کارنامه یک‌ساله شورای ششم شهر تهران زیر ذره‌بین
فریادها، نجواها و حاشیه‌ها
یک سال گذشت. نیمه مرداد سال گذشته، پس از چهار سال دوری، مهدی چمران دوباره بر صندلی ریاست شورای شهر تهران نشست و پرویز سروری هم نایب‌رئیس شد. این در حالی بود که به نظر می‌رسید ترکیب جدید شورای ششم، علاقه‌مند به ریاست او بر شورا باشد اما در نهایت، ریاست شورای شهر تهران برای چمران ماند و ریاست بر شورای عالی استان‌ها سهم سروری شد.
نورا حسینی: یک سال گذشت. نیمه مرداد سال گذشته، پس از چهار سال دوری، مهدی چمران دوباره بر صندلی ریاست شورای شهر تهران نشست و پرویز سروری هم نایب‌رئیس شد. این در حالی بود که به نظر می‌رسید ترکیب جدید شورای ششم، علاقه‌مند به ریاست او بر شورا باشد اما در نهایت، ریاست شورای شهر تهران برای چمران ماند و ریاست بر شورای عالی استان‌ها سهم سروری شد. چمران اما در این دوره از شورای شهر تهران، مدیریت متفاوتی را تجربه کرد. او دیگر مانند گذشته حرف آخر را در شورا نمی‌زد و جوان‌ترها هم مانند گذشته، حرمت‌نگهدار نبودند. این‌گونه بود که او برخلاف دوره‌های گذشته که تلاش می‌کرد اختلاف‌ها در خفا، بیان و حل شود و در عیان، همه چیز عادی باشد و وقتی با شهرداران اصولگرا به چالش می‌خورد، ترجیح می‌داد دندان بر جگر بگذارد تا وحدت جناحی آنها حفظ شود، در این دوره مجبور شد فریادهایش را در صحن شورا بزند. از فریاد قانون‌فروشی در حوزه شهرسازی تا گلایه از سقف بودجه پیشنهادی و... مهدی چمران که هنوز بیماری‌اش بهبود پیدا نکرده بود، در صحن فریاد می‌زد: شما که به همه چیز شهرداری اعتماد کردید، این اندازه (اشاره به بند انگشتش) به من هم اعتماد کنید... در این شرایط، سقف بودجه همان شد که چمران می‌خواست اما نه مانند تمام سال‌هایی که او حرف آخر را می‌زد و رأی‌گیری می‌شد... این‌بار، ناآگاهی برخی از اعضا و فریادهای او خطاب به لابی‌کنندگان (که: اجازه دهید اعضا، رأی خود را بدهند) سبب شد که اولین بودجه شورای ششمی‌ها، با رقم مورد قبول او بسته شود. او دیگر بالانشین نشست‌های مشترک مدیران شهری و دولتی‌ها نبود. حتی در دیدار شهردار تهران و کابینه‌اش با رئیس‌جمهور و برخی از وزرا، اعضای شورای شهر حضور نداشتند و این، اتفاقی بود که سابقه نداشت و سبب دلخوری هم شد. سال نخست شورای ششم، سال خوشی برای مهدی چمران نبود. او ماه‌ها به دلیل بیماری در منزل بستری بود و در زمان حضورش در صحن نیز بخشی از اداره جلسات را به سروری واگذار می‌کرد، اما نمی‌توان تأثیر رئیس 80ساله را بر کیفیت اداره جلسات انکار کرد، هرچند او هنوز دستورالعمل‌های خود را برای اداره جلسه دارد و دوری چندساله‌اش از حوزه مدیریت شهری، سبب شد برخی قوانین و اتفاقات را به خوبی به خاطر نیاورد.
آغاز شورا با شفافیت ناخواسته
شورای ششم با یک شفافیت ناخواسته آغاز شد: انتشار خبری که پشت پرده انتخاب شهردار را مشخص می‌کرد. نام شهردار منتخب و ترکیب آرای او برخلاف عهد داخلی منتخبان، رسانه‌ای شد و چمران در نخستین روز شورای ششم، بدون آنکه از پخش زنده تصاویر صحن شورا از سایت آپارات، مطلع باشد و بداند میکروفن او نیز باز است، شروع به صحبتی زمزمه‌وار با نرجس سلیمانی کرد و گفت که بدترین شب زندگی‌اش را گذرانده...! نرجس سلیمانی، شروع‌کننده این گفت‌وگو بود که گفت: کاش رأی‌های ما شفاف و آشکار بود. پس از آن، مهدی چمران با گلایه گفت: من دیشب تا صبح نخوابیدم و یکی از بدترین شب‌های زندگی من بود که برایم حتی از زمان جنگ هم بدتر بود. از اینکه برخلاف تأکید ما، اسامی به‌صورت اشتباه رسانه‌ای شده و... پس از آن، سلیمانی درباره شفافیت، صحبت و بار دیگر به غیرعلنی‌بودن آرا اعتراض کرد. چمران گفت: نمی‌شود! یک عده فشار می‌آورند و ادامه داد: البته قانون نوشته انتخاب شهردار باید با رأی مخفی باشد که آن‌هم دلایلی دارد، زیرا یک عده را می‌ترسانند و تهدید می‌کنند، حتی همین حالا با اینکه رأی مخفی بوده، به برخی گفته شده اگر به این گزینه رأی ندهید، چنین و چنان می‌کنیم... .
اولین بی‌قانونی
شاید دورترین نامی که در میان فهرست بلند اولیه گزینه‌های شهرداری تهران به ذهن می‌رسید، علیرضا زاکانی بود، اما در نهایت او در دومین جلسه رسمی شورای ششم شهر تهران با 18 رأی، شهردار تهران شد. سه عضوی که به او رأی ندادند، معتقد بودند رأی‌گیری درخصوص انتخاب شهردار تهران باید پس از طی پروسه قانونی انجام شود، اما سایر اعضا با تأخیر در رأی‌گیری موافقت نکردند.
معترضان قبل از گرداندن گلدان به چمران گفتند که این رأی‌گیری قانونی نیست و بهتر است رأی‌گیری به جلسه آینده شورا موکول شود و در اولین گام برخلاف قانون حرکت نکنیم. به گفته منتقدان، قرار بوده قبل از انتخاب شهردار، پرویز سروری، مهدی چمران و محمد آقامیری صلاحیت کاندیداهای شهرداری را بررسی کنند. در روز بعد از رأی‌گیری غیررسمی هم محسن پیرهادی مسئول استعلام از وزارت کشور می‌شود، اما نتیجه هیچ‌کدام از پیگیری‌ها به اعضا اعلام نمی‌شود. ناصر امانی و جعفر تشکری‌هاشمی، تأکید می‌کنند که این قانون‌شکنی هرگز از پیشانی شورای شهر پاک نمی‌شود. اما با وجود حاشیه‌های دنباله‌دار، وزیر کشور حکم زاکانی را امضا کرد و او 11 شهریور، 26 روز پس از آنکه در صحن شورا رأی گرفت، رسما شهردار تهران شد.
تأخیر عجیب در تشکیل کمیسیون‌ها و انتخاب سخنگو
پیش از آغاز جلسات رسمی شورای ششم، منتخبان برای آغاز خدمت به تهران و شهروندانش، شتاب زیادی داشتند، اما با رسمی‌شدن جلسات، کمیسیون‌های شورا با تأخیر بیشتری نسبت به دوره‌های گذشته تشکیل شد، در حالی که به نظر می‌رسید دلیل این تأخیر، ترکیب کمیسیون برنامه و بودجه باشد. پیشنهاد جا‌به‌جایی از این کمیسیون به کمیسیون عمران و حمل‌ونقل هم به نتیجه نرسید و سرانجام، محمد آخوندی یکی از اعضای جوان شورای شهر به ریاست این کمیسیون مهم رسید، درحالی که برخی اعضا که نسبت به او سابقه کاری پر و پیمان‌تری در شهرداری داشتند، در این کمیسیون عضو بودند.
تأخیر در رأی‌گیری برای انتخاب سخنگوی شورای شهر هم سبب شد مهدی اقراریان از داوطلبی برای این جایگاه کناره‌گیری کند و علیرضا نادعلی، عضو نزدیک به شهردار تهران برای سمت سخنگویی انتخاب شود. نادعلی در یک سال گذشته، نسبت به سخنگوهای دوره‌های گذشته شورای شهر، در دسترس‌ترین بود و تلاش کرد هیچ پرسشی را بی‌پاسخ نگذارد. رعایت مساوات در پاسخ‌گویی و بی‌توجهی به خط‌کشی‌های سیاسی که در برخی از اعضای شورا در مواجهه با نمایندگان رسانه‌ها دیده می‌شد، از امتیازات سخنگوی شورای ششم بوده است. اما همیشه ردی از حمایت در پاسخ‌های او از شهردار محبوبش دیده می‌شود. جلسات ماه‌های ابتدایی شورای شهر به گزارش‌دهی معاونان سابق و بعد از انتصابات جدید، به ارائه برنامه از سوی معاونان تازه گذشت. در کنار این گزارش‌دهی‌های پیوسته، گاهی نیز به مناسبتی، مسئولی میهمان جلسات شورا بود یا پرونده باغات و نام‌گذاری‌ها بررسی می‌شد.
حفظ سنت جلسات هم‌اندیشی
شورای پنجمی‌ها، رسم جلسات روز یکشنبه (که بدون حضور خبرنگاران برگزار می‌شد) را برانداختند و به‌جای آن، جلسات هم‌اندیشی را پایه‌گذاری کردند و بسیاری از موضوعات حساس و مهم شهری را در قالب همین جلسات پیش بردند. شورای ششمی‌ها هم این جلسات را حفظ کردند و بسیاری از موضوعات مهم ازجمله اختلافات بر سر انتصابات و وعده‌های بزرگ شهردار و... را در همین جلسات خصوصی پیش بردند.
انتصابات پرحاشیه
انتصابات فامیلی، یکی از حاشیه‌های سال نخست شورای ششم بود. همسر یکی از اعضای شورای شهر به‌عنوان مدیرکل کمیسیون ماده 100 شهرداری تهران منصوب شد. کمیسیون‌های ماده 100 به تخلفات ساختمانی در تهران رسیدگی می‌کنند و جایگاهی استراتژیک از لحاظ شهرسازی و اقتصادی برای مدیریت شهری محسوب می‌شوند. معاونت معماری و شهرسازی شهرداری تهران، این انتصاب را در راستای یکی از بندهای برنامه پنج‌ساله سوم قلمداد کرد که در آن بر ارتقای جایگاه زنان در مدیریت شهری تأکید شده بود. همچنین به سابقه کاری او به‌عنوان یکی از کارکنان شهرداری هم اشاره شده بود. واکنش اعضای شورای شهر به این انتصاب که غیر‌قانونی نبود، اصلاح مصوبه تعارض منافع در شهرداری تهران بود. مهدی عباسی، یکی از چهره‌های منتقد شورا که معمولا تذکرهای تندوتیزش را با لبخند و در آرامش کامل بیان می‌کند، در جریان طرح فوق گفت که این اصلاحیه، مصوبه تعارض منافع در شهرداری تهران است که بناست اعضای شورای اسلامی شهر تهران نیز مشمول این مصوبه شوند. همکاران ما در شورا به شکل یکپارچه آماده‌اند که در مقابل هر موردی که ممکن است منافعی برای شخص آنها به وجود آید و منجر به تعارض منافع شود، بایستند و این، از مصادیق شورای انقلابی و ارزشی است. شورای انقلابی، شورایی نیست که بخواهد برای خود یا نزدیکان و دوستان خود، فرصت‌هایی ایجاد کند که آن فرصت‌ها، معنی و برداشت متفاوتی داشته باشد. دقیقه‌ای از طرح این سخنان در صحن نگذشته بود که پیامکی برای عباسی آمد. او در واکنش به مطلبی که برایش ارسال شد، گفت: ابتدای جلسه، مطلبی را گفتم و طرحی را ارائه دادم و برای من قابل پیش‌بینی بود که بیان چنین طرحی، عوارض دارد و سمپات‌ها شروع به انجام عملیات رسانه‌ای علیه من می‌کنند؛ چراکه به من گفته بودند اگر وارد چنین صحنه‌ای شوی، علیه تو وارد کار می‌شویم اما چون شفافیت را سرلوحه کار خود می‌دانم، ابایی از این مسئله ندارم. این‌گونه بود که اعتراض به انتصاب نیز مانند سایر اعتراض‌های اعضای شورا به سرانجامی نرسید... .
تغییر مسیر در نام‌گذاری‌ها
یکی از آشکارترین تغییر رویه‌ها در شورای ششم نسبت به دوره گذشته مدیریت شهری، نحوه انتخاب نام معابر بود. در دوره پنجم مدیریت شهری، تلاش شد تا اسامی معابر پایتخت به گونه‌ای متفاوت انتخاب شود و برخی آن را پایان دوره نام‌گذاری خیابان‌های پایتخت به نام زنبق و لاله می‌دانستند. استفاده از نام مشاهیر فرهنگی، هنری، سیاسی و اجتماعی معاصر از اولویت‌های دوره گذشته برای نام‌گذاری معابر بود، هرچند بسیاری از شهروندان با هرگونه تغییر نامی مخالف بودند.
در دوره ششم مدیریت شهری تأکید بر استفاده از نام شهدا بر معابر است اما گاهی تغییر نام‌ها، حاشیه‌ساز هم شده است. در یکی از جلسات نام‌گذاری، تغییر نام کوچه‌ای به نام انوشیروان به شهید محمود شهبازی با مخالفت‌هایی رو‌به‌رو شد. مهدی عباسی، معتقد بود شهید محمود شهبازی یکی از شهدای والامقام بوده که کمتر به او پرداخته شده است و گذاشتن نام این شهید روی خیابان انوشیروان، در کلیت کار نادرستی نیست؛ چراکه برخلاف تصور غالب، اتفاقا انوشیروان یک پادشاه ظالم بوده است و کتاب‌های تاریخی که می‌گوید او عادل بوده، جعلی است. با وجود این، جایگزینی نام این شهید روی خیابان انوشیروان، از آنجا که می‌تواند منجر به ایجاد بحث‌ها و مخالفت‌هایی شود، نوعی جفا در حق این شهید است. اما علیرضا نادعلی، در دفاع از این تغییر نام گفت ما در جمهوری اسلامی، سیاست‌های رسمی داریم و اساس مفهومی انقلاب اسلامی سال 57، ضدیت با سلطنت دوهزارو500 ساله شاهنشاهی بود. یعنی ما غیر از پادشاهی حضرت داوود و حضرت سلیمان، هیچ پادشاه دیگری را به رسمیت نمی‌شناسیم. این در حالی است که خیابان انوشیروان، چند کوچه پایین‌تر از دفتر مقام معظم رهبری قرار دارد و وجود نام این پادشاه روی یک خیابان در آن منطقه، قطعا با اصول انقلاب اسلامی تعارض دارد... . با وجود شکل‌گیری این بحث‌ها، درنهایت این تغییر نام در صحن شورا مصوب نشد.
مدیران ناشناس شهرداری و شورایی‌ها
یکی از تذکرات پرتکرار اعضای شورا، پاسخ‌گو‌نبودن مدیران شهرداری به اعضای شورای شهر است. آنها از نحوه پاسخ به تذکرات‌شان گلایه دارند و معتقدند این پاسخ‌ها، تنها یک پاسخ اداری است و به پرسش‌ها و تذکرهای آنها پاسخ جدی داده نشده و گاه نیز رئیس شورا آنها را برگشت زده است. بارها رئیس شورای شهر تهران به کنایه در صحن شورا گفته است که برخی از معاونان شهرداری تهران را ندیده است و اگر در خیابان آنها را ببیند، نمی‌شناسد! از سوی دیگر، بی‌سیم شهرداری نیز مانند دوره‌های گذشته به اعضای شورا پاسخ‌گو نیست. این را قدیمی‌ترهای شهرداری تذکر داده‌اند که پیش‌از‌این، همیشه بی‌سیم شهرداری در لحظه، پاسخ‌گوی‌شان بوده و حالا نیست. از مهدی چمران نقل شده که پیش‌تر، وقتی اعضای شورا در شهر با مشکل یا چالشی رو‌به‌رو می‌شدند، برای حل آن از طریق این بی‌سیم با شهردار منطقه یا مسئول مستقیم تماس می‌گرفتند تا بعد از چند دقیقه با آنها تماس گرفته شود؛ اما دیگر ارتباط شورای شهر با بی‌سیم مرکزی شهرداری تهران برقرار نیست.
متفاوت‌ترین شورای یکدست!
شورای ششم، چهارمین شورای یکدستی است که تهران، تجربه کرده؛ اما در هیچ دوره‌ای، نمایندگان مردم به این غلظت از شهردار منتخب خود دفاع نمی‌کردند و منتقدان را مورد هجوم قرار نمی‌دادند. تفاوت دیدگاه‌ها در درون، یک جریان عادی است؛ اما حمله به دیدگاه‌های منتقد از سوی خود اعضای شورای شهر، موضوعی است که بی‌سابقه نه، اما کم‌سابقه بوده است و در این دوره از شورای شهر، بیش از دوره‌های گذشته به چشم می‌آید.
مسئله دیگر، این است که شهردار تهران در بسیاری از تصمیم‌گیری‌های مهم شهری، مشورتی از شورای شهر تهران نمی‌گیرد. بیشتر اعضای شورا در برابر پرسش‌های رسانه‌ها این جمله را تکرار می‌کنند که «ما هم از طریق فضای مجازی از این تصمیم شهردار آگاه شدیم»، «اطلاعی از جزئیات این تفاهم‌نامه‌ها نداریم»، «نمی‌دانیم این قرارگاه قرار است چه فعالیتی داشته باشد»، «از تصمیمات گرفته‌شده درخصوص قرارگاه مسکن هیچگونه اطلاعی نداریم»، «نمی‌دانیم در برابر ساخت خط 10 مترو، چه تهاتری با قرارگاه خاتم انجام می‌شود» و...!
درحالیکه سخنان اعضای شورای شهر، نشان می‌دهد آنها کمتر در جریان تصمیم‌گیری‌های شهردار قرار می‌گیرند، گزارش‌دهی‌های شهردار و معاونانش هم بر‌اساس اظهار‌نظرهای اعضا در صحن، به گونه‌ای نیست که به پرسش‌های آنها پاسخ دقیق داده شود؛ هرچند لطف‌الله فروزنده، معاون برنامه‌ریزی، توسعه سرمایه انسانی و امور شوراهای شهرداری تهران، بارها گفته است که شورا هر گزارشی را بخواهد، شهرداری آن را تهیه و ارسال می‌کند.
برخی از اعضای قدیمی شورای شهر تهران معتقدند حتی در شورای دوم نیز همراهی اعضای شورا با محمود احمدی‌نژاد چنین شکلی نداشت و این میزان چشم‌پوشی، می‌تواند شورا را از مسیر نظارت منحرف کند.
به اعتقاد کارشناسان، در شورای سوم هم با وجود حضور اعضایی که یاران صمیمی قالیباف در شورا محسوب می‌شدند، باز هم در صحن شورا، اعضا در حمایت از شهردار در برابر هم قرار نمی‌گرفتند... . اشاره منتقدان به جلسه‌ای از شورای شهر تهران است که برخی از اعضای شورا نسبت به آمارهای شهردار واکنش نشان دادند و برخی از آنها را راستی‌آزمایی و اعلام کردند. دستکم در حوزه حمل‌ونقل و ترافیک، تحقق بسیاری از وعده‌ها به عمر چهار‌ساله مدیریت شهری کنونی نمی‌رسد و با واقعیت‌ها همخوانی ندارد. یا انتقادی درخصوص اینکه چرا شهردار بعد از گذشت 10 ماه، هنوز در حال برنامه‌دهی به شورای شهر است و از کارهای انجام‌شده سخنی نمی‌گوید؛ موضوعی که مورد انتقاد یک عضو دیگر شورا قرار گرفت و او، اعضای منتقد را به سیاه‌نمایی متهم کرد. البته این موضوع، چند بار دیگر هم از سوی سایر اعضای همراه زاکانی در صحن شورا اتفاق افتاد و اعضای همراه شهردار را در برابر اعضای منتقد قرار داد.
یارگیری‌های بی‌حاصل مدیران قالیباف در شورا
هرچند در شورای ششم، طرح و لایحه چندانی در سال نخست مطرح نشده است؛ اما در همین مدت، نتیجه رأی‌گیری‌ها نشان می‌دهد پیشنهادهایی که از سوی مدیران سابق قالیباف و اعضای کنونی شورا مطرح می‌شود و چندان مورد موافقت مدیران شهری نیست، رأی چندانی کسب نمی‌کند و معمولا در رأی‌گیری‌های حساس، دست آنها خالی است. هرچند تلاش‌هایی صورت گرفت تا در این چند ماه، به این جمع افزوده شود؛ اما حاصل کار نشان می‌دهد اعضای اضافه‌شده در بزنگاه‌ها، با آنها همراه نشده‌اند.
شورای سخت ششم
ناصر امانی در یکی از نخستین مصاحبه‌هایش با رسانه‌ها گفت که شورای ششم یکی از سخت‌ترین شوراها خواهد بود و روزهای سختی پیش‌‌رو دارد که پیش‌بینی او در نخستین سال شورا درست از آب در‌آمد. او به‌عنوان یکی از منتقدترین چهره‌های شورای شهر، بارها از سوی رسانه‌های نزدیک به شهرداری مورد هجوم قرار گرفت یا بایکوت خبری شد. در آخرین واکنش به انتقادهای او، حراست شهرداری بیانیه‌ای علیه این عضو شورای شهر صادر کرد که این اتفاق، کم‌سابقه بود. ناصر امانی گفت که این اتفاق بی‌سابقه و عجیب از سوی مجموعه‌ای است که خود را مسئول نظارت بر شهرداری می‌داند؛ درحالیکه قاعدتا این مجموعه باید از ما، وقتی می‌خواهیم بر کار شهرداری نظارت کنیم یا به شهرداری تذکر بدهیم، حمایت کند.
شش عضو شورای شهر تهران به این بیانیه واکنش نشان دادند؛ اما در نهایت، یک عضو دیگر شورا گفت چرا وقت شورا به این موضوع اختصاص یافته و باید این موضوع در هم‌اندیشی مطرح می‌شد.
زنان شورای ششم
زنان عضو شورای شهر تهران، عملکرد متفاوتی با بسیاری از اعضای مرد شورای شهر ندارند. آنها دستکم درخصوص برخی از موضوعات که حوزه تخصصی فعالیت آنها نیست، سکوت می‌کنند. درست است که زنان کارنامه قابل قبولی در سال اول شورا ندارند؛ اما این کارنامه، هماهنگ با کلیت شورای ششم در سال نخست است. شورایی که با انگیزه بالا، فعالیت خود را آغاز کرد و به قول یکی از اعضای آن، بعد از مدتی به دیوار واقعیت‌ها برخورد کرد.
بحران درآمدی در شهرداری، نارضایتی‌های نیروی انسانی، شهردار منتخبی که بعد از رأی‌گیری چندان از شورای شهر حرف‌شنوی ندارد و... از مواردی است که سبب شده شورای ششم، آغازی پرشور و کارنامه‌ای درخشان در سال نخست نداشته باشد.
