تئاتر؛ اسیر بدبینی‌

 بهناز شیربانی: « مخاطب»، «شب شک» و «دختران بابا آنتون» از‌جمله نمایش‌هایی هستند که از ابتدای سال تاکنون به دلایل مختلف، فروش بلیت‌شان متوقف شده و همین موضوع حواشی بسیاری را در پی داشته است. بلیت‌فروشی «شب شک» به کارگردانی امیرحسین بریمانی و تهیه‌کنندگی نوید محمدزاده، تنها پس از یک اجرا در پردیس تئاتر شهرزاد، از سوی سایت و اداره‌ کل هنرهای نمایشی متوقف شد. بعد از رسانه‌ای‌شدن این خبر، روابط‌عمومی اداره‌ کل هنرهای نمایشی با انتشار متنی که عنوان آن «صرفا جهت استحضار» بود، درباره این اتفاق توضیح داد که «نمایش «شب شک» به نویسندگی و کارگردانی امیرحسین بریمانی که در تماشاخانه تئاتر شهرزاد اجرا داشته است، به دلیل عدم کسب مجوز تمدید و تبلیغ نمایش، همچنین پخش بدون مجوز تبلیغات نمایش در بسترهای مختلف فضای مجازی، موجب بسته‌شدن موقت سایت فروش بلیت نمایش از طرف اداره‌ کل هنرهای نمایشی شده است. بدیهی است این مشکل با حضور کارگردان و رفع ابهامات موجود برطرف خواهد شد». توضیحات روابط‌عمومی هنرهای نمایشی برای عوامل اجرائی این نمایش قانع‌کننده نبود و منجر به پاسخ‌گویی گروه این نمایش شد و در بیانیه‌ای این پرسش را مطرح کردند که چرا و چطور پس از تأیید نهایی شورای نظارت و صدور مجوز بعد از بازبینی و با نامه کتبی به سایت تیوال، دستور توقیف نمایش و بستن فروش آن صادر شده است؟ آیا قرار است هر نمایش بعد از بارها بازبینی متوقف شود؟ ساسان پیروز (نایب‌رئیس هیئت‌مدیره انجمن منتقدان، نویسندگان و پژوهشگران خانه تئاتر) با اشاره به شرایط ماه‌های اخیر تئاتر و توقف نمایش‌های روی صحنه به «شرق» گفت: «به نظر می‌رسد رابطه دولت جدید با جامعه فرهنگ و هنر از ابتدا با یک نوع تنش آغاز شد. مقدمه این ماجرا را می‌توان در برنامه‌های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برای اهالی فرهنگ و هنر جست‌وجو کرد. زمانی که این برنامه را برای رأی اعتماد به مجلس ارائه کرد و زمانی که انتشار عمومی پیدا کرد، موجب گله‌مندی و نگرانی اهالی فرهنگ و هنر شد. بعد از آن، بیانیه‌های مختلفی از سمت اصناف مختلف هنری منتشر شد و واکنش وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی این بود که آن متن برنامه‌های منتشرشده، مورد تأییدشان نبوده و اهالی فرهنگ و هنر به‌هیچ‌وجه نگران نباشند. طبیعی است که بعد از این اظهارنظر آرامش اولیه‌ای به حوزه‌های مختلف فرهنگ و هنر برگشت. البته باید این را هم در نظر گرفت که یکی، دو سال شیوع بیماری کرونا شرایط عجیبی را به اصناف مختلف هنری تحمیل کرد و اشتغال هنرمندان آسیب‌های فراوانی دید». او در بخشی دیگر از صحبت‌هایش گفت: «در این شرایط، همه توقع داشتند دولت جدید با درک وضعیت موجود، نقش حمایتگری بهتری را در حوزه فرهنگ و هنر ایفا کند، نه اینکه رویکرد خصمانه‌ای از خودش نشان بدهد. ولی بعد از سال نو که عملا به نوعی فعالیت‌های فرهنگی و هنری از سر گرفته شد، به نظر می‌آید شاهد تشدید برخورد با هنرمندان و محدودشدن فضای فعالیت‌های فرهنگی و هنری هستیم و وقتی این اتفاقات را مرور می‌کنیم، متأسفانه به نظر می‌آید ریشه‌اش در همان برنامه و دیدگاهی خلاصه می‌شود که در شروع فعالیت‌های وزیر جدید وزارت ارشاد، بارقه‌های آن را در برنامه اعلام‌شده دیده بودیم. می‌توان گفت نگاه بدبینانه‌ای به فضای فرهنگ و هنر وجود دارد و انگار اراده‌ای است تا از طریق اعمال قدرت و محدودیت، فضای فرهنگ و هنر را به جهتی که مایل هستند، راهنمایی کنند».

کارگردان نمایش «نگاه خیره خداوند» در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «دیدگاه دوستان تصمیم‌گیرنده ایرادهای مختلفی دارد و متأسفانه وقایعی که برای مثال در حوزه تئاتر در سه، چهار ماه اخیر شاهدش بودیم، به این نگرانی نیز دامن می‌زند. البته من در جریان هستم نمایندگان اصناف مختلف تئاتری دیداری با آقای نظری، مدیرکل مرکز هنرهای نمایشی، داشتند و این نگرانی و دغدغه‌ها را به او منتقل کردند و در این دیدار از سمت آقای نظری به نمایندگان اصناف به‌نوعی گفته شده که نگران نباشند و این فضا زودگذر است و عملا همه‌چیز به روال عادی برمی‌گردد. تصور ما این بود که دوره‌ای موقتی را در تغییر و تحولات مدیریتی شاهد هستیم و این تحلیل‌های فردی و شخصی‌مان است که بیان می‌کنیم و چه‌بسا درگیری‌های بین گروه‌های مختلف برای به‌دست‌آوردن پست و مقام این شرایط متشنج را تشدید می‌کند. ولی متأسفانه به نظر می‌آید حتی این دیدگاه هم شاید خوش‌بینانه بوده است؛ چرا‌که دولت جدید مدت زمانی است مستقر شده و مدیران جدید در حال فعالیت هستند و به نظر می‌آید با همان شدت و حدت، برخورد محدودکننده با فضای فرهنگی و هنری ادامه پیدا می‌کند و شخصا امیدوارم این فضا ادامه پیدا نکند و شاهد این باشیم که روال طبیعی به فعالیت‌های هنری در حوزه تئاتر برگردد».

او ادامه داد: «متأسفانه در چهار ماه گذشته شاهد این بودیم که پنج، شش نمایش در زمان اجرا با مشکلاتی روبه‌رو شدند. ذکر این نکته ضروری است که ما در گذشته هم مواردی از این دست داشتیم که بعضی آثار در زمان اجرا با مشکلاتی مواجه می‌شدند یا گروه اجرائی تغییراتی در کار اعمال می‌کرد یا آنچه ما بیشتر به آن اعتقاد داریم، گروه‌های بیرونی وارد ماجرا می‌شوند و دخالت می‌کنند و در این شرایط با جوسازی برخی رسانه‌ها و نهادهایی خارج از حوزه وزارت ارشاد، وارد ماجرا می‌شوند و عملا منجر به بازبینی مجدد تئاترها یا اصلاحات جدید در مورد تئاترهایی که مجوز قانونی اجرا داشتند، می‌شود. اما میزان و تعداد موارد در این سه، چهار ماه اخیر کمی نگران‌کننده به نظر می‌رسد؛ چرا‌که همه‌چیز از استثنا خارج شده و تعداد موارد وقتی زیاد می‌شود، دیگر نمی‌توان گفت این یک مورد استثناست و به یک دلیل خاص و با یک اتفاق روی داده است. انگار که شرایط فراهم شده برای اینکه تعداد این استثنا‌ها زیادتر شود. در کنار این موضوع، فضای شایعات هم به‌شدت تقویت شده و متأسفانه مدام در جریان خبرها و شنیده‌هایی هستیم و هر روز با آنها مواجه می‌شویم که به نوعی بر موضوعاتی همچون ممنوع‌الکار‌شدن برخی از هنرمندان دلالت می‌کند. قصد ندارم درباره دلیل ماجرا صحبت کنم. ممکن است دستگاه‌های قضائی و نظارتی هرکدام اعلام کنند برای این برخوردها دلایلی داشته یا داریم، اما وقتی اقناع عمومی در مورد این دلایل اتفاق نمی‌افتد و جامعه فرهنگ و هنر درباره آن قانع نمی‌شود و عملا با آن موافق نیست و به نوعی موجب تفاوت می‌شود، طبیعی است که وقتی این تقابل را در سطح کلان نگاه می‌کنیم، می‌بینیم به زیان این مملکت است و موجب سرخوردگی و ناامیدی هنرمندان می‌شود».

پیروز در ادامه گفت: «چنین برخوردهایی قطعا باعث ازدست‌دادن جسارت هنرمندان برای کسب تجربه‌های نو می‌شود. در‌حالی‌که می‌دانیم فرهنگ و هنر متکی بر نیروی انسانی‌اش است و اگر هنرمندان احساس آرامش و امنیت برای فعالیت هنری نداشته باشند، عملا حتی آن گروه اقلیتی هم که قصد دارند دیدگاه خاصی را در فرهنگ هنر یک کشور 80‌میلیونی مثل ایران حاکم کنند، به اهداف خودشان نخواهند رسید. به این دلیل که جامعه فرهنگ و هنر تکثر درخور توجهی دارد و عملا نمی‌شود با دستورالعمل دیدگاه خاصی را به هنرمندان تحمیل کرد‌. اگر وضعیت به همین شکل پیش برود که امیدوارم این‌طور نباشد، به‌تدریح شاهد ناامیدی و خانه‌نشینی جمع وسیع‌تری از هنرمندان خواهیم بود که قطعا به جریان مهاجرت هنرمندان از کشور کمک می‌کند و طبیعی است که کنش و واکنش‌هایی را در پی خواهد داشت».

او ادامه داد: «اگر فکر کنیم هنرمندان چه واکنشی به این ماجرا نشان می‌دهند، طبیعی است مواقعی که متوجه تضعیف حقوق‌شان می‌شوند، احساس کنند باید نسبت به آن واکنشی نشان بدهند و اعتراض‌شان را بیان کنند؛ بر این اساس ممکن است به‌تدریج منجر به شکل‌گیری جریان‌های اعتراضی شود که امیدوارم با درایت مسئولان، رویکردی که در این چند ماه دیدیم، به تعادل برسد و شاهد این باشیم که فضا برای فعالیت مؤثر هنرمندان برجسته نسل جوان کشورمان فراهم‌تر شود. اگر هم موانعی وجود دارد و نگرانی‌هایی در سیستم مدیریتی راجع به حوزه‌های محتوایی وجود دارد، درصورتی‌که اعتماد و همراهی متقابل بین مسئولان و هنرمندان به وجود آمده باشد، این نگرانی‌ها و بخش‌ها قابل کنترل است‌ اما اگر اصولا از موضع بالا برخورد شود، طوری که برخی اوقات در محافل شنیده می‌شود، انگار که اراده‌ای وجود دارد تا به قول معروف هنرمندان را سر جای خودشان بنشانند، زمانی است که عملا به نظر می‌رسد شاهد تنش‌های بیشتری خواهیم بود. فکر می‌کنم جامعه فرهنگ و هنر تا حالا با مدارا با این تغییر و تحولات مدیریتی و رویکردی مواجه بوده‌ ولی این مدارا از سر ترس و منفعت‌طلبی نبوده است. در حقیقت سعی می‌کنند خردمندانه فرصت بدهند تا مسئولانی که به‌تازگی مستقر شدند، به فضا مسلط شوند. برخی از آنها تجربه کار در این فضا و تعامل با هنرمندان را نداشتند. ممکن است از قبل با بدبینی‌هایی به این فضا نگاه می‌کردند و الان نیاز به زمان دارند برای اینکه دیدگاه منطقی‌تر و روشن‌تری پیدا کنند تا اعتماد آنها هم به هنرمندان جلب شود که مشغول فعالیت فرهنگی و هنری خودشان و خدمات‌رسانی به مردم ایران هستند. امیدواریم این روند طی شود و شاهد روزها و شرایط بهتری باشیم و مهم‌تر از هر چیز، باید مسئولان متوجه باشند متأسفانه برخوردهایی که ممکن است با یک کار یا شخص خاص اتفاق بیفتد، وقتی این برداشت را ایجاد کند که پشت آن نقشه کلان‌تری برای برخورد با هنرمندان حوزه فرهنگ و هنر وجود دارد، واکنش‌ها هم متفاوت خواهد بود. به یقین هیچ‌کدام از این اتفاق‌هایی که درحال رخ‌دادن است، نه به صلاح حوزه فرهنگ و هنر است و نه به نفع دولت مستقر یا حتی دستگاه‌های نظارتی که برخی اوقات در اموری دخالت می‌کنند.