نفت علیه برجام؟

علی دهقان:  قیمت نفت که پس از جنگ روسیه و اوکراین به بشکه‌ای 120 دلار رسیده بود، حالا روند معکوس در پیش گرفته و کاهشی شده است. بهای معاملات آتی نفت برنت در‌حال‌حاضر به بشکه‌ای 96.5 دلار عقبگرد داشته و اویل‌پرایس نوشته است که توافق هسته‌ای ایران می‌تواند قیمت هر بشکه نفت را تا 80 دلار به زیر بکشد. کاهش قیمت نفت در حالی رخ می‌دهد که روسیه با مخارج سنگین جنگ دست‌و‌پنجه نرم می‌کند و به یمن افزایش قیمت انرژی، اقتصاد خود را از آسیب‌های جنگ دور نگه داشته است. این معادلات سبب شده عده‌ای از تحلیلگران معتقد باشند احیای برجام به نفع روسیه نیست. در سوی مقابل بخشی دیگر از تحلیلگران بازار انرژی را مانع احیای برجام نمی‌دانند و معتقد هستند تأثیر برگشت ایران به بازار انرژی جهان بزرگ‌نمایی شده است.

قیمت نفت نزولی شد

دور پنجم مذاکرات احیای برجام به پایان رسید و هیئت‌های سیاسی همچنان حرف‌هایی را تکرار می‌کنند که در 16 ماه گذشته بارها به زبان آورده‌اند. در‌این‌میان اخباری از مخالفت چین و روسیه با متن نهایی اتحادیه اروپا منتشر شد. هرچند این اخبار از سوی دو کشور چین و روسیه تأیید نشد؛ اما بازار انرژی جهان یک پای ثابت تحلیل‌هایی است که این روزها درباره نتیجه مذاکرات برجام شنیده می‌شود.

برخی اعتقاد دارند آمریکا و اروپا برای مهار بازار انرژی نیاز دارند که حتما از گفت‌وگوهای برجامی با دست پر خارج شوند و علت اصرار آمریکا برای ادامه این گفت‌وگوها و خودداری از اعلام شکست مذاکرات، بازار انرژی است و برخی دیگر معتقدند احیای برجام با منافع روسیه در بازار انرژی تعارض دارد. کشوری که حالا بازار انرژی را اهرم فشار خواسته‌های خود کرده است.

در‌این‌میان قیمت هر بشکه نفت که با آغاز جنگ روسیه و اوکراین تا 120 دلار رسیده بود، رو به کاهش گذاشته که برخی تحلیلگران سیاسی آن را ناشی از احتمال احیای توافق هسته‌ای می‌دانند.

حالا قیمت معاملات آتی نفت برنت به بشکه‌ای 96.5 دلار رسیده و تسنیم به نقل از اویل‌پرایس نوشته است که احتمال توافق هسته‌ای ایران باعث کاهش قیمت نفت شده و اختلال در جریان فروش نفت روسیه به اروپای مرکزی هم به نگرانی در‌مورد عرضه افزوده‌ است. این رسانه تأکید کرده است که اگر توافق هسته‌ای احیا شود، قیمت نفت تا ۸۰ دلار در هر بشکه پایین می‌آید.

تأثیر   بازار   انرژی   بر   مذاکرات  هسته‌ای

با تمام اینها کارشناسان بازار انرژی نظر متفاوتی نسبت به تحلیلگران سیاسی دارند؛ آنها می‌گویند حتی اگر برجام احیا شود، ایران قادر به صادرات گاز نیست؛ چرا‌که میزان تولید ایران حتی به طور کامل جواب‌گوی بازار داخلی نبوده، چه برسد به صادرات.

در بازار نفت هم آنها اعتقاد دارند که در صورت احیای برجام، میزان عرضه نفت ایران به بازار جهانی به حدی نیست که قیمت‌ها را تکان اساسی بدهد؛ بنابراین بازار انرژی فاقد اهرمی است که بتواند انگیزه احیای برجام یا مانع آن شود.

علیرضا خطیبی، نماینده سابق ایران در اوپک، در وهله اول معتقد است حتی الان و بدون ورود ایران به بازار هم شرایط برای کاهش قیمت نفت و حتی تداوم این کاهش وجود دارد.

او در گفت‌وگو با «شرق» تأکید می‌کند که بعد از قضایای جنگ اوکراین و روسیه، قیمت‌ها تا بالای 120 دلار هم رسیده بود؛ اما حالا به زیر صد دلار بازگشته است؛ بدون اینکه ایران با تمام ظرفیتش وارد بازار شود. پس به خودی خود زمینه‌هایی مانند رکود اقتصادی در کشورهای پرمصرف انرژی، برای کاهش قیمت نفت در بازار فعلی وجود دارد.

به باور این کارشناس در چنین شرایطی و با توجه به عرضه محدود ایران، طبیعتا بازگشت نفت ایران به بازار جهانی نمی‌تواند تأثیر آن‌چنانی در قیمت‌های نفت داشته باشد.

او توضیح می‌دهد: ورود ایران را تصور کنید؛ کل ظرفیت ایران برای عرضه نفت خام نهایتا می‌تواند دومیلیون‌و 200 تا دو‌میلیون‌و 300 هزار بشکه باشد. از این مقدار در حالت فعلی و بدون برجام، حدود یک میلیون بشکه‌اش در حال صادر‌شدن است؛ بنابراین با امضاشدن برجام فقط چیزی حدود یک‌میلیون‌و 200 هزار بشکه به نفت جهان اضافه خواهد شد. این مقدار نمی‌تواند تأثیر درخور‌توجهی روی نرخ‌های بازار داشته باشد. خطیبی پیش‌بینی می‌کند تأثیر بازگشت عرضه ایران به جهان، در قیمت نفت بازار جهانی بین پنج تا نهایتا 10 دلار باشد، نه بیشتر؛ چرا‌که از نگاه او عرضه نفت ایران به اندازه کشوری مثل روسیه نیست که تحریم یا عدم تحریم آن تأثیر زیادی داشته باشد و بتواند یک‌دفعه قیمت نفت را تا 120 دلار برساند.

طبق اظهارات خطیبی، آنچه در بازار جهانی شاهد آن هستیم، جنگ برای داشتن منافع بیشتر نیست؛ بلکه تنها یک جابه‌جایی بازارها رخ داده است. مثلا روسیه با اینکه بازار نفت اروپا را از دست می‌دهد؛ اما آن را با کشورهای آسیایی جایگزین می‌کند، هم‌زمان کشورهای همسایه ایران و کشورهای نفتی حوزه خلیج فارس بازارهای آسیایی را رها کرده و جای روسیه را در بازار نفت اروپا می‌گیرند.

او می‌گوید: بنابراین انگیزه‌ای برای ممانعت روسیه از امضای برجام وجود ندارد؛ چون نه بازاری از دست می‌رود و نه قیمت چندان کاهشی می‌شود که منافع روسیه تحت تأثیر قرار بگیرد. با توجه به اینکه تاکنون هم موضوع روسیه و چین به ایران نزدیک بوده، بعید است انگیزه ممانعت داشته باشند. حسن مرادی، کارشناس انرژی هم معتقد است اگرچه روسیه در وضعیت تعارض منافع قرار دارد؛ اما دو نکته را باید در نظر گرفت؛ اولا اینکه منافع بلند‌مدت روسیه ایجاب می‌کند دوستی و همکاری‌اش را با ایران حفظ کند. دوم اینکه این ادعای برخی که «با امضای برجام و بازگشت ایران به بازار نفت قیمت تا 80 دلار سقوط خواهد کرد»، مورد قبول نیست.

او به «شرق» توضیح می‌دهد: اگرچه ورود نفت ایران به بازار جهانی می‌تواند در قیمت تأثیر بگذارد؛ اما حجم نفت عرضه‌شده از سوی ایران به اندازه‌ای نیست که بتواند تا این اندازه روی قیمت تأثیر داشته باشد. در چنین شرایطی برای روسیه صرفه بیشتری دارد که منافعش در بلندمدت را با جمهوری‌اسلامی تأمین کند و آن را بر منافعش از قیمت نفت ترجیح دهد و اگر روسیه دوراندیش باشد، کاهش ناچیز قیمت نفت را نادیده می‌گیرد و برای توافق ایران تلاش می‌کند تا بتواند شریک اقتصادی خود را حفظ کند. قدرت‌گرفتن ایران با توجه به مناسبات گسترده‌ای که با روسیه دارد، می‌تواند به نفع روسیه باشد؛ بنابراین من معتقدم روسیه از این حیث مخالفتی نداشته باشد و مانع امضای برجام نشود.

همچنین این کارشناس تأکید می‌کند: تا زمانی که حجم زیادی از نفت ایران وارد بازار جهان شود، وقت زیادی می‌برد و ممکن است دست‌کم شش ماه به طول بینجامد تا تغییر کوچکی در قیمت نفت ایجاد شود. ضمن اینکه حتی در صورت ورود کامل ظرفیت نفت ایران به بازار جهانی گمان نمی‌کنم تأثیر آن در قیمت‌ نفت بیش از پنج تا 10 دلار باشد. اگر افت قیمتی بیش از این اتفاق بیفتد، قطعا مقطعی است و به‌مرور جبران می‌شود.

چرا  نفت  افت  قیمت  دارد؟

در‌این‌میان کارشناسان انرژی درباره علل کاهشی‌شدن قیمت نفت می‌گویند که در بازار نفت عرضه تغییر نداشته و بازارها جابه‌جا شده‌اند. در واقع روسیه و ایران تأمین‌کننده بازار نفت چین و هند و بازارهای آسیایی شده‌اند و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس جایگزین روسیه در بازار نفت اروپا شده‌اند؛ بنابراین بازار در حال رسیدن به تعادل قیمتی است. از سوی دیگر رویترز درباره کاهش قیمت نفت نوشته است که عوامل بسیاری بر دورنمای تقاضا تأثیر می‌گذارند. عواملی مانند افزایش ترس از رکود اقتصاد در آمریکا و اروپا، افزایش بدهی در اقتصادهای نوظهور و سیاست کرونای صفر چین که فعالیت اقتصادی در بزرگ‌ترین واردکننده نفت خام دنیا را کاهش داده‌ است.

همچنین قدرت‌گرفتن دلار به‌ دنبال افزایش نرخ بهره فدرال‌‌رزرو آمریکا برای مهار تورم، بر قیمت نفت تأثیر می‌گذارد؛ چون افزایش ارزش دلار، خرید نفت را برای دارندگان سایر ارزهای دنیا گران‌تر می‌کند.

از طرف دیگر، مؤسسه نفت آمریکا اعلام کرد ذخایر نفت خام این کشور حدود ۲٫۲ میلیون بشکه در هفته منتهی به ۲۹ جولای افزایش یافته‌ است. این در حالی است که تحلیلگران انتظار کاهش ۶۰۰ هزار بشکه‌ای این ذخایر را داشتند.