نگاهی به پرونده‌های پزشکی و شکایت از پزشکان
برقراری عدالت یا جانبداری؟
روابط بیماران و پزشکان اگرچه باید بر اساس اعتماد باشد، اما در ایران و در سال‌های اخیر، به دلیل رویدادهایی دستخوش تغییراتی شده که بیشتر از اعتماد به سمت بی‌اعتمادی کج شده است. اختلاف طبقاتی شدید در ایران و بالا‌رفتن دستمزد پزشکان، یکی از دلایلی است که خیلی آرام و خزنده این بی‌اعتمادی را به جامعه تزریق کرد. سیاست‌های کلی و تصمیم‌گیری‌ها درخصوص سهمیه پزشکی در ایران نیز مدام این تصویر را ایجاد کرده که پزشکان ایرانی انحصارطلب هستند و برای ازبین‌نرفتن بازار کارشان، حاضر به افزایش سهمیه‌ها نیستند.
سامان موحدی‌راد: روابط بیماران و پزشکان اگرچه باید بر اساس اعتماد باشد، اما در ایران و در سال‌های اخیر، به دلیل رویدادهایی دستخوش تغییراتی شده که بیشتر از اعتماد به سمت بی‌اعتمادی کج شده است. اختلاف طبقاتی شدید در ایران و بالا‌رفتن دستمزد پزشکان، یکی از دلایلی است که خیلی آرام و خزنده این بی‌اعتمادی را به جامعه تزریق کرد. سیاست‌های کلی و تصمیم‌گیری‌ها درخصوص سهمیه پزشکی در ایران نیز مدام این تصویر را ایجاد کرده که پزشکان ایرانی انحصارطلب هستند و برای ازبین‌نرفتن بازار کارشان، حاضر به افزایش سهمیه‌ها نیستند. فرار مالیاتی و اخباری دیگر از این دست نیز که هر‌از‌گاهی در اخبار داغ می‌شود و همه درباره آن اظهارنظر می‌کنند، از دیگر دلایلی است که موجب تشدید این وضعیت می‌شود. در کنار همه اینها، در یک دهه اخیر، ماجرای خطای پزشکی و دادگاه‌های آن نیز موجب شده تا بسیاری از آجرهای دیوار اعتماد بین بیماران و پزشکان فروبریزد. خطای پزشکی اگرچه همیشه وجود داشته، ولی در یک دهه اخیر در پناه بالا‌گرفتن برخی کمپین‌ها درخصوص فضای پزشکی ایران، به‌شدت مرکز توجه قرار گرفته است؛ به‌ویژه اینکه در چند سال اخیر یک پرونده مهم و جنجالی هم در این زمینه وجود داشته است؛ مرگ عباس کیارستمی به دلیل خطای پزشکی که بررسی پرونده آن در نهایت موجب اقناع خانواده و افکار عمومی نشد. اما یک پرونده خطای پزشکی را چگونه باید پی گرفت؟ اشتباهات پزشکی خطا به حساب می‌آیند یا اینکه جرم تلقی می‌شوند؟ آیا خطا همزاد پزشکی است؟ فرق تقصیر با قصور پزشکی چیست؟
وضعیت ایران در خطای پزشکی
طبق آخرین آماری که از وضعیت خطای پزشکی در ایران و در سال ۱۳۹۸ منتشر شده است، سالانه ۱۸ تا ۲۵ درصد بیماران با خطای پزشکی مواجه می‌شوند. در همین سال اعلام شد حد‌فاصل مرداد ۹۷ تا مرداد ۹۸، ۹هزار‌و ۲۲۵ شکایت در سامانه وزارت بهداشت به ثبت رسیده است. در همان زمان ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت، به آنا گفت: احتمال اشتباه در بیمارستان، یک در ۲۰۰ است. ممکن است قصوراتی در این زمینه رخ دهد که نیاز به برخورد قانونی داشته باشد که بر اساس قانون مجازات‌هایی برای آنها در نظر گرفته می‌شود تا به این طریق احتمال بروز خطا کاهش پیدا کند. نتیجه آنکه خطای پزشکی به هر دلیل و به دست هر پزشکی ممکن است رخ دهد و گاهی این خطا‌ها از دست تیم پزشکی خارج است و به تجهیزات، آزمایش‌ها و دارو‌هایی که تجویز می‌شود، برمی‌گردد. با وجود این باید گفت بین قصور با اشتباه فاصله وجود دارد و نباید از خطا‌های پزشکان که با جان مردم در ارتباط است، به‌راحتی گذشت. با‌این‌حال، به گفته برخی منابع، اگرچه میانگین خطا‌های پزشکی در جهان سه درصد حجم اقدامات درمانی است، اما این میزان در ایران شش‌هزارم درصد است و سالانه حدود ۱۳ هزار پرونده پزشکی برای رسیدگی به این موارد تشکیل می‌شود. همچنین طبق پژوهشی که پرونده‌های خطا‌های پزشکی را از سال‌های ۱۳۷۳ تا ۱۳۹۶ بررسی کرده، بیشترین شکایت‌ها در زمینه خطای پزشکی علیه جراحان زیبایی، متخصصان زنان و زایمان، جراحان عمومی، متخصصان ارتوپد و سپس پزشکان عمومی ثبت شده است.
تقصیر یا قصور پزشکی؟
آشنانبودن با بار حقوقی کلمات می‌تواند منجر به اشتباهاتی شود. از‌جمله این موارد به‌کار‌بردن دو عبارت «قصور پزشکی» و «تقصیر پزشکی» به جای یکدیگر است. در تعریف حقوقی، تفاوت بین قصور و تقصیر در اراده‌ای نهفته است که در انجام آن فعل دخیل است. تفاوت «قصور پزشکی» و «تقصیر پزشکی» در این است که در «تقصیر پزشکی» نوعی عمد نهفته است و اراده قبلی در آن دخالت دارد، اما در «قصور پزشکی» نوعی غفلت وجود دارد که از روی سهو اتفاق می‌افتد. قصور و تقصیر به‌‌عنوان مصادیق خطا، از دو حیث مدنی و کیفری شایان بررسی هستند. البته تقصیر پزشکی معادل «خطای جزایی» است. قانون‌گذار در قانون مجازات اسلامی، مصوب سال 1392، مصادیق تقصیر پزشکی یا همان خطای جزایی را شامل بیاحتیاطی و بیمبالاتی می‌داند و نبود مهارت و رعایت‌نکردن نظامات دولتی، ذیل بیاحتیاطی و بیمبالاتی قرار می‌گیرند. مسلما بر اساس قانون مسئولیت مدنی، فردی که به دیگری آسیبی وارد می‌کند، باید این آسیب را جبران کند.
فرایند رسیدگی به پرونده‌های پزشکی چگونه است؟
پرونده‌های پرشکی از دو طریق دادگاه‌ها یا سازمان نظام پزشکی می‌توانند پیگیری شوند. عبدالصمد خرمشاهی، وکیل دادگستری، در این زمینه به «شرق» می‌گوید: «هم در قانون نظام پزشکی و هم در قانون مجازات اسلامی، مجازاتی برای پزشکان متخلف در نظر گرفته شده است. در ماده ۲۴ قانون تشکیل سازمان نظام پزشکی، ما هیئت بدوی و هیئت عالی انتظامی داریم. ضمن اینکه در کنار اینها، مراجع قضائی هم وجود دارند که صالح به رسیدگی هستند؛ به‌ویژه دادسرای رسیدگی به جرائم پزشکی در تهران. همین‌طور شوراهای حل اختلاف را هم در این زمینه داریم که دعاوی کمتر از 20 میلیون تومان در آنها رسیدگی می‌شود. سازمان تعزیرات نیز در مواردی که پزشک هزینه درمان غیرمتعارفی دریافت کند، صالح به رسیدگی در نظر گفته شده است. همچنین ممکن است پزشکی به خاطر قصور یا مسائل دیگر منجر به صدمه به بیمار شود که این مسئله می‌تواند هم در هیئت بدوی سازمان نظام پزشکی و هم در دادسرای ویژه نظام پزشکی محاکمه شود». به هر روی، دادگاه‌های عمومی و همچنین سازمان نظام پزشکی، دو مرجع اصلی رسیدگی به این پرونده‌ها هستند. دادگاه عمومی و انقلاب، مرجع رسیدگی به پرونده‌های مربوط به تقصیر پزشکی است و در تهران ناحیه خاصی از دادسرا، با عنوان «دادسرای ویژه پزشکی و دارویی»، به‌طور جداگانه به این مورد رسیدگی می‌کند. در برخی مراکز استان‌ها نیز شعبه خاصی از دادگاه‌های عمومی و انقلاب، مرجع رسیدگی به این پرونده‌ها هستند. البته باید گفت مرجع رسیدگی به قصور و تخلفات انتظامی پزشکی، دادسراهای انتظامی و هیئت‌های بدوی، تجدید‌نظر و عالی انتظامی سازمان نظام پزشکی هستند. سازمان نظام پزشکی در زمینه برخورد با قصور پزشکی، یک تشکیلات دادرسی دارد که برای بررسی این موضوع، در صورت صحت اثبات شاکی مبنی بر رخ‌دادن قصوری از سوی یک پزشک یا پرستار، درصدد جبران این مسئله برمی‌آیند. مسئله مهم در هر دو روش، رسیدگی به این پرونده‌ها از هر دو مسیر رسیدگی به پرونده در کمیسیون‌های پزشکی است. به دلیل ماهیت تحصصی این پرونده‌ها، کمیسیون‌های تخصصی پزشکی محل اعلام نظر در این زمینه هستند و نظرشان هم در تعیین سرنوشت پرونده اهمیت دارد. اینجا جایی است که بسیاری معتقدند گلوگاه تصمیم‌گیری درباره پرونده‌های پزشکی است.
