چالش تسویهحسابهای سفید
یکی از چالش‌های حقوقی حوزه کار و تأمین اجتماعی پیگیری پرونده‌هایی مربط با پایان همکاری با یک مجموعه و استیفای حقوق کارگران است.
سامان موحدی‌راد: یکی از چالش‌های حقوقی حوزه کار و تأمین اجتماعی پیگیری پرونده‌هایی مربط با پایان همکاری با یک مجموعه و استیفای حقوق کارگران است. اغلب کارگران در محیط‌های کاری در شرایطی قرار می‌گیرند که هنگام تسویه‌حساب مجبور به امضای برگه‌هایی سفید می‌شوند. در چنین شرایطی اگر آنها نتوانند حقوق‌شان را استیفا کنند و مجبور به این شوند که ادعایی حقوقی درخصوص کارفرما را پیگیری کنند با مشکلاتی در مسیر حقوقی مواجه می‌شوند. از‌این‌رو سعی داریم نگاهی بیندازیم به همه مواردی که درخصوص تسویه‌حساب و پایان همکاری با یک مجموعه باید مد‌نظر داشته باشید.
اشتباه رایج امضا
مریم زنده‌دل، حقوق‌دان و پژوهشگر حقوق کار و تأمین اجتماعی در گفت‌وگو با «شرق» درباره مهم‌ترین اشتباهات رایج در جریان فرایند تسویه‌حساب کارگران با کارفرماها می‌گوید: کارگران باید به این نکته توجه داشته باشند که هیچ برگه‌ای را نخوانده و به صورت سفید (خام) امضا نکنند.
تسویهحسابهای سفیدامضا که برخی از کارفرمایان به صورت خام از کارگران امضا می‌گیرند و بعدا خودشان اطلاعاتی را به آن اضافه می‌کنند (مانند درج مبلغ تسویه‌حساب، الحاق تاریخ و نظایر آن) ممکن است فرایند پیگیری پرونده‌های احتمالی کارگران در اداره کار را سخت و پیچیده کند. این پیچیدگی‌ها موجب می‌شود مدت زمان رسیدگی اداره کار به پرونده طولانی‌تر شود؛ چراکه ادعای سفیدامضابودن از سمت مدعی باید اثبات شود. نکته دوم اینکه مطابق رأی هیئت عمومی دیوان عدالت اداری در سال ۱۳۹۷ آمده است که «تسویه‌حساب باید دارای جزئیات مزدی باشد و اسناد پرداخت آن باید توسط کارفرما به هیئت‌های حل اختلاف کار ارائه شود».
این مطلب به این معناست که همه جزئیات و محاسبه دستمزد و مزایای کارگر باید به صورت شفاف در برگه تسویه‌حساب درج شده باشد. این جزئیات یعنی به صورت واضح ذکر شود که مزد پایه، حق مسکن، بن و خواروبار و پایه سنوات کارگر چقدر بوده که بر مبنای آن عیدی، سنوات و ذخیره مرخصی کارگران محاسبه شده است.
زنده‌دل همچنین درخصوص موضوعات مهمی که کارگرها هنگام تسویه‌حساب باید مد‌نظر داشته باشند نیز می‌گوید: توجه به این نکته ضروری است که مزایای کارگران در طول سال به دو بخش تقسیم می‌شود: یکی مزایای ضمن کار که شامل مزد پایه، حق مسکن، بن خواروبار، پایه سنوات و حق اولاد می‌شود. بخش دوم آن، مزایای پایان کار است که ذخیره مرخصی، عیدی و سنوات کارگران معمولا در پایان سال شمسی با افراد تسویه می‌شود. البته برخی کارفرمایان سنوات را در زمان اتمام کار کارگر و زمان خداحافظی وی از کارگاه به او پرداخت می‌کنند. تا اینجا روشن شد که مطالبات کارگران دقیقا چه مواردی می‌تواند باشد و در برگه تسویه‌حساب باید به دنبال چه چیزی باشند و چه نکاتی را بررسی کنند. تسویه‌حساب‌هایی که فاقد مبلغ هستند یا جملات کلی در آن ذکر شده مثل «اینجانب کلیه حقوق و مزایای خود را دریافت نموده‌ام...» طبق رأی هیئت عمومی دیوان از اعتبار ساقط است و کارفرما طبق قانون آیین دادرسی کار و حتی طبق رأی عمومی دیوان مکلف است اسناد پرداختی آن را ارائه دهد. کارگران با مراجعه به سایت وزارت کار می‌توانند جزئیات مزدی هر سال شمسی را مشاهده کنند.
مریم زنده‌دل همچنین درخصوص مواردی که در تسویه‌حساب به پایان سال موکول می‌شود نیز می‌گوید: درخصوص ذخیره مرخصی، هر کارگر مشمول قانون کار می‌تواند سالی ۹ روز از مرخصی‌اش را ذخیره کند. به این معنا که یا آن را به سال بعد منتقل کند یا معادل ریالی آن را مطابق مزد روزانه‌اش دریافت کند. مازاد بر ۹ روز تنها در صورتی قابل محاسبه است که آیین‌نامه داخلی شرکت‌ها و کارگاه‌ها اجازه دهد. درخصوص عیدی کارگران، هرساله کف و سقف عیدی توسط شورای عالی کار مشخص می‌شود. عیدی کارگران دو برابر حداقل دستمزد همان سال است و سقف آن هم سه برابر دستمزد است. موضوع بعدی سنوات کارگران است که به میزان ایام کارکرد کارگر در کارگاه بستگی دارد و شامل همه افراد اعم از تمام‌وقت و پاره‌وقت یا کارگری که کمتر از یک سال کار کرده است، می‌شود. مبلغ سنوات کارگری که یک سال کامل کار کرده باشد، یک ماه حقوق است. و برای افرادی که کمتر کار کرده‌اند به تناسب کارکرد قابل محاسبه است. عدد تعیین‌کننده در مواردی که گفتیم میزان مزد پایه است. کارگری که بیش از یک سال در یک کارگاه فعالیت داشته باشد، باید پایه سنوات دریافت کند و مبلغ پایه سنوات می‌بایست از زمان فرارسیدن سالگرد کار کارگر در کارگاه به مزد پایه وی اضافه شود و همان‌طور که گفتیم مزد پایه در میزان مطالبات پایان کار کارگران تأثیر دارد. نکته پایانی اینکه کارگران حتی اگر ترک کار هم کرده باشند تا روزی که در کارگاه مربوطه مشغول به کار بوده‌اند باید کلیه مطالبات قانون کاری آنها پرداخت شود و کارفرما نمی‌تواند با بهانه «ترک کار» از پرداخت مطالبات کارگران خودداری کند.
تسویه‌حساب با کارگر از دید قانون وزارت کار
دقت کنید که در قانون کار ایران، ماده قانونی خاصی به منظور تسویه‌حساب با کارگر وجود ندارد؛ بنابراین روند تسویه‌حساب تنها به توافق بین کارگران و کارفرمایان بستگی دارد.
در صورتی که تسویه‌حساب با کارگر در مدت معلومی انجام نشود، کارگران می‌توانند اقدام به شکایت از کارفرما کنند. کارفرمایان باید این نکته را در نظر بگیرند که به منظور اجرای قانون کار، بعد از اینکه مهلت قرارداد پیمانکاری به اتمام رسیده یا فسخ شده باشد، لازم است تا علاوه بر پرداخت حق‌الزحمه کارگران به همراه مزایا، مبلغی هم تحت عنوان حق سنوات به آنها پرداخت کنند.
البته بیشتر از مبلغ تسویه‌حساب با کارگر، نحوه پرداخت حقوق کارگران و مراحل قانونی آن است که هر دو طرف باید از آنها اطلاع داشته باشند. حتی در قراردادهای موقت هم بعد از اتمام آنها، کارفرمایان باید نسبت به تسویه‌حساب با کارگران اقدام کنند.
حتما می‌دانید که بر اساس قانون وزارت کار، یک مزد روزانه برای کارگران تعریف می‌شود که حاصلضرب این مبلغ در عدد 30 یا 31 مبلغ ماهانه را مشخص می‌کند. میزان مزایا و پاداش و عیدی کارگران هم توسط قانون کار هرساله تعیین می‌شود.
