‌جنگ، «گند جهان نیست، تعفن بیداد است»

‌اوایل ماه مارس بود که فیلمی از تیراندازی نظامیان روسی به مردی منتشر شد که در بزرگراهی خارج از پایتخت اوکراین دست‌هایش را بالای سرش گرفته بود. کشته‌شدن این شهروند اوکراینی زمزمه‌های وقوع یک قتل‌عام از سوی روسیه را در شهر تسخیرشده بوچا در شمال غرب کی‌یف بر سر زبان‌ها انداخت. اکنون روس‌ها پس از چند هفته از این منطقه رانده شده‌اند و رسانه‌ها با ورود به بوچا عواقب هولناک اشغال کوتاه‌مدت این شهر از سوی نظامیان تحت امر ولادیمیر پوتین را به تصویر کشیده‌اند؛ «ما 13 جسد را در یک مسیری کابوس‌وار به طول کمتر از 200 متر بین دو روستای امریا و مایلا شمردیم. روستاهایی که ترجمه نام آنها رویا و دلبر می‌شود. دو نفر از این کشته‌شدگان غیرنظامیان اوکراینی هستند که به دست روس‌ها کشته شده‌اند. بقیه هنوز شناسایی نشده‌اند اما تنها دو نفر از کشته‌شدگان یونیفورم نظامی قابل تشخیص اوکراینی به تن دارند».

خبرنگاران رسانه‌ها توانستند از مسیر بزرگراه اصلی E-40 وارد این منطقه شوند، زیرا نیروهای اوکراینی تنها 10 ساعت قبل، بوچا و مناطق اطرافش را از اشغال نظامیان روسیه آزاد کرده بودند.

هنوز آثار نبرد و گلوله‌باران شدید در همه‌جا دیده می‌شد. هیچ مکانی در شهر سالم نمانده است. پمپ‌بنزین‌ها و هتلی که به خاطر خدمات ماساژ و رستورانش معروف بود، کاملا ویران شده بود. وضعیت این هتل نمادی از فاجعه‌ای است که روس‌ها رقم زده‌اند.

نیروهای اوکراینی که چرخ پنچرشده خودروی خود را در خرابه‌های یک گاراژ کنار جاده عوض می‌کردند، گفتند که روس‌ها یکی، دو روز قبل در حدود چهار کیلومتری این منطقه عقب‌نشینی کرده بودند و پس از یک درگیری سخت با نظامیان اوکراینی که چندین روز به طول انجامید، افراد باقی‌مانده و زره‌پوشان خود را باز‌هم به فاصله‌ای بیشتر عقب کشیدند‌ اما اجساد پرشمار و انبوهی از سؤالات و نگرانی‌ها در مورد اینکه قربانیان چه کسانی بودند و چگونه مردند، در دل ویرانه‌های باقی‌مانده از منطقه بوچا هنوز بر جا مانده بود. هویت بسیاری از این قربانیان جنایت روسیه مشخص است، از جمله زوجی که هفت مارس کشته و رها شدند تا جسد آنها به مرور زمان متلاشی شود. ماشینی زنگ‌زده کنار جاده و در نزدیکی یک پمپ‌بنزین قرار دارد که تمام سطح آن پر از اثرات ترکش است و بر اثر آتش‌سوزی به یک ورق سوخته تبدیل شده است. در کنار این ماشین هم بقایای سوخته و پیچ‌خورده جسدی وجود دارد که فقط مردبودنش قابل تشخیص است. حلقه ازدواج هنوز در انگشت جسد است. در داخل محفظه‌ای سوخته که زمانی ماشین آنها بود هم جسد سوزانده‌شده یک زن به چشم می‌خورد که هنگام جان‌باختن در‌حال فریادکشیدن بود. کشته‌شدن آنها همان روز توسط یک پهپاد اوکراینی تحت نظارت واحد دفاع سرزمینی اوکراین فیلم‌برداری شد. این واحد هم ویدئو را منتشر و سازمان‌های خبری سراسر جهان آن را بازنشر کردند. این ویدئو خشم عمومی را نسبت به جنایتی که نظامیان تحت امر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در اوکراین مرتکب می‌شوند، شدت بخشید. تصاویر تیراندازی مکرر نظامیان روسی به سمت مردی را نشان می‌داد که دستانش را به نشانه تسلیم و برای نشان‌دادن بی‌خطر و غیر‌مسلح بودنش بالا برده بود.

تحقیقات نشان داده که این زوج، «ماکسیم آیووینکو» و همسرش «کسینا» بودند و مدتی قبل در کاروانی متشکل از 10 خودروی نظامی حضور داشتند که تلاش می‌کردند از دست روس‌ها فرار کنند و خود را به کی‌یف برسانند. همان‌طور‌که آنها در جاده رانندگی می‌کردند، یک تانک روسی را مشاهده کردند که در فرورفتگی کنار جاده کمین کرده بود. ویدئوی منتشرشده نشان می‌دهد که روی این تانک به‌وضوح حرف V مشخص شده ‌که یکی از شناسه‌هایی است که از سوی نیروهای روسیه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ماشین‌های دیگر در این کاروان دور زدند و با سرعت دور شدند اما ماشین ماکسیم به احتمال زیاد به دلیل تیراندازی متوقف شد. به محض توقف ماشین، ماکسیم پیاده شد و دستانش را بالا برد اما در عرض چند ثانیه با گلوله‌باران نظامیان روس کشته شد.

پس از آن هم همسرش در ماشین کشته شد. پسر شش‌ساله آنها و مادر مسن یکی از دوستان ماکسیم هم بودند اما هر دو زنده ماندند و د‌رنهایت آزاد شدند. آنها را نظامیان اوکراینی و در‌حال پیاده‌روی پیدا کردند. یک فرضیه این است که روس‌ها اجساد ماکسیم و همسرش و ماشین آنها را به عمد آتش زده‌اند تا شواهد جنایتی را که مرتکب شده‌اند، از بین ببرند.

کمی جلوتر اتومبیل‌های سوخته و اجساد قرار دارند اما برخلاف تصاویری که از سرنوشت ماکسیم و همسرش منتشر شده، هیچ ویدئویی برای نشان‌دادن بلایی که سر آنها آمده منتشر نشده است. یک فرض معتبر برای چنین مواردی این است که سایر افراد هم به دست خدمه آن تانک یا دیگر سربازان روسی کشته شده‌اند.‌تلاش برای نابودی تعدادی از اجساد دیگر هم صورت گرفته است و آنها را رها کرده‌اند تا جسدشان متلاشی و پوسیده شود. اما اجساد دیگر روی هم انباشته شده و دور آنها لاستیک قرار داده شده است. مشخص است که اقدام برای آتش‌زدن این اجساد هم انجام شده و لاستیک‌ها که قابل اشتعال هستند هم به همین منظور در اطراف جسدها قرار داده شده‌اند. در اطراف جاده تانک‌های رها‌شده روسی قابل‌مشاهده هستند که یا کاملا سوخته‌‌ یا سالم رها شده‌اند. آنچه واضح است این است که نیروهای روسی، تحت فشار مداوم سربازان اوکراینی، مجبور به تسلیم قلمرو استراتژیک خود در اطراف کی‌یف شده‌اند و هر‌چقدر که این نظامیان اشغالگر عقب‌نشینی کنند، شرایط پایتخت اوکراین و مردم آن امن‌تر می‌شود. با خروج روس‌ها از هر منطقه اوکراین، شواهد بیشتری از کشتار غیرنظامیان و جنایت‌های روس‌ها به دست می‌آید و باید انتظار داشت آنچه در بوچا رقم خورد، در دیگر نقاط تحت اشغال در اوکراین از جمله ماریوپل تکرار شده باشد.

صحنه‌های وحشتناک در جاده چیزی بیش از مرگ وحشتناک انسان‌هایی بود که قربانی تصمیم پوتین برای حمله به اوکراین شده بودند. این صحنه‌ها که رسانه‌ها از بوچا منتشر کردند، تنها بخشی از یک جنایت گسترده است.

توضیح: تیتر برداشتی آزاد از یک شعر احمد شاملو است

‌جنایت جنگی چیست؟

با انتشار تصاویر اجساد غیرنظامیان در بوچا و واکنش‌های گسترده بین‌المللی، «کریم خان»، دادستان ارشد دیوان کیفری بین‌المللی از رسیدگی به موضوع احتمال وقوع جنایت جنگی در بوچا و دیگر مناطق اوکراین به دست نظامیان روسیه خبر داد. دیوان کیفری بین‌المللی که در لاهه هلند مستقر است، خود را چنین معرفی می‌کند: «کار این سازمان تحقیق و در صورت لزوم‌ محاکمه افرادی است که به ارتکاب سنگین‌ترین جنایت‌های مورد توجه جامعه بین‌المللی متهم‌‌اند؛ نسل‌کشی، جنایت‌های‌ جنگی، جنایت‌های علیه بشریت‌ و جنایت تجاوز و تهاجم... این دادگاه در مبارزه جهانی برای پایان‌دادن به مصونیت از مجازات مشارکت دارد و هدفش آن است که از طریق عدالت کیفری بین‌المللی، آمران و عاملان را به‌دلیل جرائمی که مرتکب شده‌اند، بازخواست و موظف به پاسخ‌گویی و به جلوگیری از تکرار این جنایت‌ها کمک کند». دیوان کیفری بین‌المللی جنایات جنگی را نیز چنین توصیف می‌کند: «نقض فاحش کنوانسیون ژنو در زمینه درگیری‌های مسلحانه‌ که برای نمونه شامل استفاده از کودک‌سربازها می‌شود، کشتن یا شکنجه افرادی نظیر غیرنظامیان یا اسیران جنگی، هدایت عمدی حملات به‌سوی بیمارستان‌ها، بناهای تاریخی، یا مراکز دینی، آموزشی، هنری، علمی، یا خیریه». ماده هشت اساسنامه ۱۹۸۹ رم، معاهده بنیادین دیوان کیفری بین‌المللی، ۱۱ جنایت جنگی را فهرست کرده است و آن را «نقض شدید» کنوانسیون‌ها در درگیری بین ملت‌ها می‌داند، که عبارت‌اند از: ۱- قتل‌عمد ۲- شکنجه ۳- رفتار غیرانسانی ۴- آزمایش‌های بیولوژیکی ۵- عملی که به‌عمد رنج عظیمی به بار آورد ۶- تخریب و تصاحب اموال ۷- خدمت اجباری در نیروهای متخاصم ۸- نفی محاکمه عادلانه ۹- اخراج و انتقال غیرقانونی ۱۰- حبس غیرقانونی ۱۱- گروگان‌گیری. چنانچه یک کشور عضو یا شورای امنیت سازمان ملل، یا خود دادستان برمبنای اطلاعات دریافتی از منابع دیگر، مانند افراد یا سازمان‌های غیردولتی، وضعیتی را به دادگاه ارجاع دهد، دفتر دادستانی دیوان بین‌المللی کیفری مسئول انجام تحقیق و تعقیب قضائی درمورد جنایات جنگی منتسب است. کریم‌خان، وکیل دادگستری بریتانیایی، از ۱۶ ژوئن ۲۰۲۱ این مسئولیت را بر عهده داشته است و پیش از آن نیز مسئول گروه پژوهشی ویژه سازمان ملل برای تحقیق درمورد جنایات گروه تروریستی داعش در عراق بود. چنانچه در نتیجه تحقیقات او در مورد حقایق میدان جنگ، اتهامی علیه شخص خاصی مطرح شود، متهم در دادگاه لاهه محاکمه خواهد شد و تا زمانی که جرمش به‌صورت قطعی و تردیدناپذیر اثبات نشود، بی‌گناه محسوب می‌شود‌ و هیئتی متشکل از سه قاضی به پرونده رسیدگی می‌کنند و باید بیانیه کامل و مستدلی در توضیح حکم نهایی خود ارائه دهند. محاکمه‌ها، بسته به آنکه چه وضعیت احتمالی‌ای به نفع شاهدی باشد که برای شهادت‌دادن حاضر می‌شود، به‌صورت علنی یا پشت درهای بسته برگزار می‌شود. کسی که مجرم جنایت جنگی شناخته شود، احتمالا به حبس بلندمدت محکوم می‌شود که معمولا بسته به جرم، این میزان ۳۰ سال یا حبس ابد پشت میله‌های زندان است. این دادگاه اختیار تحمیل مجازات اعدام ندارد. انتظار می‌رود که تنها ۱۲۳ کشوری که با معاهده رم موافقت کرده و آن را امضا کرده‌اند، به مرجعیت دادگاه پایبند باشند. با اینکه اوکراین و روسیه در میان کشورهای عضو این معاهده نیستند، اوکراین دو بار اعلام کرده است که صلاحیت آن دادگاه را می‌پذیرد و «کریم‌خان» اجازه دارد درباره جنایاتی که ادعا می‌شود در جریان درگیری‌های کنونی در خاک آن کشور رخ داده است، تحقیق کند.