نفت و محیط زیست، جدالی تاریخی

فرشاد قوشچی: استادیار دانشگاه و روزنامه‌نگار: به‌تازگی دکتر کلانتری در گفت‌وگویی با روزنامه «شرق» درباره احداث پروژه پتروشیمی میانکاله به مسائلی اشاره کرده‌اند که بیان آن به‌ویژه از زبان شخصی که تا سال گذشته سکاندار حفاظت از محیط زیست ایران بوده، حیرت همگان را برانگیخت. مقصودم در این مجال و مقال، صرفا نقد سخنان ایشان نیست، بلکه صحبت‌های دکتر کلانتری بهانه‌ای است برای آنکه بدانیم به‌طورکلی در اندیشه اغلب متولیان امور کشور، محیط زیست از چه جایگاهی برخوردار است و اینکه اساسا تاکنون توسعه پایدار در منظومه فکری آنان از هیچ اهمیتی برخوردار نبوده یا آنکه نسبت به این مهم‌ترین مسئله امروز دنیا توجیه نیستند و به فهم مشترکی دست نیافته‌اند. دکتر کلانتری اشاره می‌کند: «محیط زیست و توسعه از هم جدا نیستند، شما نه می‌توانی جلوی توسعه را به بهانه محیط زیست بگیری و نه می‌توانی اجازه دهی توسعه، محیط زیست را فدا کند». البته که این دو مقوله از هم جدا نیستند ولی گزاره دوم یعنی «نه می‌توانی اجازه دهی توسعه، محیط زیست را فدا کند» در حال وقوع است و اجازه داده محیط زیست را فدا کند. تالاب بین‌المللی میانکاله به صورت منطقه حفاظت‌شده و زیستگاه حیات وحش از سال 1348 به‌عنوان نخستین تالاب بین‌المللی ثبت‌شده در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر قرار دارد. میانکاله در سواحل جنوبی دریای خزر و مازندران تقریبا تنها منطقه‌ای است که دست‌نخورده باقی مانده و همین حفاظت و حراست سبب شده زیستگاه حدود 200 گونه پرنده مهاجر، 207 گونه گیاهی و درنهایت تنوع زیستی بی‌نظیری باشد که هرگونه توسعه ناپایدار موجب نابودی و تخریب آن می‌شود. از طرفی جناب کلانتری متذکر شده که پتروشیمی مورد بحث پنج کیلومتر با این تالاب فاصله دارد. برای کسی که چهار سال رئیس سازمان محیط زیست بوده، آیا این فاصله بسیار کم با آن‌همه تبعات ناشی از آلودگی‌های پتروشیمی بر منابع آب‌وخاک و اثرات تخریبی‌اش بر محیط زیست، قابل درک نیست؟ گزاره اول ایشان هم اشاره دارد که: «نمی‌توانی جلوی توسعه را به بهانه محیط زیست بگیری». بله، قرار هم نیست چنین اتفاقی بیفتد، حدود 45 پتروشیمی در این مملکت احداث شده و کسی جلوی آن را نگرفته، اما سازمان محیط زیست مسئول حفاظت از زیستگاه‌های گیاهی و جانوری است و باید با اقتدار جلوی توسعه ناپایدار و صنایع آلاینده را بگیرد و اجازه ندهد آشیان بوم‌شناختی‌مان دچار زوال شود. دیگر وقت آن است که نگذاریم این بهار کم‌جان و بی‌رمق باقی‌مانده ایران خاموش شود. از سویی در جایی از همین گفت‌وشنود، پرسش کرده‌اند که «پتروشیمی که سالانه درآمد یک میلیارد دلاری دارد، بهتر است یا اینکه در 90 هکتار زمین، دو تن در هکتار علوفه تولید شود و 60 هزار دلار ارزش دارد؟». چون پیام قاطعی را به شکل سؤال افاضه فرموده‌اند، پاسخ می‌دهم که درست است جنابتان سال‌ها وزیر کشاورزی بوده‌اید، ولی فراموش نکنید آخرین سمت اجرائی شما حفاظت از محیط زیست بوده، ظاهرا در این بحث پایانی در مقام وزیر کشاورزی به توجیه اقتصادی معضل پرداخته‌اید. البته روشن است که تعدد مسئولیت‌ها در مقام پاسخ‌گویی انسان را دچار سردرگمی می‌کند، اما به‌نظرم ارزش تولید علوفه در کنار تالاب بیش از ارزش پتروشیمی است. آن میلیاردها دلار اگر بخواهد حاصل شود در آن‌همه پتروشیمی دیگر یا در گوشه‌ای دیگر از این سرزمین پهناور به‌دست می‌آید.