معرکه در معرکه

‌شرق: امروز چهارشنبه، جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به اسرائیل و بعد از آن عربستان سعودی سفر می‌کند. به موازاتش اخباری دال بر سفر ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و همچنین رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به ایران در هفته پیش‌رو منتشر شد. این سه سفر با توجه به اهداف متعدد و متضاد هر کدام از بازیگران میهمان و میزبان می‌تواند شرایطی را برای منطقه غرب آسیا رقم بزند. در این رابطه جلال میرزایی عقیده دارد که هم‌زمانی سفر ولادیمیر پوتین در هفته آتی برای حضور در ایران با سفر جو بایدن به اسرائیل و عربستان حکایت از آن دارد که وضعیت منطقه وارد مرحله حساس و پیچیده‌ای شده است که می‌تواند آبستن وقوع هر سناریویی باشد. از دید این نماینده سابق مجلس، جمهوری اسلامی ایران در این وضعیت بغرنج نباید روابط با مسکو را به نحوی پیش ببرد که شائبه حمایت از طرف متجاوز در جنگ اوکراین را تقویت کند؛ چرا‌که دامن‌زدن به این جبهه‌بندی بعد از جنگ اوکراین تبعات خاصی برای تهران به دنبال خواهد داشت. اگرچه برخی جریان‌های داخلی با کوبیدن بر طبل حمایت از روسیه در جنگ اوکراین سعی دارند به‌عنوان پرچم‌دار حمایت از پوتین هزینه‌هایی را برای کشور ایجاد کنند، اما باید توجه داشت که حتی‌المقدور یک سیاست خارجی مستقل در دستور کار تهران قرار گیرد به‌نحوی‌که ضمن بهره‌گیری از امتیازات با روس‌ها خود را در جنگ اوکراین بی‌طرف نشان دهد؛ کما‌اینکه مشابه این رفتار توسط دهلی‌نو و پکن نیز اجرائی شد. این عضو کمیسیون انرژی در مجلس دهم اقدام ایران برای ارسال ۳۰۰ کانتینر کالای صادراتی به روسیه با هدف عملیاتی‌کردن کریدور شمال - جنوب را به موازات شنیده‌شدن اخباری درخصوص ارسال پهپاد از سوی جمهوری اسلامی به روسیه نشان از یک فضای مبهم و چند‌بعدی درخصوص روابط تهران – مسکو می‌داند که با سفر پیش‌روی ولادیمیر پوتین به تهران پیچیده‌تر خواهد شد؛ به‌خصوص آنکه ایران ذیل استفاده از سانتریفیوژهای IR-6 عملا شرایطی را رقم زده است که به نظر می‌رسد نهایتا جبهه‌بندی در خاورمیانه را به موازات حضور بایدن در ریاض و تل‌آویو تقویت می‌کند؛ جبهه‌بندی‌ای که به‌هیچ‌وجه به سود ایران نخواهد بود.

پیرو این نگاه عبدالرضا فرجی‌راد هم این ارزیابی را دارد که به دلیل تداوم و تشدید جنگ اوکراین و به تبع آن نیاز روسیه برای ارتقای روابط اقتصادی، تجاری، دیپلماتیک و حتی نظامی و دفاعی با ایران، شرایطی رقم خورده است که بعد از سفر لاوروف اکنون حضور پوتین به تهران در دستور کار است تا سطح مناسبات را در ابعاد مختلف با تهران ارتقا دهد. به‌هر‌حال بعد از جنگ اوکراین نفوذ ژئوپلیتیک روسیه در اروپا و آمریکا و همچنین در برخی کشورهای آسیای جنوب شرقی مانند کره جنوبی و ژاپن عملا متوقف شد و اکنون روس‌ها نگاه جدی به جنوب آسیا مانند هند، شرق آسیا مانند چین و منطقه خاورمیانه با محوریت ایران دارند. از دید سفیر پیشین ایران در نروژ حضور هم‌زمان پوتین و اردوغان به تهران اگرچه به دیدار سه‌جانبه بین رؤسای‌جمهور سه کشور (ایران، ترکیه و روسیه) در‌خصوص مسائل مشترک مانند سوریه در قالب محور آستانه، تحولات قفقاز و دیگر مسائل مشترک خواهد انجامید، اما درعین‌حال دیدارهای دوجانبه‌ای بین روسیه – ترکیه، ترکیه - ایران و ایران - روسیه منجر خواهد شد که هر‌کدام از این دیدارها بسیار حائز اهمیت است.

ارسال  پهپاد  ایرانی  به  روسیه  و  ناتوی  عربی - اسرائیلی

در آستانه سفر بایدن به منطقه اخباری مبنی بر راه‌اندازی سامانه یکپارچه پدافند هوایی و تشکیل ناتوی عربی –اسرائیلی در منطقه خاورمیانه مطرح شده است. به موازاتش شنیده‌ها از ارسال پهپاد از سوی جمهوری اسلامی به روسیه حکایت دارد.

جلال میرزایی درباره تبعات احتمال ارسال پهپاد از ایران به روسیه تأکید دارد: باوجود آنکه یک جریان داخلی در فضای مجازی سعی کرده است ارسال پهپاد به روسیه از سوی جمهوری اسلامی ایران را نشانه بارزی از پیشرفت دفاعی جمهوری اسلامی با ارسال سلاح به دومین قدرت نظامی جهان ارزیابی کند اما اگر به هر دلیلی ادعای کاخ سفید و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی دولت بایدن درخصوص ارسال پهپاد توسط ایران به روسیه صحت داشته باشد، بی‌شک تهران در یک بازی از‌پیش‌باخته حضور پیدا کرده است. با‌این‌حال عبدالرضا فرجی‌راد این باور را دارد که مسئله ارسال پهپاد توسط ایران به روسیه تا اندازه‌ای صحت دارد؛ چرا‌که به دلیل واکنش اوکراین و اروپا برای جریمه ایران درخصوص سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی و مسائل دیگر مانند همکاری جمهوری اسلامی با تاجیکستان درخصوص ساخت پهپاد که با چراغ سبز روسیه صورت گرفت، وضعیتی به وجود آمده است که می‌توان احتمال ارسال پهپاد از سوی ایران به روسیه را نزدیک به واقعیت دانست.

در مقابل جلال میرزایی با بیان این نکته که اندک کشورهای حامی روسیه به‌جز سوریه سعی کرده‌اند‌ موضع بی‌طرفی را در جنگ اوکراین اتخاذ کنند، تصریح کرد: در چنین شرایطی اگر هوشمندی و عقلانیت در دستور کار سیاست خارجی ایران قرار بگیرد، می‌توان از سفر جو بایدن به منطقه خاورمیانه به موازات سفر ولادیمیر پوتین به ایران نهایت استفاده را در جهت منافع ملی برد. به این معنا که با سفر رئیس‌جمهور روسیه می‌توان میانجیگری در جنگ اوکراین و همچنین ارتقای روابط اقتصادی و تجاری با مسکو را کلید زد و از طرف دیگر در سایه حضور بایدن در منطقه می‌توان آمادگی خود را برای ازسرگیری گفت‌وگوها در جهت خروج از بن‌بست کنونی با هدف احیای برجام اعلام کرد؛ در این صورت از سفر رؤسای‌جمهور روسیه و آمریکا به منطقه خاورمیانه و همچنین سفر احتمالی رجب طیب اردوغان به ایران بیشترین سود را خواهد برد. این در حالی است که به اذعان این نماینده مجلس از هم‌اکنون جریان رادیکال داخلی و طیف رسانه‌ای وابسته به آن سعی خواهد کرد سفر پوتین و اردوغان را به‌نوعی در مقابل سفر بایدن به اسرائیل و عربستان قرار دهد و عملا به جبهه‌بندی‌های کنونی در خاورمیانه دامن بزند که قطعا با چنین نگاهی بازنده اول و آخر این جبهه‌بندی‌ها ما خواهیم بود،‌ آن‌هم در شرایطی که روسیه با اعلام رسمی قطع صادرات گاز خود به اروپا فرصت مغتنمی را در اختیار ایران قرار داده است که با بازگشت به بازار انرژی بیشترین سود را متوجه کشور کرد.

در‌عین‌حال عبدالرضا فرجی‌راد هم این اعتقاد را دارد که سفر جو بایدن با توجه به اقدام روسیه برای قطع صادرات انرژی به اروپا در وهله اول با هدف اقناع کشورهای خاورمیانه در جهت افزایش میزان صادرات و تولید انرژی به بازار جهانی است تا بتواند شرایط را برای کاهش بهای سوخت در پاییز و زمستان پیش‌رو فراهم کند. تحقق این مهم در شرایطی که بایدن خود را برای انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آماده می‌کند، می‌تواند به پیروزی دموکرات‌ها کمک کند. به همین دلیل این استاد ژئوپلیتیک با مانور بر اهمیت انرژی عنوان کرد که اولویت سفر رئیس‌جمهور آمریکا به خاورمیانه را صرفا مسئله انرژی شکل می‌دهد. این سفیر پیشین ایران در ایسلند در ادامه چنین تشریح کرد که بایدن با درک اهمیت مسئله انرژی از پرداختن به برخی مسائل که مورد حساسیت ایران باشد، مانند سامانه یکپارچه دفاعی و پدافندی، ایجاد ناتوی عربی – اسرائیلی و نظایر آن، خودداری خواهد کرد و سعی می‌کند فضا را به نحوی مدیریت کند که از یک سو رضایت نسبی ریاض و تل‌آویو را به دنبال داشته باشد و از طرف دیگر بتواند مذاکرات را با ایران ادامه دهد؛ چر‌اکه به احیای برجام و بازگشت ایران به بازار انرژی نیاز دارد. از این منظر این سه سفر برای ایران و منافع ایران می‌تواند حائز اهمیت باشد. حال باید دید در روزهای پیش‌رو چه اتفاقاتی در صحنه عمل روی خواهد داد؟