کرونا تمام نشد، اما مدرسه‌ها باز شد

هدی هاشمی: این بار 14 فروردین بود که «بوی ماه مدرسه» می‌داد نه اول مهر؛ آن‌هم بعد از 24 ماه تعطیلی نه سه ماه. وضعیتی که برای آموزش و پرورش در همه جهان استثنا بود. ویروس کرونا هرچند رام‌تر شده اما هنوز هم قربانی می‌گیرد؛ با‌این‌حال، سیاست آموزش از راه دور دیگر به دلایل مختلف نمی‌تواند ادامه پیدا کند. سیاستی که اسفند سال 98 کمتر کسی فکرش را می‌کرد حدود دو سال بر نظام آموزش و پرورش حاکم شود. این اتفاق اما افتاد؛ اتفاقی با انواع و اقسام هزینه‌ها، سختی‌ها، درس‌ها و البته احتمالا گشایش افق‌های نو برای روش‌های جدید آموزش. با این همه مسئولان آموزشى کشور در نیمه تعطیلات نوروزی به این نتیجه رسیدند که باید درهای مدارس را به روی ١٥ میلیون دانش‌آموز باز کنند. آنها ١٤ فروردین را روز بازگشایی مدارس اعلام کردند و حالا یک‌هفته‌ای می‌شود که اکثر دانش‌آموزان راهی مدرسه شده‌اند. مدرسه‌رفتن دانش‌آموزان در زمانه کرونا مخالفان و موافقان خود را دارد. موافقان می‌گویند آموزش مجازی موجب افت تحصیلی دانش‌آموزان شده و زمان آموزش حضوری فرا رسیده است. مخالفان اما در دوگانه سلامت و آموزش، سلامت دانش‌آموزان و معلمان را انتخاب می‌کنند و بر این باورند با آموزش دست‌و‌پا‌شکسته مجازی هم می‌توانند به دانش‌آموزان در یادگیری دروس کمک کنند.

بخش‌نامه‌اى عجیب و غریب

قصه مدرسه‌رفتن دانش‌آموزان در دوران کرونا داستان عجیب و غریبی بود. از همان روزهای اولی که کرونا آمد و مدارس تعطیل شد تا همین ماه گذشته مسئولان آموزش و پرورش بارها اعلام کردند که به صورت تدریجی درهای مدارس را به روی دانش‌آموزان باز می‌کنند؛ درهایی که در دو سال گذشته به خاطر مخالفت خانواده‌ها و افزایش بیماری کرونا چند باری هم باز و بسته شد. تا اینکه در اوایل فروردین وزارت آموزش و پرورش در یک بخش‌نامه سفت و سخت اعلام کرد آموزش‌ها حضوری خواهد بود و دانش‌آموزان باید در کلاس‌های درس حاضر باشند. آنها از مدیران مدارس خواستند که بدون توجه به واکسیناسیون و حذف فاصله‌گذاری اجتماعی پذیرای همه دانش‌آموزان در مدرسه باشند. تصمیمی که موجب شوکه‌شدن مدیران مدارس، خانواده‌ها و معلمان شد. برخی از خانواده‌ها در شبکه‌های اجتماعی به این تصمیم اجباری واکنش نشان دادند. خیلی‌هایشان که موافق بازگشایی‌ها بودند، نوشتند مسئولان چه فکری برای رفت‌و‌آمد دانش‌آموزان به مدرسه کرده‌اند؟ بسیاری از دانش‌آموزان سرویس مدرسه ندارند و مدیران باید در‌این‌باره فکری کنند. برخی‌ دیگر به جمعیت دانش‌آموزی مدارس دولتی اشاره داشتند و گفتند کلاس درس مدارس دولتی پرجمعیت است. در برخی از کلاس‌ها ۴۰ دانش‌‌آموز وجود دارد که روی هر میز دو یا سه نفر می‌نشینند. مدیران آیا مى‌توانند در این مدارس پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنند؟ بسیاری از مدارس هیچ امکاناتی ندارند، حتی بسیاری از مدارس تهویه ساده در کلاس‌های درس هم ندارند. برخی از منتقدان به زمان نامناسب بازگشایی مدارس اشاره کردند و نوشتند مسئولان آموزشی باید صبر می‌کردند تا نتیجه سلامت خانواده‌ها بعد از سفرهای نوروزی مشخص شود. همه اینها سلامت معلمان، دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان را تهدید می‌کند. 

موضوعی که نسرین چراغی، مدیر یک مدرسه در کرج، به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «نه فقط این بخش‌نامه بلکه همه بخش‌نامه‌های آموزش و پرورش عجیب هستند. مسئولان آموزشی همیشه نگاه دستوری دارند و توجهی هم به حرف‌های مدیران مدارس نمی‌کنند. بخش‌نامه اخیر آموزش و پرورش هم برای بازگشایی‌ها هیچ‌گونه توجیه و منطقی ندارد. اواخر تعطیلات نوروزی موضوع بازگشایی‌ها را با خانواده‌ها و کادر آموزشی در میان گذاشتم، بسیاری از خانواده‌ها عصبانی شدند. اینکه بدون فاصله اجتماعی دانش‌آموز فقط در مدرسه باشد این خودش برای خیلی‌ها غیرقابل باور است. ما مخالف آموزش حضوری نیستیم اما باید دید مدیر می‌تواند سلامت دانش‌آموزان را تضمین کند؟ در مدارس دولتی کرج هر کلاس 30 تا 40 دانش‌آموز دارد. دانش‌آموز اگر مریض شود به معلم انتقال می‌دهد. اگر معلم درگیر بیماری شود، معلم جایگزینی ندارم که به کلاس درس بفرستم. برخی از همکاران ما بیماری زمینه‌ای دارند و این بخش‌نامه سلامت آنها را به خطر می‌اندازد. حتی هزینه تست کرونا هم برای معلمان سنگین است. اگر دانش‌آموز یا معلمی مشکوک به کرونا شد باید تست دهد و این خودش بار مالی دارد. ای‌کاش مسئولان به این مسائل هم فکر می‌کردند».

دانش‌آموزان اما خوشحال‌اند

با اینکه برخی از خانواده‌ها مخالف حضور فرزندانشان در مدرسه بودند اما آمارهای وزارت آموزش و پرورش نشان می‌دهد ۸۴ درصد دانش‌آموزان به مدرسه رفته‌اند و استقبال دانش‌آموزان از کلاس‌های حضوری خوب بوده است.

البته مسئولان آموزشی اعلام کردند در دو روز ابتدایی بازگشایی مدارس، ۱۸۵ مدرسه در ۲۴ استان آموزش حضوری را دنبال نکردند. خبرنگار «شرق» هم در بررسی‌هایش به این نتیجه رسید که برخی از مدارس غیرانتفاعی و مدارس خاص روی خوشی به بخش‌نامه آموزش و پرورش نشان ندادند. مدیران این مدارس این هفته پذیرای دانش‌آموزانشان هستند. با این همه و بر اساس آمارهای وزارت آموزش و پرورش، اکثر خانواده‌ها از آموزش غیرحضوری خسته و کلافه شده‌اند.

‌والدینی که پا‌به‌پای دانش‌آموزان‌شان می‌نشستند تا درس و مشق فرزندان‌شان را پیگیری کنند. عده‌ای به جای دانش‌آموزان‌شان مشق می‌نوشتند و برخی‌ دیگر به جای دانش‌آموز امتحان می‌دادند. حالا دیگر خیلی‌های‌شان می‌توانند نفس راحتی بکشند و فرزندان‌شان را با خیال راحت به مدرسه بفرستند. 

در سوی دیگر این ماجرا، دانش‌آموزان هستند. خانه‌نشینی دو‌ساله آن‌قدر برایشان سخت بوده که حالا همان دانش‌آموز فراری از مدرسه هم بدش نمی‌آید در کلاس حضوری شرکت کند. سارا دانش‌آموز کلاس نهمی یکی از همین دانش‌آموزان است. خودش می‌گوید همان روزهای اولی که مدرسه تعطیل شد، او به همراه هم‌کلاسی‌هایش خوشحال بودند که چند روزی مدرسه نمی‌روند؛ اما تعطیلی مدرسه که طولانی شد، همه آنها خسته و عصبی شدند. سارا درباره مدرسه‌رفتنش چنین توضیح می‌دهد: «راستش وقتی مدیرمان اعلام کرد که مدارس باز است و هر دانش‌آموزی هم به مدرسه نیاید غیبت می‌خورد، خیلی خوشحال شدم. قبلا هم مدارس باز بود اما خانواده‌ام اجازه نمی‌دادند به مدرسه بروم. درس را از طریق شاد می‌خواندم. الان خیلی خوشحالم که کلاس‌ها حضوری شده. درسم در این دو سال ضعیف بود و اصلا هم از طریق فضای مجازی درس را نمی‌فهمیدم. اینترنت قطع و وصل می‌شد و ما هم خیلی جدی درس نمی‌خواندیم. برخی از کلاس‌ها هم که رسما تعطیل بود؛ مثلا ما زنگ تربیت بدنی نداشتیم. درس‌هایمان سخت‌تر شده است و اصلا نمی‌دانستم چه باید بکنم. در دوران قرنطینه هیچ کاری نداشتم انجام دهم. بگومگوهایم با مادرم بیشتر شده بود و واقعا دیگر نمی‌توانستم خانه را تحمل کنم. چند روزی هست که مدرسه می‌روم. تقریبا همه هم‌کلاسی‌هایم می‌آیند. مدرسه شلوغ است. زنگ تفریح همه هستند و این حالم را بهتر کرده است».

از او درباره رعایت پروتکل‌ها می‌پرسم و اینکه چقدر سر کلاس درس فاصله اجتماعی را رعایت می‌کنند: «تقریبا 30 نفر سر کلاسیم. برخی از بچه‌ها ماسک نمی‌زنند و در مدرسه مواد ضدعفونی‌کننده هم وجود ندارد. معلم‌ها هم بعضی وقت‌ها ماسک نمی‌زنند. هوا گرم است و نمی‌شود از صبح تا ظهر ماسک زد. البته بیشتر بچه‌ها هم واکسن زده‌اند. برای همین ماسک‌شان را نمی‌زنند».

افت تحصیلی دلیل اصلی بازگشایی‌ها

مسئولان آموزشی دو دلیل مهم برای بازگشایی مدارس داشتند؛ اول اینکه بر ‌اساس اعلام وزارت بهداشت مرگ‌و‌میر کرونا کاهش داشته است. موضوع مهم دیگر افت تحصیلی دانش‌آموزان بوده است؛ افت تحصیلی که به گفته مسئولان تعلیم و تربیت ضربه شدیدی به سیستم آموزشی کشور زده و حالا این موضوع به چالش مهم وزارتخانه تبدیل شده است. مشکل برای دانش‌آموزان دبستانی البته بحرانی‌تر است؛ به‌ویژه کلاس اولی‌ها و دومی‌ها که از طریق آموزش مجازی، الفبا را هنوز به‌خوبی یاد نگرفته‌اند. در ارزیابی و تحقیقی که معاونت ابتدایی وزارت آموزش و پرورش روی کارنامه ارزشیابی کیفی دانش‌آموزان انجام داده است، مشخص شده تعداد دانش‌آموزانی که در کارنامه، نمره‌های نیازمند تلاش و قابل قبول گرفته‌اند، نسبت به سال قبل از کرونا بیشتر شده است. همچنین درصد ارزشیابی نمرات خوب و خیلی خوب دانش‌آموزان هم کاهش پیدا کرده است. نتایج آزمون تیمز ۲۰۱۹ نیز نشان داد که عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان ایران از میانگین بین‌المللی پایین‌تر است. در سوی دیگر بر اساس مطالعات انجام‌شده اگر دانش‌آموزان به مدت پنج ماه از مدرسه دور بمانند و مدارس تعطیل باشد، بین سه تا ۹ ماه افت کیفیت سال‌های تحصیل برای دانش‌آموزان رقم می‌خورد.

 محمد‌رضا نیک‌نژاد، کارشناس تعلیم و تربیت، به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «به‌عنوان یک معلم موافق بازگشایی مدارس هستم. به ‌این ‌دلیل که افت آموزشی در بین دانش‌آموزان فراگیر شده است. یونسکو هم در گزارشی اعلام کرده که میانگین افت آموزشی به‌ویژه در سطح پایه که همان خواندن و نوشتن و حساب‌کردن است، در بین دانش‌آموزان کاهش پیدا کرده است. این موضوع در مناطق کم‌برخوردار و محروم موجب فقر و شکاف آموزشی شده است. در سوی دیگر ما دانش‌آموزانی داریم که بازمانده از تحصیل شدند. برخی از دانش‌آموزان دسترسی به گوشی هوشمند نداشتند. بر اساس آمار وزارت آموزش و پرورش سه میلیون دانش‌آموز به خاطر آموزش مجازی ترک تحصیل کرده‌اند. حتی برخی از مسئولان آموزشی از جمعیت 30 تا 50 درصدی دانش‌آموزان خارج از چرخه تحصیل در این دو سال خبر دادند که این خودش نزدیک هفت میلیون نفر است. پس افت آموزشی یکی از مهم‌ترین دلایل برای بازگشایی‌ها خواهد بود. در سوی دیگر دانش‌آموزان کلاس اول، دوم و سوم ابتدایی اصلا مدرسه را درک نکردند، نمی‌توانند با هم‌کلاسی‌های خود ارتباط برقرار کنند و نیاز است که آموزش‌ها حضوری شود. اما یک نکته بسیار مهم است؛ وزارت آموزش و پرورش باید خانواده‌ها و معلمان را برای این بازگشایی آگاه می‌کرد. وقتی دولت انگلیس از بازگشایی صحبت کرد، دقیقا پنج ماه یک بحث گسترده کارشناسی را با خانواده‌ها و کادر آموزشی داشت. خانواده‌ها در جریان بازگشایی بودند و معلمان هم نظرشان را گفتند. دولت برای اینکه نگرانی خانواده‌ها کم شود، درمانگاهی برای برخی مدارس در نظر می‌گیرد. قرار می‌گذارند هر هفته از معلمان و دانش‌آموزان تست کرونا بگیرند. برای رفت‌و‌آمد دانش‌آموزان که بسیار هم مهم است، سرویس در نظر گرفتند. گروه‌های معلمان و خانوادها را برای بازگشایی آماده کردند. همه اینها باعث بازگشایی مدارس در انگلیس شد. دولت فنلاند تمام مدارسش را در اختیار دبستانی‌هایش گذاشت تا دانش‌آموزان ابتدایی هر روز مدرسه بروند. حالا آموزش و پرورش ایران وسط تعطیلات با یک بخش‌نامه خشک و با کلی خط‌و‌نشان برای خانواده‌ها اعلام می‌کند مدارس حضوری است».

او درباره آماده‌نبودن خانواده‌ها برای حضور دانش‌آموزانشان در مدرسه می‌گوید: «بسیاری از بچه‌ها سرویس نداشتند، خیلی‌هایشان راهشان دور بود و والدین مجبور شدند از کارشان برای رفت‌و‌آمد دانش‌آموزانشان بزنند. مدیران آمادگی اجرای پروتکل‌های بهداشتی را نداشتند. سرویس بهداشتی مدارس کثیف است و ضدعفونی‌کننده‌ای وجود ندارد. برخی خانواده‌ها راضی نمی‌شوند بچه‌ها را به مدرسه بفرستند و خیلی‌ها با ترس می‌فرستند. روز 14 فروردین که به مدرسه رفتیم، دانش‌آموزان و معلمان بسیار آشفته و سرگردان بودند. هنوز هم که هنوز است دانش‌آموزان با شرایط هر روز کلاس‌ها کنار نیامده‌اند و حدود 20 درصد از دانش‌آموزانم غیبت غیرموجه دارند».

ترک تحصیل دانش‌آموزان با آموزش مجازی

«هیچ آموزشی جای آموزش حضوری را نمی‌گیرد و حالا هم زمان آموزش حضوری است»؛ این گفته‌های نرگس ملک‌زاده، کارشناس تعلیم و تربیت و مدیر یک هنرستان دخترانه است. او هم موافق آموزش حضوری است و دوست دارد تمامی دانش‌آموزانش سر کلاس درس آموزش را ادامه دهند. ملک‌زاده اما به شیوه بازگشایی انتقاد دارد و می‌گوید: «ترک تحصیل دانش‌آموزان برای ما دغدغه بود. دختران دانش‌آموزی داشتم که قبل کرونا شرایط تحصیلی خوب و عالی داشتند اما به خاطر نداشتن گوشی و آموزش مجازی ترک تحصیل کردند. علاوه بر این قرنطینه دانش‌آموزانمان را افسرده کرده است و مشاوران مدارس بیشترین درگیری را حالا با دانش‌آموزان دارند. ما سعی کردیم در این 25 ماه مدرسه تعطیل نباشد. نه آموزش تعطیل شد و نه مدارس بسته بودند. ما به‌صورت ترکیبی آموزش را انجام دادیم. قبول دارم که زمان آموزش حضوری رسیده است، ولی مدیران زمان لازم را برای آماده‌سازی مدارس نداشتند. دانش‌آموزان از یک تعطیلات نورورزی به مدرسه آمدند. بیشتر دانش‌آموزان در سفرهای نوروزی بودند، پس اگر قرار بر انتقال بیماری باشد تمام دانش‌آموزان ما می‌توانند ناقلان خوبی برای هم باشند. فکر می‌کنم باید دو هفته آموزش را ترکیبی انجام می‌دادیم و بعد از این مدت درهای مدارس را تا آخر خرداد به روی دانش‌آموزان باز می‌کردیم. حذف شرط واکسن هم خطرناک است. مسئولان باید خانواده‌ها را مجاب کنند که در آموزش حضوری واکسیناسیون شرط اصلی است. این غلط است که بگویم شرط واکسن‌زدن و فاصله وجود ندارد. هوا گرم شده و دانش‌آموز تحمل ماسک‌زدن طولانی‌مدت را ندارد. هرچقدر تذکر دهیم دانش‌آموز کار خودش را می‌کند. تهویه مدارس خوب نیست. آموزش و پرورش باید به شورای مدرسه برای کاهش زمان مدارس اختیار دهد. الان زمان آن نیست که بعد از دو سال آموزش مجازی و ترکیبی یکباره دانش‌آموز سر کلاس بنشیند، بچه‌ها به ‌لحاظ روحی و روانی آمادگی کلاس درس را ندارند».

دانش‌آموزان افسرده شدند

دردسرهای آموزش مجازی از یک طرف و مشکلات روحی و روانی که کرونا برای دانش‌آموزان به وجود آورد، از طرف دیگر موجب بروز مسائل بسیاری برای دانش‌آموزان شد. دوری از مدرسه و هم‌کلاسی خیلی از دانش‌آموزان را تنها کرد. آن‌طور که روان‌شناسان می‌گویند، دستاورد قرنطینه و تعطیلی مدارس افسردگی، پرخاشگری و افزایش استرس بین دانش‌آموزان بوده است تا جایی که برخی از کارشناسان آموزشی اعلام کرده‌اند ما با نسل جدیدی از دانش‌آموزان روبه‌رو هستیم که درگیر مشکلات روحی شده‌اند. 

حیدر تورانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، به آن اشاره می‌کند: «کارکرد مدرسه برای دانش‌آموزان فقط آموزش و یادگیری نیست، مدرسه‌رفتن فقط یادگیری الفبا و روخوانی نیست. دانش‌آموزان به مدرسه می‌روند که با همسالانشان ارتباط بگیرند و نظم و ترتیب و مسئولیت‌پذیری را تمرین کنند. آنها روابط اجتماعی را آموزش می‌بینند و با معلم رابطه مستقیم برقرار می‌کنند. شما توجه کنید در این دو سال دانش‌آموزان کاملا از کارکردهای مدرسه دور بودند. اصلا درس و مشق را جدی نمی‌گرفتند و هرکدامشان هر مدلی که دوست داشتند درس می‌خواندند. نرفتن به مدرسه به‌ویژه برای دانش‌آموزان که علاقه زیادی به برقراری روابط و وقت‌گذراندن با دوستان‌شان دارند، باعث بروز زمینه‌های افسردگی در آنها شده است. علاوه بر این خود وزارت آموزش و پرورش اعلام کرده چاقی بین دانش‌آموزان بیشتر از قبل از کرونا شده است. همه این موارد موجب می‌شود که مدارس باز باشند. بازگشایی مدارس تأثیر مثبتی روی نظم و انضباط دانش‌آموزان دارد و موجب تعامل بیشتر دانش‌آموزان با معلمان و هم‌کلاسی‌هایشان می‌شود. خانواده‌ها باید توجه کنند خانه‌نشینی دانش‌آموزان شرایط روحی و روانی آنها را ویران  کرده است».