توهین به مزارها در گورستان تسهیل!

دکتر حسن خلیل خلیلی:*  آنگاه که به بهانه تسهیل در دفاع و دسترسی آسان به وکیل مدافع، حتی سنگ قبرهای استوانه‌های وکالت به سخره گرفته می‌شود؛ بال‌های عدالت، زارزار بر گورستان حقانیت و مدفنگاه انسانیت در کشتزار ملت ایران گریه می‌کنند تا شاید نسیم رهایی به گردش درآید توهین به مقام شامخ وکالت با تصویب طرح‌هایی که بی‌برنامگی و ناکارآمدی، مسبب اصلی تصویب آنان است. در کنار هجمه به نهاد دفاع در قالب الزام به تصویب طرح تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار که نتیجه‌اش کاسب معرفی‌کردن وکلای شریف ایران است، حضور در مزار برخی پیش‌کسوتان این عرصه و توهین به مقام شامخ آنان، جز اینکه مقدمات فروافتادن تشت رسوایی برخی ناآگاهان را مهیا کند، نتیجه‌ای برای هیچ‌کس نخواهد داشت. هتک حرمت به ساحت پیش‌کسوتان عرصه وکالت ازجمله مرحوم بهمن کشاورز که اخیرا در فضای رسانه‌ای منتشر شده و ظاهرا با نصب بنرهای وهن‌آلود بر سر مزار آن فقید سعید صورت گرفته، می‌تواند از زوایا و مستندات مختلف مورد کنکاش حقوقی قرار گیرد:

1. احترام به مردگان در دین مبین اسلام: قاعده احترام به مردگان در حقوق اسلام و سایر کشورها قاعده‌ای مسلم و پذیرفته‌شده است. قاعده مسلم «حرمه المیت کحرمه الحی: حرمت مرده بسان حرمت شخص زنده است»، نشانگر اهمیت احترام به مردگان از منظر دین مبین اسلام است که نشان می‌دهد قانون‌گذار اسلامی برای شخصیت معنوی افراد جامعه (مرده یا زنده) اهمیت فوق‌العاده‌ای قائل است و وظیفه خود را در حمایت از شخصیت معنوی افراد جامعه می‌داند. کمااینکه خداوند در آیه 148 سوره نساء هرزه‌گویی و توهین به افراد (چه به مرده و چه زنده) را نفی و فقهای عظام نیز آن‌ را مستوجب تعزیر دانسته‌اند: «لایُحِبُّ اللَهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَن ظُلِمَ وَ کَانَ اللَهُ سَمِیعًا عَلِیمًا: خدا دوست نمی‌دارد که کسی به گفتار زشت (به عیب خلق) صدا بلند کند مگر آنکه ظلمی به او رسیده باشد. همانا که خدا شنوا و داناست».

2. ماده 727 قانون مجازات اسلامی: بر اساس این ماده قانونی «هرگاه شخصی به طور عمدی، جنایتی بر میت وارد سازد یا وی را هتک نماید، علاوه بر پرداخت دیه یا ارش جنایت، به سی‌ویک تا هفتادوچهار ضربه شلاق تعزیری درجه شش محکوم می‌شود». در این ماده به دو موضوع اشاره شده است: اولا، جنایت بر میت که جنبه مادی دارد؛ ثانیا، هتک مرده که ناظر بر حیثیت معنوی مرده است. طبق نظر دکتر عباس زراعت در جلد اول کتاب شرح مختصر قانون مجازات اسلامی، حکم این ماده اختصاص به توهین از راه جنایت بر میت ندارد بلکه ممکن است توهین بدون جنایت باشد، همان‌گونه که ممکن است جنایت بدون توهین باشد. بنابراین نصب بنرهای وهن‌آلود بر مزار اشخاص (مخصوصا شخصیت‌های ملی، حقوقی یا هنری و...)، چنانچه مصداق توهین و هتک حرمت باشد، بر اساس ماده 727 قانون مجازات اسلامی، مستوجب مجازات تعزیری درجه شش خواهد بود.

3. اصل 167 قانون اساسی: بر اساس اصل صد‌وشصت‌وهفتم قانون اساسی «قاضی موظف است کوشش کند حکم هر دعوا را در قوانین مدونه بیابد و اگر نیابد با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر، حکم قضیه را صادر نماید و نمی‌تواند به بهانه سکوت یا نقص یا اجمال یا تعارض قوانین مدونه از رسیدگی به دعوا و صدور حکم امتناع ورزد». بنابراین در مواردی که موضوع مشمول جرم‌انگاری نشده باشد اما حیثیت و نظم عمومی به مخاطره افتد، قاضی مکلف است طبق اصل 167 قانون اساسی، حکم مسئله را در منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر پیدا کند. کمااینکه در مورد جرم‌انگاری «تحقیر زندگان از طریق جرم نسبت به مردگان»، قانون‌گذار ایران سکوت کرده است. اگرچه برخی از استادان حقوق از‌جمله دکتر حسین آقایی‌نیا و دکتر هوشنگ شامبیاتی، آن را مشمول ماده 608 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) دانسته‌اند. بر اساس این ماده «توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک، چنانچه موجب حد قذف نباشد، به مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه و یا پنجاه‌ هزار‌ تا یک ‌میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود». فارغ از مباحث قانونی، توهین به پیش‌کسوتان عرصه دفاع و حتی شکستن حریم مقدس این نهاد، زنگ خطری است که آینده و حقوق شهروندی را تهدید خواهد کرد و گریبان بانیان آن را خواهد گرفت.

*وکیل پایه‌یک دادگستری