عمران نافرجام

قطر در مدت چهار سال هفت استادیوم، هتل و نمازخانه، شهر جدید و بندر جدید، مترو و فرودگاه و... ساخته است تا میزبان جام جهانی ۲۰۲۲ فوتبال باشد. بودجه‌ای که قطری‌ها برای احداث این بناهای عمرانی هزینه کرده‌اند، بالغ بر ۲۰۰ میلیارد دلار بوده است؛ آن‌هم درست در شرایطی که درآمد نفت ایران به ارقام غم‌انگیزی رسیده. اما در ایران بنا بر گزارش سازمان برنامه و بودجه، بیشتر از دو‌هزار‌و ۶۵۰ طرح نیمه‌تمام عمرانی حدود ۱۷ سال است که روی زمین مانده‌اند. ورزشگاه مس کرمان و متروی اهواز بیشتر از یک‌دهه‌و نیم روی زمین مانده‌اند و راه‌آهن بندر چابهار که بارها از موقعیت طلایی آن در راه ابریشم می‌گویند، بیشتر از یک دهه است به خط ریل سراسری متصل نشده است.

هفت استادیوم، هتل و نمازخانه، شهر جدید و بندر جدید، مترو و فرودگاه و... پروژه‌هایی هستند که قطر در مدت چهار سال برای برگزاری جام جهانی ساخته و بخشی از زیرساخت‌های خود را نوسازی کرده است. در سال ۲۰۱۸ علی العمادی، وزیر دارایی قطر، گفته بود هفته‌ای حدود ۵۰۰ میلیون دلار صرف پروژه‌های ساخت‌وساز مربوط به جام جهانی ۲۰۲۲ می‌شود.

حالا شیخ احمد بن‌ناصر بن‌جاسم آل‌ثانی، سفیر قطر در فدراسیون روسیه، به خبرگزاری تاس روسیه گفته است هزینه قطر برای آماده‌سازی برای جام جهانی ۲۰۲۲ حدود ۲۰۰ میلیارد دلار است. برگزارکنندگان مسابقات می‌گویند همه استادیوم‌ها با در‌نظر‌گرفتن ملاحظات محیط‌زیستی ساخته شده‌اند و از سازمان جهانی ارزیابی پایداری (GSAS) چهار یا پنج ستاره گرفته‌اند. بودجه اولیه ساخت ورزشگاه‌ها و زمین‌های تمرینی جام جهانی ۴/۷ میلیارد پوند بوده است و انرژی همه این ورزشگاه‌ها را باتری‌های خورشیدی تأمین می‌کنند و بعضی از آنها مجهز به سامانه سرمایشی برای فضای باز هستند.

قدمت تاریخی پروژه‌های نیمه‌کاره عمرانی در ایران

اما در ایران استادیوم‌های ورزشی بسیاری سال‌هاست نیمه‌کاره روی زمین مانده‌اند. ورزشگاه ۳۰ هزار نفری مس کرمان هنوز که هنوز است بعد از ۱۵ سال ساخته نشده یا خطوط متروی بسیاری از کلان‌شهرهای ایران همچنان معطل ساخت هستند. متروی اهواز با گذشت بیشتر از ۱۵ سال هنوز یک خط آن به بهره‌برداری نرسیده است و متروی پایتخت سال گذشته بارها خبرساز شد. اعضای شورای شهر تهران و مسئولان مترو با اشاره به تحریم ایران به کمبود قطعه و تجهیزات اشاره کرده و گفته بودند از نوسازی زیرساخت‌های مترو ناتوان مانده‌اند.

علیرضا نادعلی، سخنگوی شورای شهر نیز به‌تازگی به انتخاب گفته است که تقریبا بیشتر پله‌های برقی‌ تهران خاموش نیستند،بلکه به طور کل خراب هستند و وضعیت پله‌برقی‌ها به علت نبود قطعات یدکی و تحریم‌ها دچار مشکلات زیادی شده‌ و هزینه زیادی هم به دنبال دارند. چندی پیش هم مهدی قربانی، معاون هماهنگی امور مناطق سازمان زیباسازی شهر تهران، اعلام کرد از ۵۰۱ دستگاه پله‌برقی پل‌های هوایی تهران فقط ۱۰ درصد یعنی حدود ۵۰ پل، سالم و در دسترس شهروندان هستند.

در چابهار که سال‌هاست با عنوان بندر طلایی و استراتژیک ایران در رسانه‌ها توصیف می‌شود و آن را یکی از امیدهای راه ابریشم می‌دانند، جاده‌های درست و درمانی برای اتصال بنادر به جاده وجود ندارد و بنا بر اعلام وزارت راه و شهرسازی این استان فقیرترین استان ایران از نظر دسترسی به بزرگراه و جاده است یا خط آهن چابهار- زاهدان که برای احداث چابهار به خط ریلی سراسری کلنگ‌زنی شده، بیشتر از یک دهه است که به سرانجام نرسیده است. فرودگاه بین‌المللی امام خمینی در تهران که از سال ۸۴ احداث شده است نیز همچنان نیمه‌تمام مانده و بسیاری از فازهای عملیاتی آن به سرانجام نرسیده‌اند.

در‌ این ‌میان، برخی پروژه‌های عمرانی رکورد عقب‌ماندگی از برنامه را شکسته‌اند که برای نمونه می‌توان از آزادراه تهران-شمال نام برد که بیشتر از چهار دهه معطل مانده است.

۷۰ هزار پروژه عمرانی ناتمام در ایران

عقب‌ماندگی مدام پروژه‌های عمرانی در شرایطی رخ می‌دهد که طبق آخرین گزارش سازمان برنامه و بودجه، میانگین اجرای طرح‌های عمرانی به ۱۷ سال رسیده است و حالا بالغ بر دو‌هزار‌و ۶۵۰ طرح نیمه‌تمام وجود دارد. طرح‌هایی که اگر حتی هیچ طرح جدیدی هم کلنگ نخورد، نیازمند دست‌کم ۲۸ سال زمان برای تکمیل هستند! اقبال شاکری، عضو کمیسیون عمران مجلس که اسفند‌ماه گفته بود ۷۵ درصد پروژه‌های عمرانی از زمان مقرر اجرای خودشان می‌گذرند و نیمه‌تمام می‌مانند، حالا درباره تعداد پروژه‌های ناتمام به «شرق» می‌گوید: تعداد پروژه‌های عمرانی نیمه‌تمام زیاد است و فکر می‌کنم به بالای 70 هزار پروژه برسند. البته این تعداد شامل پروژه‌های در حال ساخت و فعال هم می‌شوند.

او می‌افزاید: منظور از پروژه‌‌های نیمه‌تمام، آنهایی هستند که مدت مدیدی از آنها گذشته ولی یا بودجه به آنها تخصیص داده نمی‌شود یا بودجه‌شان کم است یا کلا متوقف شده‌اند. سازمان برنامه باید تعداد پروژه‌های بلاتکلیف را به تفکیک اعلام کند تا اعداد گمراه‌‌کننده نباشند. به گفته این نماینده، چون اولویت بودجه‌دهی در کشور با پروژه‌هایی است که بالای 50 درصد پیشرفت دارند، خواه‌ناخواه پروژه‌هایی با درصد پیشرفت کم از بودجه کمتری برخوردار می‌شوند و این دوباره طولانی‌‌ترشان می‌کند.

با این حال پیش از شاکری، نایب‌رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در مهر‌ماه 1400 تعداد پروژه‌های نیمه‌تمام در سطح کشور را بیش از صد هزار پروژه اعلام کرده بود.

عقب‌ماندگی شدید پروژه‌های عمرانی ایران در شرایطی اتفاق می‌افتد که دولت امسال بودجه عمرانی را بالغ بر ۲۵۱ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته است. این رقم در مقایسه با قانون بودجه ۱۴۰۰ حدود هزار میلیارد تومان بیشتر است. سال گذشته میزان بودجه عمومی دولت هزار‌و ۲۷۷ هزار میلیارد تومان بسته شده بود. درواقع، بودجه عمرانی سال ۱۴۰۱ حدود ۷۵ هزار میلیارد تومان (بیش از ۴۲ درصد) بیشتر از بودجه عمرانی سال پیش است.

هرچند بودجه‌های عمرانی کشور به طور کامل تخصیص داده نمی‌شوند و بخش اعظم این ارقام قربانی کسری بودجه همیشگی می‌شود و بخش اعظم بودجه به هزینه‌های جاری و حقوق کارمندان دولت اختصاص دارد.

در بودجه امسال هم از مجموع هزارو 372 هزار میلیارد تومانی منابع عمومی دولت، بالغ بر ۹۶۵ هزار میلیارد تومان به هزینه‌های جاری اختصاص دارد که بر ‌اساس ‌این در بودجه سال آینده بیش از ۷۰ درصد منابع به هزینه‌های جاری می‌رسد که عمده آن حقوق کارکنان است.

سهم بالای هزینه‌های جاری دولت از بودجه در شرایطی است که خزانه‌داری کل کشور به‌تازگی گزارش داده است میزان وصولی درآمدهای مالیاتی در سال 1400 در حدود 324‌هزار‌و 900 میلیارد تومان بود که این مبلغ، حدود 72 درصد از پرداخت‌های انجام‌شده بابت حقوق و مزایای کارکنان دولت را پوشش داده است.