گزارش «شرق» از رأی بهارستان به شفافیت قوای سه‌گانه به جای مجلس
شفافیتی که کدر ماند!
وقتی از شفافیت حرف می‌زنیم، نمی‌توانیم در عمل بیش از آنکه در راستای شفاف‌سازی قدم برداریم، دنبال محرمانگی و ایجاد محدودیت بیشتر باشیم؛ اما به نظر می‌رسد مجلس یازدهمی‌ها اعتقادی به این اصل ندارند و با رأی‌دادن به طرح شفافیت قوا و سایر نهادها که جایگزین طرح شفافیت مجلس بود، کوشیدند از خود سلب مسئولیت کنند. یعنی توپ شفافیت را به زمین شورای نگهبان و مجمع تشخیص و سایر قوا بیندازند تا از فشار افکار عمومی رها شوند. به عبارتی با آوردن اگر و اما و شروط «محرمانگی»، با کلمه «شفافیت» کاری کردند که از بیخ و بن عقیم شود و کارکردش را از دست بدهد.
معصومه معظمی: وقتی از شفافیت حرف می‌زنیم، نمی‌توانیم در عمل بیش از آنکه در راستای شفاف‌سازی قدم برداریم، دنبال محرمانگی و ایجاد محدودیت بیشتر باشیم؛ اما به نظر می‌رسد مجلس یازدهمی‌ها اعتقادی به این اصل ندارند و با رأی‌دادن به طرح شفافیت قوا و سایر نهادها که جایگزین طرح شفافیت مجلس بود، کوشیدند از خود سلب مسئولیت کنند. یعنی توپ شفافیت را به زمین شورای نگهبان و مجمع تشخیص و سایر قوا بیندازند تا از فشار افکار عمومی رها شوند. به عبارتی با آوردن اگر و اما و شروط «محرمانگی»، با کلمه «شفافیت» کاری کردند که از بیخ و بن عقیم شود و کارکردش را از دست بدهد.
اگرچه مجلس یازدهمی‌ها در نبود رقیب جدی انتخاباتی و رد صلاحیت گسترده اصلاحطلبان، وارد خانه ملت و ساختمان هرمی‌شکل بهارستان شدند، اما از همان دو سال پیش تاکنون با شعار شفافیت مجلس، جار و جنجال تبلیغاتی به راه انداختند و اصطلاحا «شوآف» کردند. اما وقتی زمانش رسید، پای عملشان لنگ زد و به بهانه‌هایی در صحن علنی به آن رأی ندادند.
اما به دلیل احساس بدی که برخی نمایندگان در برابر انتقاد افکار عمومی پیدا کردند، کوشیدند دوباره پای شفافیت را به مجلس باز کنند و مدعی شوند که طالب شفافیت هستند، اما باید از راهش وارد شوند. اما این‌طور که به نظر می‌رسد، این راه به ترکستان است چراکه مسیر شفافیت را نه از بهارستان طی کرد؛ بلکه آن را مثل کلافی سردرگم به همه مسیرهای قوای سه‌گانه و نهادها منتهی کرد. به این شکل که ماه گذشته برخی موافقان شفافیت طرحی دوفوریتی را به مجلس ارائه دادند که به جای شفافیت در مجلس، آن را به شفافیت در همه قوا و سایر ارکان‌ها تسری داد. به عبارتی «اگر شفافیت خوب است چرا فقط شامل مجلس شود و سایر قوا و ارکان قدرت از آن بی‌نصیب بمانند»؟!
شفافیت محرمانه!
کلیات طرح شفافیت سایر قوا به جای شفافیت مجلس بالاخره به تصویب نمایندگان رسید؛ اما نتوانست جامعه را اقناع کند و حتی برخی نمایندگان موافق شفافیت، اما مخالف طرح فوق آن را اقدامی برای فرار از فشار افکار عمومی دانستند. چراکه علاوه بر انتقادات یادشده، شفافیت را با اگر و اما و محرمانگی و محدودیت همراه کرده است. یعنی طرحی که کلیاتش پس از دو سال وعده و شعار و تغییر و بازنویسی، بالاخره به تصویب مجلس رسید، به حدی تبصره و استثنا دارد و خط قرمز و محرمانگی‌های غیرضروری و ساختگی برای آن ایجاد کرده‌اند که این سؤال ایجاد می‌شود، در سایه این‌همه محدودیت و محرمانگی قرار است چه شفافیتی اعمال شود؟!
گفتنی است، در طرح فوق محدودیت‌هایی برای شفاف‌سازی لحاظ شده است و از طرفی عنوان شده که یک ماه بعد، آرا در رسانه‌ها انتشار می‌یابند. این نکته در حالی قید شده است که در عصر ارتباطات و تبادل اطلاعات، اخبار به‌صورت لحظه‌ای و ثانیه‌ای اهمیت دارند و بعد از گذشت یک ماه، انتشار اطلاعات فوق آن هم اگر قید «محرمانه»! دامن آن را نگیرد، چه اهمیتی خواهد داشت و چه شفافیتی اعمال شده است؟
واکنش‌ها
درباره مصوبه شفافیت مجلس برخی نمایندگان فعلی و پیشین مجلس واکنش نشان داده‌اند. مثلا غلامرضا تاجگردون در واکنشی اینستاگرامی به بحث محرمانگی که درباره طرح فوق گنجانده شده است، نوشت: «طرح شفافیت در مجلس تصویب شد و نمایندگان بابت این تصویب به خودشان جایزه دادند». یا غلامعلی جعفرزاده در مصاحبه‌ای اعلام کرد: «مجلس یازدهمی‌ها با رأی به کلیات شفافیت همه قوا و سایر نهادها، طرحی به‌اصطلاح شتر‌گاو‌پلنگ را به تصویب رسانده‌اند تا بتوانند ادعای شفافیت کنند اما در عمل، تغییری در عملکرد این نمایندگان رخ نخواهد داد. اگر تغییری رخ داده باشد- که رخ داده است- تغییراتی است در بطن جامعه و در راستای ارتقای سطح آگاهی و فهم سیاسی شهروندان». علاوه بر آنها مصوبه اخیر مورد انتقاد برخی نمایندگان فعلی مجلس نیز قرار گرفته است.
روح‌الله ایزدخواه نماینده مردم تهران در سلسله استوری‌هایی برای دلایل مخالفت خود با این طرح به هیئت‌رئیسه مجلس انتقاد کرد و نوشت: «طرح شفافیت قوای سه‌گانه طرحی شتاب‌زده است که نشان‌دهنده تخطی هیئت رئیسه از تعهدات قانونی خود است». او این طرح را طرحی کلی و مبهم دانست که جایگزین طرح شفافیت آرا شده است. این نماینده اصولگرای مجلس همچنین معتقد است «طرح شفافیت قوای سه‌گانه موجب بی‌اثر‌شدن نهاد مجلس می‌شود چراکه اختیار تعیین اطلاعات قابل انتشار را به رئیس مجلس و رئیس قوه قضائیه داده است و اختیار تعیین محرمانگی اطلاعات را بدون تعیین شاخص دقیقی، به شورای امنیت ملی سپرده است. بدین ترتیب همچنان اطلاعات مهم برای مردم غیرشفاف خواهد ماند». علی خضریان دیگر نماینده تهران نیز این طرح را بی‌صداقتی با مردم دانسته و نوشته است: «با گذشت 1.5 سال از تصویب‌نشدن طرح شفافیت آرا که مطالبه‌ای عمومی بود، طرحی کلی و مبهم در کمتر از یک هفته به مجلس آمده تا از مطالبات به‌حق مردم فرار شود».
شفافیت هیچ قوه‌ای نباید معلق و موکول به قوه‌ای دیگر شود
علاوه بر آنها، احمد علیرضا بیگی، نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس یازدهم هم که از منتقدان طرح شفافیت قوای سه‌گانه و اعمال محرمانگی برای نشر اطلاعات و شفافیت در قواست، به «شرق» گفت: «باید دید انگیزه مجلس از اینکه طرح شفافیت آرای مجلس را کنار گذاشت و مانع از این شد که مجلس فعالیت‌هایش را شفاف در اختیار مردم قرار دهد چیست؟ متأسفانه طرحی عجولانه برای الزام به شفافیت همه قوا و ارگان‌ها جایگزین طرح شفافیت مجلس شد که موجب تداخل قوا می‌شود».
عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها که کمیسیون متبوعش به عنوان کمیسیون اصلی، عهده‌دار بررسی طرح شفافیت قوای سه‌گانه و سایر نهادها شده است، با انتقاد از این موضوع گفت: «به دلیل دوفوریتی‌شدن طرح شفافیت قوا و سایر نهادها بررسی این طرح مهم صرفا در کمیسیون شوراها انجام شد و سایر کمیسیون‌ها از اعلام نظر در این باره باز ماندند که اتفاق خوبی نبود».
علیرضا بیگی در ادامه نسبت به مصوبه شفافیت‌سازی مجلس انتقاد کرد و گفت: «این اقدام طبق اصل 57 قانون اساسی که مؤکد بر تفکیک قواست، در تعارض با آن خواهد بود. چراکه قانون به نهادها اختیار داده است آیین‌نامه‌های داخلی خودشان را خودشان بنویسند و بر آن مبنا عمل کنند، اما مجلس قصد دارد آنها را ملزم به اجرای دستور‌العمل خود کند. یعنی نیتی که هیئت رئیسه مجلس دنبال می‌کرد، اعمال شود. به این معنی که فشار شفافیت را از روی مجلس بردارد». او تأکید کرد: «با توجه به اینکه بیش از دو سال از عمر مجلس یازدهم می‌گذرد، افکار عمومی مطالبه‌گر بود که چرا مجلس به شعار اولیه خود مبنی بر شفافیت مجلس عمل نمی‌کند! به همین دلیل هیئت رئیسه چون نتوانست این وعده را عملی کند، آن را موکول به شفافیت همه قوا کرد».
عضو کمیسیون شوراهای مجلس در پاسخ به این پرسش که مجلس چرا نخواست یا نتوانست این شفافیت را از خودش شروع کند، بیان کرد: «کمیسیون آیین‌نامه داخلی درباره طرح شفافیت مواردی را اعمال کرده بود که فضای مجلس موافق آن نبود و نمی‌خواست به آن رأی بدهد. بنابراین به دلیل اینکه رأی‌ندادن به آن با شعار اولیه نمایندگان در تعارض بود، برای اینکه این تعارض محترمانه برداشته شود، به شفافیت در همه قوا موکول شد».
علیرضا بیگی با تأیید انتقادات جامعه درباره استثنائات و محرمانگی اعمال‌شده برای شفافیت گفت: «برای هر موضوعی می‌توان به نحوی محرمانگی اعمال کرد و مثلا با این حرف که شفافیت فلان موضوع می‌تواند مورد سوءاستفاده و بهره‌برداری اطلاعاتی قرار بگیرد و باید برای آن محرمانگی اعمال شود، مانع از شفافیت شوند».
این نماینده، مصوبه اخیر مجلس را صرفا هیاهویی برای تصویب‌نشدن طرح دانست و افزود: «این طرح با این محدودیت‌ها و محرمانگی شفافیت را بی‌اثر کرده است و تنها دستاورد آن این است که فشار افکار عمومی را از روی دوش مجلس برداشته و به شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت منتقل می‌کند».
نماینده مرم تبریز اضافه کرد: «این فشار مستقیم به شورای نگهبان است و یقینا به دلیل تداخلی که در قوا ایجاد کرده است، شورای نگهبان آن را رد می‌کند».
علیرضا بیگی تأکید کرد: «اصل بر ضرورت شفافیت در قواست و شفافیت باید در هر قوه‌ای منجز (قطعی و مسلم) باشد. شفافیت هیچ قوه‌ای نباید معلق و موکول به قوه‌ای دیگر شود. اما این کار را در مجلس انجام داده‌ایم که با این اصل حقوقی در تعارض است. یعنی شفافیتی که مردم از مجلس مطالبه می‌کردند را به شفافیت همه قوا و ارگان‌ها وعده دادیم و گفتیم تا همه قوا و ارگان‌ها شفاف نشوند، ما هم شفاف نمی‌شویم».
کلام آخر
اگرچه برخی موافقان این طرح برای تصویب کلیاتش در صحن علنی جیغ و هورا می‌کشند و تصور می‌کنند کسی متوجه اهداف و فرار به جلوی مجلس برای منتفی‌شدن شفافیت مجلس و برداشته‌شدن فشار افکار عمومی نشده است. اما واقعیت با آنچه آنها تمایل دارند باور کنند دو امر متفاوت است. اگرچه نمایندگان با این اقدام سعی کردند علی‌رغم وعده‌های اولیه و آتشین، شفافیت را به محاق ببرند و از خود سلب مسئولیت کنند و در صورت رد آن توسط شورای نگهبان یا مجمع تشخیص بگویند ما خواستیم و نگذاشتند، اما واقعیت این است که جامعه به حدی از بلوغ فکری رسیده است که قدرت تحلیل دارد و سره را از ناسره تشخیص می‌دهد.
