قدم‌های پنهان بن‌سلمان به سوی اسرائیل

‌سال 2020 و زمانی که دولت دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده با ابتکار «پیمان ابراهیم» قصد عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل را داشت، در گام اول امارات متحده عربی و بحرین با این طرح همراه شدند و پس از آن هم مراکش و سودان به عادی‌سازی رابطه با اسرائیل پرداختند. در این میان، فشارهای آمریکا برای متقاعدکردن عربستان به‌عنوان مهم‌ترین کشور جهان عرب برای عادی‌سازی رابطه با تل‌آویو ظاهرا نتیجه‌بخش نبود و ریاض اعلام کرد تنها در صورتی حاضر به به‌رسمیت‌شناختن اسرائیل است که تل‌آویو تشکیل کشور مستقل فلسطین را مورد تأیید قرار دهد. با وجود اینکه این شرط ریاض در برنامه اسرائیل قرار ندارد، اما توسعه سریع مناسبات امارات و بحرین با اسرائیل، عربستان را هم به فکر سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در این سرزمین انداخته است.

روزنامه وال‌استریت ژورنال در گزارشی نوشته است عربستان سعودی قصد دارد میلیون‌ها دلار در شرکت‌های فناوری اسرائیلی سرمایه‌گذاری کند. این سرمایه‌گذاری غیرمستقیم و از طریق مشارکت در یک صندوق خصوصی سهام انجام می‌شود.

به نوشته وال‌استریت ژورنال، طرح سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در اسرائیل از طریق بنیاد تازه‌تأسیس «افینیتی پارتنرز» (Affinity Partners) صورت می‌گیرد. مدیریت بنیاد «افینیتی پارتنرز» با جرد کوشنر، مشاور ارشد و داماد دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری پیشین ایالات متحده است.

این روزنامه در بخش دیگری از گزارش خود خبر داده بنیاد مالی «افینیتی پارتنرز» که کمتر از یک سال از زمان فعالیت آن می‌گذرد، موفق شده حدود سه میلیارد دلار منابع مالی تعهدشده از سرمایه‌گذاران بین‌المللی، ازجمله عربستان سعودی جمع‌آوری کند. کوشنر برای جذب سرمایه‌گذاری سعودی‌ها در اسرائیل به آنها گفته است اسرائیل سرزمین فناوری‌های پیشرفته و «سیلیکون‌ولی» خاورمیانه است. به گفته بنیان‌گذار «افینیتی پارتنرز»، عدم سرمایه‌گذاری عربستان سعودی به معنای پشت‌کردن به یک فرصت طلایی است.

بر اساس گزارش وال‌استریت ژورنال، ریاض دو شرکت اسرائیلی را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کرده‌، اما نام این شرکت‌ها و نیز حوزه مشخص فعالیت آنها هنوز فاش نشده است. علاوه بر شاهزاده محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، شرکای کوشنر در صندوق سرمایه‌گذاری «افینیتی پارتنرز»، سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در اسرائیل را تأیید کرده‌اند و این نخستین مورد آشکار سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در اسرائیل است که پول نقد سعودی‌ها به‌طور مستقیم وارد اسرائیل می‌شود. پول سعودی مستقیما از صندوق توسعه ملی عربستان به بنیاد آقای کوشنر منتقل خواهد شد.‌این گزارش تصمیم به سرمایه‌گذاری عربستان سعودی در اسرائیل را نشانه‌ای از تمایل روبه‌رشد ریاض برای داشتن روابط تجاری با تل‌آویو می‌داند؛ «هرچند هیچ روابط دیپلماتیکی میان دو طرف هنوز برقرار نشده است». روزنامه نیویورک‌تایمز نیز دسامبر سال گذشته در گزارشی نوشته بود: «در حالی که مشاوران عربستان سعودی در ابتدا برای کمک به صندوق «افینیتی پارتنرز» مردد بودند، شاهزاده محمد بن‌سلمان طرح سرمایه‌گذاری عربستان را تأیید و آن را پیش برد». این روزنامه ماه گذشته هم در گزارشی اعلام کرد با وجود مخالفت‌های یک هیئت نظارتی، بن‌سلمان دو میلیارد دلار به داماد رئیس‌جمهور پیشین آمریکا اعطا کرده است. این سرمایه‌ در حالی به کوشنر واگذار شده که مشاوران صندوق مذکور هشدار داده بودند ورود به چنین معامله‌ای به صلاح نیست. اسنادی که این روزنامه به آنها دست یافت، نشان می‌داد هیئت مسئول نظارت بر سرمایه‌گذاری‌های صندوق ثروت ملی عربستان، نگرانی‌هایی را درباره معامله با این شرکت تازه‌تأسیس کوشنر مطرح کرده بودند.

شروط عربستان

محمد بن‌سلمان پیش از این گفته بود اگر مناقشه فلسطین حل شود، ممکن است اسرائیل به یک متحد بالقوه عربستان سعودی تبدیل شود. بن‌سلمان در گفت‌وگو با نشریه آتلانتیک گفته بود: «ما به اسرائیل به‌عنوان یک متحد بالقوه می‌نگریم، اما پیش از آن، اسرائیل باید مشکلات خود با فلسطینیان را حل کند. امیدواریم کشمکش میان اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها حل شود. ما به اسرائیل به مثابه یک دشمن نمی‌نگریم، با توجه به منافع بسیاری که می‌توانیم به‌صورت مشترک دنبال کنیم، به آنها همچون یک متحد بالقوه نگاه می‌کنیم. اما باید برخی مسائل را حل کنیم پیش از اینکه به آنجا برسیم».

دولت عربستان و مقامات ارشد دولت آمریکا نسبت به گزارش وال‌استریت ژورنال سکوت کرده و آن را رد نکردند؛ بااین‌حال کوشنر گفته است حضور او در کاخ سفید در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ «به تغییر تاریخی در خاورمیانه منجر شده که باید آن را ادامه و گسترش داد تا به بالاترین ظرفیت برسد». روزنامه اسرائیلی معاریو هم گزارش داده که این گام اقتصادی سعودی، «نشان دیگری از آمادگی عربستان برای برقراری آشکار روابط با اسرائیل، در نبود مناسبات رسمی دپیلماتیک است». ارزیابی‌ها بر این است که محمد بن‌سلمان حامی عمده امارات متحده عربی و بحرین در گام مهم یک سال و نیم پیش آنها در عادی‌سازی روابط و برقراری مناسبات کامل دپیلماتیک با اسرائیل بود؛ با‌این‌حال، عربستان که پادشاه آن عنوان مذهبی «خادم حرمین شریفین» را دارد، خود به پیمان‌های صلح ابراهیم نپیوست.

در ماه‌های گذشته، «بدالله المعلمی»، نماینده دائم عربستان سعودی در سازمان ملل، در مصاحبه با عرب‌نیوز اظهار کرد ریاض آماده عادی‌سازی روابط با تل‌آویو است، مشروط بر اینکه طرح صلح عربی پیشنهاد‌شده در سال 2002 را اجرائی کند.

المعلمی گفت: «بر اساس طرح صلح عربی اسرائیل باید به اشغال تمامی سرزمین‌های عربی توسط اسرائیل در سال 1967 پایان داده و یک فلسطین مستقل به پایتختی قدس شرقی ایجاد شود. در صورت چنین اتفاقی، کل جهان اسلام و 57 عضو سازمان همکاری اسلامی از آنها برای به‌رسمیت‌شناختن و برقراری روابط با اسرائیل پیروی خواهند کرد. اقدامات اسرائیل در کرانه باختری و نوار غزه، محاصره و همچنین سلب حیثیت و حقوق فلسطینیان اشتباه بوده و این موضع ریاض تغییر نخواهد کرد».

در نوامبر 2021 رسانه اسرائیلی «KAN» خبر داد هیئتی متشکل از 20 نفر از رهبران جامعه یهودی آمریکا به منظور عادی‌سازی روابط به عربستان سعودی سفر و با برخی مقامات عالی‌رتبه این کشور دیدار کردند. «طرح صلح عربی» در سال 2002 توسط عربستان سعودی برای حل مناقشه فلسطین و اسرائیل مطرح شد. ایجاد یک کشور فلسطینی در مرزهای 1967، اعطای حق بازگشت به سرزمین‌های خود به آوارگان فلسطینی و عادی‌سازی روابط بین کشورهای عربی و اسرائیل در ازای خروج اسرائیل از بلندی‌های جولان، از اهم این طرح است.

سران اسرائیل و مقامات دولت پیشین آمریکا اتفاق نظر داشتند که نگرانی مشترک اسرائیل و امیرنشین‌های خلیج فارس از برنامه هسته‌ای و موشکی ایران، این کشورهای عربی را به اسرائیل نزدیک کرده است. مقامات اسرائیلی در سلسله گزارش‌هایی از دیدار‌ و مذاکرات متعدد با مقامات بلندپایه سعودی سخن گفته بودند. برخی گزارش‌های رسانه‌های بین‌المللی حاکی از آن بود که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر پیشین اسرائیل، شخصا از عربستان دیدار کرده و میهمان ولیعهد سعودی بوده است.

در اوایل سال ۲۰۲۲، رسانه‌های آمریکا گزارش دادند کوشنر قصد دارد با هدف توسعه روابط تجاری اسرائیل با هند، کشورهای حاشیه خلیج فارس و شمال آفریقا دفتری را در اسرائیل افتتاح کند. با روی کار آمدن دولت جو بایدن، کاخ سفید اعلام کرد از توافق صلح ابراهیم حمایت می‌کند، اما بر‌خلاف رویه دولت پیشین، نماینده‌ ویژه‌ای برای پیشبرد عادی‌سازی روابط سایر کشورهای عربی با اسرائیل تعیین نکرد. اخیرا هم اسحاق هرتزوگ، رئیس‌جمهور اسرائیل، گفته آماده است برای فراهم‌کردن زمینه برقراری رسمی مناسبات با عربستان، شخصا دیداری علنی از عربستان انجام دهد، اما دولت سعودی به این پیشنهاد واکنش مشخصی نشان نداد.

‌نقش آمریکا

از طرف دیگر، سردی روابط ایالات متحده و عربستان هم در روند نزدیکی عربستان و اسرائیل تأثیرگذار است. مایکل هرتزوگ، سفیر اسرائیل در آمریکا، اخیرا خواستار آن شده که واشنگتن روابط تنش‌آلود خود با عربستان سعودی را اصلاح کند. مناسبات آمریکا و عربستان سعودی در دولت جو بایدن رو به سردی گراییده و موضعی خصمانه در قبال حکومت عربستان و محمد بن‌سلمان که در عمل حاکم این کشور است، مشاهده می‌شود؛ زیرا این ولیعهد سعودی در گذشته روابط بسیار حسنه‌ای با همکاران دولت ترامپ داشته است. برخی قانون‌گذاران حزب دموکرات آمریکا به‌تازگی از دولت بایدن خواسته‌اند در زمینه رعایت موازین حقوق بشر با ریاض وارد گفت‌وگو شود.

در همین حال، هرتزوگ به المانیتور گفته است‌: «من تردید و نگرانی ایالات متحده را درک می‌کنم، اما فکر می‌کنم عربستان سعودی نقش بسیار مهمی در منطقه خاورمیانه و در کل جهان اسلام ایفا می‌کند. بنابراین فکر می‌کنم مهم است روابط میان آمریکا و عربستان تا جایی که ممکن است بهبود یابد».

سفیر اسرائیل در رابطه با عادی‌سازی روابط میان کشورهای عربی و اسرائیل تصریح کرد تل‌آویو مایل به عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی است. هرتزوگ اما افزود این روند به دلیل «نگرش سنت‌گرایان سعودی درباره چگونگی رویکرد به صلح اعراب و اسرائیل» و «روابط آمریکا و عربستان» با دشواری‌هایی روبه‌رو است.

وال‌استریت ژورنال به‌تازگی گزارش داد روابط آمریکا و عربستان به پایین‌ترین سطح در بیش از ۷۰ سال گذشته رسیده است؛ گزارشی که ریاض را وادار به واکنش و تکذیب کرد. گزارش روزنامه وال‌استریت ژورنال باعث شد سفارت سعودی در واشنگتن واکنش نشان دهد و موضوع تیرگی روابط میان دو کشور را تکذیب کند.

اخیرا کاخ سفید اعلام کرده جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، قصد دارد «مایکل آلن رتنی» را به عنوان سفیر جدید این کشور در عربستان سعودی معرفی کند. مایکل رتنی، دیپلمات ۶۱‌ساله آمریکایی، در حال حاضر سرپرست معاونت مؤسسه خدمات خارجی وزارت امور خارجه آمریکاست. او اخیرا کاردار سفارت آمریکا در اسرائیل بود. رتنی همچنین قبلا به عنوان معاون سفارت آمریکا در قطر و معاون وزیر امور خارجه آمریکا در امور اسرائیل و فلسطین خدمت کرده است. او فرستاده ویژه آمریکا در امور سوریه بود و در مکزیکو‌سیتی، بغداد، بیروت، کازابلانکا و بریج‌تاون (باربادوس) خدمت کرده است. این دیپلمات آمریکایی که باید از سوی سنای آمریکا تأیید شود، می‌تواند به دو زبان عربی و فرانسوی صحبت کند.