فرجام مانور‌ اردوغان

پس از سه ساعت مذاکره رهبران ترکیه، سوئد، فنلاند و دبیرکل ناتو، آنکارا با پیوستن این دو کشور به ناتو موافقت کرد تا تنها مانع در مسیر پیوستن سوئد و فنلاند به این ائتلاف برطرف شود. به‌این‌ترتیب با این ائتلاف بزرگ نظامی، غرب به‌زودی در شمال غرب روسیه هم با این کشور هم‌مرز می‌شود. ترکیه توافق با سوئد و فنلاند را یک پیروزی بزرگ برای خود می‌داند و ادعا می‌کند که در این مذاکرات «به همه آنچه می‌خواست» دست یافته است اما واقعیت آن چیزی نیست که رجب طیب اردوغان به آن اصرار دارد.

ینس استولنبرگ، دبیرکل ناتو، پس از انجام گفت‌وگوهای سطح بالای میان ترکیه، سوئد و فنلاند اعلام کرد: «ما اکنون به توافقی دست یافته‌ایم که راه را برای پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو هموار می‌کند. ترکیه، فنلاند و سوئد تفاهمی را امضا کرده‌اند که به نگرانی‌های آنکارا از جمله درمورد صادرات تسلیحات و مبارزه با تروریسم پاسخ می‌دهد و روند عضویت سوئد و فنلاند رد ناتو به‌سرعت طی خواهد شد». مخالفت آنکارا هم‌زمان با بدترین بحران امنیتی اروپا در چند دهه گذشته به‌دلیل جنگ اوکراین صورت گرفت و روی نشست رهبران ناتو در مادرید سایه انداخته بود. ترکیه از فنلاند و سوئد خواسته بود افراد تحت تعقیب آنکارا را تحویل دهد و محدودیت‌های فروش اسلحه به ترکیه که به‌دنبال تهاجم این کشور به شمال سوریه در سال ۲۰۱۹ وضع شده بود، پایان یابد. رفع این بن‌بست موجب خواهد شد که رهبران ناتو تمرکز خود را به یک موضوع کلیدی‌ معطوف کنند: روسیه‌ای که به نحو فزاینده‌ غیرقابل پیش‌بینی و تهاجمی است. تهاجم روسیه به اوکراین در اواخر ماه فوریه امسال موجب شد فنلاند و سوئد بی‌طرفی طولانی خود را کنار گذاشته و درخواست پیوستن به ناتو را ارائه کنند؛ اما رجب طیب اردوغان مانع این اقدام شده بود و اصرار داشت این دو کشور اسکاندیناوی باید موضع خود را در قبال گروه‌های شورشی کرد که آنکارا آنها را «تروریستی» می‌داند، تغییر دهند. همچنین سه کشور در یک یادداشت مشترک متعهد شدند «در برابر تهدیدات امنیتی، از یکدیگر حمایت کامل کنند».

ترکیه اعلام کرده که «هرآنچه که می‌خواست» از جمله «همکاری در زمینه مبارزه علیه» گروه‌های شورشی را به‌ دست آورد. این توافق در آستانه نشست حیاتی ناتو در مادرید به‌ دست آمد که قرار است طی دیروز و امروز برگزار شود و مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در این نشست، مقابله با تهدیدهای روسیه در پی حمله نظامی این کشور به اوکراین، ادامه حمایت از اوکراین و تعهدات نظامی اعضای ناتو است.

با توجه به تهاجم روسیه به اوکراین، دولت‌های هلسینکی و استکهلم از سیاست دهه‌ها بی‌طرفی نظامی گسترده خود دست برداشته و تصمیم گرفتند به اتحاد نظامی ناتو بپیوندند. فنلاند با روسیه مرزی به طول بیش از هزارو 300 کیلومتر دارد. هیچ کشور دیگری از اتحادیه اروپا چنین مرز طولانی‌ای با روسیه ندارد. پس از تکمیل فرایند پذیرش این دو کشور در ناتو، پروتکل‌های الحاق باید به تصویب پارلمان‌های هر ۳۰ کشور عضو برسد. تخمین زده می‌شود که این کار ظرف شش تا هشت ماه تکمیل شود. پیش‌تر امید می‌رفت که پروسه عضویت دو کشور تا قبل از پایان سال جاری میلادی به پایان برسد.

جزئیات توافق و ادعای ترکیه

دفتر رجب‌طیب اردوغان اعلام کرد که هلسینکی و استکهلم توافق کرده‌اند «به‌طورکامل با ترکیه در مبارزه‌اش با حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) و دیگر گروه‌هایی که آنکارا آنها را سازمان‌های تروریستی می‌داند، همکاری کنند و محدودیت یا تحریمی علیه صنایع دفاعی این کشور اعمال نکنند». در ادامه بیانیه دفتر اردوغان آمده است که ترکیه قبل از موافقت با پیوستن این دو کشور به ائتلاف دفاعی ناتو «آنچه را که می‌خواست» از سوئد و فنلاند دریافت کرده است؛ از جمله اینکه مقرر شده «دو کشور اقدامات مشخصی را برای استرداد جنایتکاران تروریست از سرزمین‌هایشان به اجرا بگذارند و فعالیت‌هایی مانند جمع‌آوری کمک‌های مالی و جذب نیروی برای «پ‌ک‌ک» و گروه‌های وابسته به آن را نیز ممنوع کنند». با وجود این سائولی نینیستو، رئیس‌جمهور فنلاند اعلام کرد که در این توافق، هیچ فهرستی از افراد برای استرداد وجود ندارد. او تأکید کرد که این تفاهم‌نامه که به‌زودی متن کامل آن علنی خواهد شد، اصول مربوط به استرداد تروریست‌ها را شرح می‌دهد و نه شهروندان. انتظار می‌رود گمانه‌زنی‌ها دراین‌باره، با انتشار متن اصلی تفاهم‌نامه و مفادی که روی آنها توافق شده پایان یابد.

با اینکه ترکیه اعلام پیروزی کرده اما متن توافق‌نامه تنها حاکی از دو امتیاز معین و البته کلی برای آنکارا است: ازسرگیری فروش‌ سلاح از سوی سوئد و فنلاند به ترکیه و عدم حمایت این کشورها از Y.P.G و P.Y.D . با این حال این توافق‌نامه از نیروهای دموکراتیک سوریه و اداره خودمختار شمال و شمال شرق سوریه که نام نمی‌برد.

بقیه فرمول‌بندی‌ها در توافق بسیار کلی است و تنها از تمهیدات جدید علیه گروه‌های «تروریستی» بدون ذکر نام گروه معینی سخن می‌گوید در‌حالی‌که مشاجره ترکیه و با سوئد، فنلاند و آمریکا بر دقیقا بر سر تروریست‌بودن یا تروریست‌نبودن گروه‌های تشکیل‌دهنده نیروهای دموکراتیک سوریه است.

بند مربوط به استرداد مظنونان به تروریسم هم منوط به شمول معاهده اروپایی استرداد مجرمانی است که فنلاند و سوئد همواره به آن پایبند بوده‌اند. به این ترتیب ارتباطات دیپلماتیک و ارسال کمک به گروه «روژآوا» از سوی سوئد و فنلاند از مجاری نیروهای دموکراتیک سوریه و مجلس دموکراتیک «روژآوا» کماکان ممکن است.

درمجموع نتیجه این توافق تسری سازوگار و اصطکاکات از پیش موجود بین ترکیه و آمریکا بر سر روژآوا به سوئد و فنلاند است با این تفاوت که با پیوستن فنلاند و سوئد به ناتو، ترکیه عملا از حق وتوی خود محروم می‌شود، چون براساس منشور ناتو، ناتو تنها برای پذیرش‌ اعضای جدید به اجماع کامل نیاز دارد.

در ضمن این متن یک «یادداشت تفاهم» است و نه یک «قرارداد». در عرف حقوقی روابط‌ بین‌الملل یادداشت تفاهم به لحاظ قانونی الزام‌آور نیست و تنها بیانگر همسویی امضاکنندگان برای حرکت در یک جهت معین است و شکل رسمی‌تری از «قول مردان» محسوب می‌شود.

بازی اردوغان

کارشناسان اندیشکده شورای آتلانتیک به آنچه اردوغان از مانور اخیر خود برای مخالفت با عضویت سوئد و فنلاند در ناتو و سپس عقب‌نشینی از موضعش به دست آورده پرداخته‌اند. «کریس اسکالوبا» مدیر ابتکار امنیت ترانس آتلانتیک مرکز اسکوکرافت و مدیر اصلی سابق سیاست اروپا و ناتو در وزارت دفاع ایالات متحده می‌گوید دیدار اردوغان با بایدن یک امتیاز بزرگ از سوی کاخ سفید به‌ویژه با توجه به موضع فعلی دولت آمریکا درمورد عدم تعامل با رهبران خودکامه برای اردوغان است. او می‌گوید: «همراه با دیدار پیش‌روی بایدن با محمدبن‌سلمان ولیعهد عربستان سعودی به نظر می‌رسد کاخ سفید فرایند عمل‌گرایانه را به پیروی از اصول و ارزش‌های ترجیح می‌دهد». «ریچ اوتزن»، عضو ارشد شورای آتلانتیک در ترکیه، مقام سابق وزارت خارجه آمریکا و افسر سابق منطقه خارجی ارتش ایالات متحده با اشاره به تعهد کشور‌های شمال اروپا برای سرکوب اعضای «پ‌ک‌ک» و واحد‌های یگان‌های مدافع خلق می‌گوید: «یکی دیگر از پیروزی‌های بزرگ برای آنکارا این است که نگرانی‌ها درباره تروریسم را در دستور کار ائتلاف ناتو قرار داده است».

«اوتزن» همچنین به یک نتیجه کمتر مورد توجه قرار گرفته از توافق برای ترکیه اشاره می‌کند: همکاری گسترده در معاملات صنایع دفاعی. او می‌گوید: «نه‌تنها لغو تحریم تسلیحاتی سوئد علیه ترکیه (این تحریم پس از حمله ترکیه به نیرو‌های کرد در شمال سوریه اعمال شد) تحقق می‌یابد بلکه آن دو کشور شمال اروپایی (فنلاند و سوئد) متعهد می‌شوند ترکیه را به‌سوی طرح‌های امنیتی مشترک اتحادیه اروپا مانند پروژه حمل‌ونقل نظامی پسکو متمایل سازند».

درحالی‌که گمانه‌زنی‌هایی وجود داشت مبنی بر اینکه مقاومت ترکیه در برابر پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو برای دریافت جنگنده‌های اف -۱۶ از ایالات متحده یا صرفا برای جلب توجه بایدن از سوی ترکیه طراحی شده بود. «اوتزن» می‌گوید چنین ملاحظاتی «انگیزه اصلی» اردوغان نبوده‌اند، زیرا نگرانی‌های امنیتی او درمورد «پ‌ک‌ک» موضوعی دیرینه و محوری برای دولت‌های مختلف ترکیه بوده است.

«دفنه آرسلان»، مدیر منطقه‌ای شورای آتلانتیک و اقتصاددان ارشد سابق در سفارت آمریکا در آنکارا می‌گوید اکنون همه نگاه‌ها به دیدار بایدن و اردوغان در حاشیه نشست ناتو دوخته شده است تا ببینند آیا ایالات متحده از فنلاند و سوئد در اتخاذ تدابیر جدید برای تحت‌فشار قرار‌دادن یگان‌های مدافع خلق نیز پیروی خواهد کرد یا خیر.

آرسلان می‌گوید با وجود دستاورد‌های اخیر برای آنکارا همه طرفین از این توافق سود می‌برند، زیرا هم ترکیه از گسترش ناتو حمایت می‌کند و هم نگرانی‌های امنیتی ترکیه از سوی ناتو به رسمیت شناخته می‌شوند.