در نشستی مجازی با حضور اعضای شورای شهر سابق تهران و کارشناسان بررسی شد
فساد و ناکارآمدی از پلاسکو تا متروپل
دوم خرداد بود که اخباری مبنی بر ریزش ساختمان نیمه‌کاره متروپل در آبادان در فضای رسانه‌ای کشور پیچید و دقایقی بعد موجی از تصاویر آن منتشر شد که تکرار خاطرات تلخ حادثه پلاسکو و کلینیک پزشکی سینا اطهر را در یادها زنده کرد و دل میلیون‌ها ایرانی را به درد آورد.
شرق: دوم خرداد بود که اخباری مبنی بر ریزش ساختمان نیمه‌کاره متروپل در آبادان در فضای رسانه‌ای کشور پیچید و دقایقی بعد موجی از تصاویر آن منتشر شد که تکرار خاطرات تلخ حادثه پلاسکو و کلینیک پزشکی سینا اطهر را در یادها زنده کرد و دل میلیون‌ها ایرانی را به درد آورد. تکرار این فجایع تلخ در کشور در سال‌های اخیر موجی از نارضایتی در بین عموم مردم را به دنبال داشته است؛ به‌همین‌دلیل کارزاری تحت عنوان «مطالبه برخورد قاطع با مسئولان، مالکان و سازندگان متخلف و مقصر در ریزش ساختمان متروپل آبادان» به راه افتاده که بیش از 55 هزار نفر از آن حمایت کرده‌اند. در این کارزار خطاب به رئیس قوه قضائیه چنین آمده است: «بیش از یک سال است که در پی انتشار برخی از گزارش‌ها مبنی بر احتمال نشست ساختمان متروپل با مالکیت حسین عبدالباقی می‌گذرد و بارها و بارها از طریق شبکه‌های مجازی این خبر دست به دست شد تا به امروز که متأسفانه ساختمانی که افتتاح نشده بود، با ریزش بیش از ۴۰ درصد، مصدوم و فوتی‌های بسیاری در پی داشت و قلب مردم را به درد آورد و مجددا سانحه ساختمان پلاسکو تکرار شد و همشهریان و هم‌وطنان‌مان متأسفانه زیر هزاران تن آوار جان دادند».
در ادامه نیز خطاب به حجت‌الاسلام محسنی‌اژه‌ای آمده: «از حضرت‌عالی تقاضای دستور تشکیل کارگروه تخصصی در جهت مشخص‌شدن علل حادثه و برخورد قاطعانه با عامل یا عاملان این حادثه اعم از مالک یا مالکان، شهردار سابق و فعلی، اعضای شورای شهر اسبق و حال حاضر، استاندار اسبق خوزستان، مدیرعامل اسبق منطقه آزاد اروند و ریاست سازمان نظام مهندسی و کارشناسان شهرداری و مهندسان ناظر این پروژه را داریم». براساس‌این اتاقی در کلاب‌هاوس با حضور تعدادی از روزنامه‌نگاران و کارشناسان و فعالان حوزه معماری و شهرسازی تحت عنوان «فساد و ناکارآمدی از پلاسکو تا متروپل» برگزار شد.
نهادینه‌شدن فساد در شهرداری
در این نشست مجازی «مجتبی گهستونی»، خبرنگار حوزه خوزستان، با اشاره به شرایط موجود در این استان گفت: «در روزهای گذشته مردم آبادان لبخند بر لب نداشتند، هر روز شاهد کشف اجساد بیشتری بودیم. اینها موضوعات غم‌انگیزی است که نمی‌توان به‌سادگی از آن عبور کرد و این اتفاق تلخ باید آغازگر اصلاحات به‌ویژه در حوزه شهرسازی، انبوه‌سازی و قوانین باشد». او از نهادینه‌شدن فساد در دستگاه‌های دولتی به‌ویژه شهرداری‌ها به‌عنوان یکی از عوامل نارضایتی مردم آبادان نام برد و افزود: «بعد از 40 سال از وقوع حادثه سینما رکس و محاصره آبادان روزهای ناخوشی را سپری می‌کند و در وجود مردم غم زیادی هست و مردم حق دارند بدانند عاملان این حادثه چه کسانی بودند». گهستونی عنوان کرد: «بعد از حادثه متروپل آمارهای مختلفی از ساختمان‌های ناایمن اعلام شد و در همین راستا مدیرعامل آتش‌نشانی اهواز اعلام کرد هزارو 570 ساختمان ناایمن در اهواز وجود دارد و با توجه به میل و رغبتی که برای ساخت‌وساز وجود دارد، این آمار درخور‌توجهی است که می‌تواند بحران‌هایی را برای اهواز به همراه داشته باشد». او ادامه داد: «استان خوزستان در گذشته دروازه مدرنیته بوده؛ اما با جنگ تحمیلی بسیاری از زیرساخت‌ها نابود و فرسوده شده و این استان در‌حال‌حاضر مشکلات خود را یک‌به‌یک نشان می‌دهد و مردم را بسیار عاصی کرده است».
اقتصاد سیاسی مهم‌ترین عامل فساد
«محمد‌کریم آسایش» کنشگر و پژوهشگر شهری و اجتماعی نیز در این نشست، گفت: «آبادان شهری جنگ‌زده است که با انواع مشکلات مواجه بوده و هنوز آثار آن در شهر قابل مشاهده است، همچنین با انواع نابرابری‌ها و سیاست‌های غلط توسعه مواجه بوده و به‌همین‌دلیل، هم در ماجرای آب و هم در بحث نان که پیامد جراحی اقتصادی بود، حضور داشت». او از اقتصاد سیاسی به‌عنوان مهم‌ترین عامل فساد نام برد و عنوان کرد: «اقتصاد سیاسی باعث شده است که اقتصاد و درآمد شهرداری‌ها بر بخش مستغلات و سوداگری آن و تخلفاتی که ناشی از آن مبتنی کرده است، باشد و به تبع آن مسئله ایمنی و جان انسان‌ها در اولویت قرار ندارد و این روند از سال 1369 با قانونی‌سازی تراکم‌فروشی آغاز شد که به صورت نمادین فرایندی از قانونی‌سازی سوداگری مستغلاتی در مدیریت شهری را به همراه داشت». آسایش با اشاره به شراکت شهرداری آبادان در پروژه متروپل، گفت: «همواره از شراکت عمومی و خصوصی به‌عنوان الگویی برای درآمدزایی شهرداری استفاده می‌شود و ظاهر آن از شکل تراکم‌فروشی به صورت خام، بهتر است و به لحاظ شهری ممکن است کمتر آسیب برساند؛ اما در بطن خود این پروژه‌های مشارکتی مبتنی بر تعارض منافع است؛ یعنی شهرداری به‌عنوان نهاد ناظر از نقش نظارتی خود به نفعی که می‌برد، عقب می‌نشیند و نفع بر این است که پروژه سریع‌تر ساخته شود». این کنشگر و پژوهشگر شهری و اجتماعی با انتقاد از عملکرد رویکرد معروف به مدیریت جهادی در شهرداری‌ها، افزود: «این رویکرد که در شهرداری‌ها و بخش‌های مختلف مدیریتی رسوخ کرده، در حقیقت نهادهایی را که به لحاظ نظارتی نقش داشتند، تضعیف کرده و فرایندهایی را که به صورت تکنوکراتیک و بوروکراتیک طی می‌شد، تحت عنوان‌های مدیریت جهادی که به‌نوعی در خدمت همان اقتصاد سیاسی است، در‌آورده که وجه دیگر آن مقررات‌زدایی است». او ادامه داد: «مقررات‌زدایی سیاستی است که در آن قانون نفع عمومی نهادهای عمومی به نفع سوداگری تضعیف می‌شوند و این روند در نقاط عطفی تضعیف شده است. مناطق آزاد اقتصادی که متروپل هم از آن تأثیر می‌گیرد، به فضایی برای مقررات‌زدایی تبدیل شده است. این در حالی است که در جهان برای توسعه صنعتی و به‌عنوان پیشران در کشور قرار گرفته بود؛ اما در کشور به فضاهایی برای ایجاد رانت و مقررات‌زدایی تبدیل شده است».
متروپل و پلاسکو، نماد ریزش نظامات حاکم بر کیفیت ساخت‌وساز
«محمد سالاری»، دکترای شهرسازی و عضو سابق شورای شهر تهران، در این نشست گفت: «مسئله اصلی متروپل و پلاسکو موضوع ساختارهای تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی است و مسئله مهم‌تر باور عمومی است که در بستر عمومی جامعه و البته بین نخبگان و جامعه مدنی مطرح است و آن ترجیح منافع شخصی بر منافع عمومی است و تا زمانی که باور عمومی جامعه منافع عمومی را بر خود ترجیح ندهد، همچنان این مشکلات را خواهیم داشت». او با تأکید بر لزوم توجه به مبحث 22 مقررات ملی ساختمان عنوان کرد: «این مبحث به بهره‌برداری و نگهداری از ساختمان می‌پردازد که متأسفانه به طور کلی رها شده است و پس از پلاسکو مبحث 22 بررسی شد؛ ولی از آنجایی که مسئله بین‌بخشی است و مجموعه‌ای از نهادها و دستگاه‌ها باید تصمیم بگیرند، هنوز به سرانجام نرسیده است. تفاوت موضوع پلاسکو با متروپل هم در همین مبحث است؛ چراکه پلاسکو ساختمانی بود که پس از بهره‌برداری دچار حادثه شد؛ اما متروپل در حین ساخت تخریب شد».
سالاری افزود: «ساختمان‌هایی که ساخته شده‌اند، بعد از اینکه مردم ساکن می‌شوند، ممکن است از لحاظ رعایت نظامات شهرسازی و معماری و از نظر موضوعات نظام مهندسی و ضوابط آتش‌نشانی موارد را رعایت کرده باشند؛ اما در مرحله بهره‌برداری خیلی از این الزامات را ساکنان ناگهان کنار می‌گذارند یا تجهیزات نصب‌شده از کار می‌افتد که مبحث 22 به این موضوع می‌پردازد». این عضو سابق شورای شهر تهران با انتقاد از نظام ساخت‌وساز و کیفیت آن در کشور عنوان کرد: «وقتی که اولویت دستگاه‌ها و نهادهای عمومی و دولتی مبنی بر درآمدسازی به هر شیوه و شرایطی است، شهرداری‌های کشور با شهرفروشی در همه ابعاد اعم از تراکم‌های خارج از قاعده و اضافه طبقات و رعایت‌نکردن ضوابط معماری و شهرسازی و نهایت ساخت و سودآوری را در تقابل با کیفیت به‌عنوان سرلوحه کار خود قرار دادند». او افزود: «در کلان‌شهرهایی مثل تهران این سوداگری، شهرفروشی را آن‌چنان تشدید کرده که بانک‌ها و مؤسسات بانکی هم بخش عمده‌ای از نقدینگی خود را به جای اینکه در مناطق دوردست و غیر‌برخوردار کشور برای ایجاد رفاه و جبران نابرخورداری هزینه کنند، با هدف درآمدزایی بیشتر در ساخت‌وسازها آورده‌اند». سالاری با یادآوری زلزله بم از آن به‌عنوان نقطه عطفی برای نظام مهندسی کشور نام برد و گفت: «پس از این واقعه تلخ، در حوزه توجه به کیفیت ساخت‌وساز به صورت جدی اقدامات خوبی انجام شده و همه دست‌اندرکاران به آن اذعان می‌کنند. پلاسکو با همه تلخی‌هایش باعث شد نهضت ایمن‌سازی ساختمان‌های ناایمن را با کمک جامعه مدنی و حرفه‌ای رقم بزنیم و حادثه متروپل با وجود این تلخی‌ها می‌تواند نقطه عطف مجدد در تغییری اساسی برای نگاه و باور عمومی مسئولان، نخبگان، جامعه حرفه‌ای و عموم مردم به موضوع ساخت‌وسازو ارتقای کیفیت ساخت شود».
این کارشناس شهرسازی عنوان کرد: «فروریزش متروپل و پلاسکو به‌عنوان یک نماد به مفهوم فروریزش همه نظامات حاکم بر شهرسازی و معماری و نظامات ایمنی و کیفیت ساخت‌وساز است. تا زمانی که مردم یک کشور از مدیرانی که به بهانه کمک و ایجاد تسهیلات مقررات‌زدایی از قوانینی که معطوف به حقوق عمومی است، حمایت می‌کنند و آنها نیز با رویکردهای پوپولیستی می‌توانند مردم را گول بزنند، نتیجه همین خواهد بود».
فساد سیستماتیک امکان ترمیم فساد را سلب می‌کند
«الهام فخاری»، کنشگر اجتماعی و عضو پیشین شورای شهر تهران، نیز عنوان کرد: «ما دچار آسیب و بیماری بزرگ فرهنگی هستیم و اگر می‌گوییم فساد سیستماتیک خطرناک است و سال‌ها نگران آن هستیم، به دلیل این است که فرهنگ سازمانی و فرهنگ اجتماعی را فاسد می‌کند و امکان ترمیم را از آن می‌گیرد». او افزود: «فساد را صرفا در متروپل نبینید؛ بلکه این یک زخم بزرگ نمادین است که باید توجه کنیم؛ چراکه در تمام جوانب زندگی یک متروپل داریم. اگر قوانین فقط روی کاغذ باشد، کاربردی ندارد و فساد فراگیر به‌این‌دلیل خطرناک است که فرهنگ فساد نهادینه شده است». فخاری با تأکید بر لزوم ارزیابی دقیق برای مبارزه با فرهنگ فراگیر فساد گفت: «هرکسی که نسبت به متروپل عزادار است و صحنه‌های پلاسکو را به یاد دارد، باید برای مبارزه با فرهنگ فراگیر فساد همگام شود».
قوه قضائیه گره را باز کند
همچنین در این نشست مجازی «بیژن خطیبی»، عضو هیئت‌مدیره انجمن صنفی پیمانکاران و سازمان نظام مهندسی ساختمان، با اشاره به مصوبه شورای پنجم شهر تهران برای پایش ساختمان‌های شهری از منظر ایمنی پس از حادثه پلاسکو، عنوان کرد: «با وجود قانون دسترسی آزاد به اطلاعات جلوی انتشار این موضوع از سوی نهادهای امنیتی گرفته شد». او با انتقاد از نبود لایحه مدیریت یکپارچه شهری گفت: «وقتی اتفاقی می‌افتد، دنبال مقصر می‌گردیم؛ اما با توجه به اینکه ساخت‌وساز متولی واحد ندارد، قوه قضائیه می‌تواند گره این موضوع را باز کند و به مالکان ساختمان‌های ناامن اعلام‌شده فرصت محدودی برای ایمن‌سازی داده شود». خطیبی افزود: «این انتظار را از قوه قضائیه داریم که همان‌طور که گزارشی مبنی بر ترک فعل مدیران ارسال می‌شود، به ترک فعل دادستان‌های کشور بدون هرگونه جانب‌داری رسیدگی شود؛ چراکه اگر مجموعه‌ای درست شود، اول باید اصلاح سیستم را از خود شروع کند».
