كشاورزان ترجیح مى‌دهند كه همه‌ساله بذر مورد نیاز خود را بخرند، زیرا جمع‌آورى بذر وقت‌گیر و غیراقتصادى است. البته بعضى از خرده‌كشاورزان، به‌ویژه در كشورهاى جهان سوم، بذرهاى خود را جمع‌آورى كرده و براى سال بعد از آن استفاده مى‌كنند، ولى اینها هیچ‌گاه خریدار بذرهاى تراریخته نبوده‌اند. كشت متوالى دانه‌هاى حاصل از یك نوع گیاه به‌تدریج بارورى، كیفیت و آسیب‌پذیرى گیاه را در نسل‌هاى بعد كمتر مى‌كند. به همین علت است كه شركت‌هاى بزرگ بذر گیاهان دورگه را تولید مى‌كنند و كشاورزان تمایل به خرید این بذرها را دارند.
12- اعتراض دیگرى كه مخالفان محصولات تراریخته دارند این است كه شركت‌هاى تولیدكننده این محصولات حق انحصارى یا پتنت بر روى آنها دارند كه این غیراخلاقى است و نباید موجودات زنده را پتنت كرد. البته مىتوان در مورد اخلاقى‌بودن یا غیراخلاقى بودن پتنت‌كردن موجودات زنده بحث كرد. ولى مسئله این است كه بیشتر بذرهاى پتنت‌شده تراریخته نیستند بلكه بذرهاى دورگه هستند كه چندین دهه پیش از محصولات تراریخته كشاورزان از آنها استفاده مى‌كردند و هنوز هم مى‌كنند و بذرهاى حاصل از این بذرهاى دورگه را نمى‌توانستند سال بعد بكارند.
13- مخالفان مهندسى ژنتیك معمولا ادعا می‌کنند كه فقط شركت‌هاى بزرگ بین‌المللى از این فناورى سود مى‌برند. این ادعاى درستى نیست. تحقیقات نشان داده است كه كشاورزان خرده‌پاى جهان سوم نیز از آن بهره برده‌اند. محصولات تغییریافته ژنتیكى مانند پاپایا یا بادمجان كه بازده زیادى دارند و براى محیط زیست محیط هم بدون خطر هستند به اقتصاد كشاورزان جهان سوم یارى رسانده‌اند. ایجاد گونه‌هاى مقاوم به خشك‌سالى یا گونه‌هایى كه آب كم مصرف مى‌كنند یا بارورى زیادى دارند، براى كشورهاى خاورمیانه یك موضوع حیاتى است و نمى‌توان این فناورى را به‌راحتى كنار گذاشت.
از فواید محصولات تراریخته، به غیر از مواردی که در بالا به آنها اشاره شد، می‌توان به افزایش خاصیت غذایى محصولات، استفاده از مهندسى ژنتیك براى تثبیت نیتروژن توسط خود گیاه به جاى تأمین نیتروژن گیاه با كودهاى شیمیایى كه هزینه زیاد و اثرهایى بر روى محیط زیست دارد، تقویت فتوسنتز گیاهانى كه فتوسنتز ضعیفى دارند و افزایش بازده آنها و ایجاد گیاهان مقاوم به خشكى، مقاوم به آفات و مقاوم به سرما اشاره کرد. همه آنها به وفور محصولات غذایى، ارزان‌تر شدنشان و سهولت دسترسى به آنها خواهد انجامید؛ آن‌هم در جهانى كه هر روز به جمعیتش افزوده مى‌شود. به‌این‌ترتیب مى‌بینیم كه محصولات تراریخته در طیفی وسیع و براى مصارف متنوعى مى‌توانند مصرف شوند. فایده و خطر محصولات تراریخته مانند هر فناورى دیگر به شیوه استفاده از آن بستگى دارد. با وضع قوانینى در مورد پژوهش، تولید و مصرف آنها در كشور مىتوان از این فناورى استفاده بهینه‌ای كرد. اینكه مخالفان مى‌خواهند این تصور را به وجود بیاورند كه انتخاب ما فقط میان دو حالت است و ما باید از میان محصولات طبیعى و محصولات تراریخته یكى از آنها را انتخاب كنیم، نادرست است.