مطالبه از وزارت راه و شهرسازی

در قوانین و مقررات جاری در حوزه ساخت‌وساز سه وجه از روابط و مسئولیت‌ها برای تأمین کیفیت ساختمان‌ها تعریف شده است. وجه اول، وجه حاکمیتی روابط و مسئولیت‌ها مربوط به وظایف وزارت راه و شهرسازی و شهرداری‌هاست. قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان تدوین ضوابط، تعیین صلاحیت شاغلان و نظارت عالی بر اجرای ضوابط توسط سازمان‌ها و عوامل ذی‌ربط در ساخت‌وسازهای شهری و روستایی را بر عهده وزارت راه و شهرسازی قرار داده است. شهرداری‌ها نیز به عنوان مرجع صدور پروانه و کنترل و نظارت بر اجرای میدانی ساختمان‌ها شناخته می‌شوند. وجه دیگر مسئولیت‌ها مربوط به متخصصان است که مهندسان شاغل در زمینه‌های مختلف طراحی، اجرا و نظارت ساختمان‌ها را شامل می‌شود. احراز صلاحیت این گروه از مسئولان بر عهده وزارت راه و شهرسازی است و نظارتی که توسط مهندسان ارائه می‌شود، ذیل نظارت شهرداری‌ها قرار دارد و مهندسان ناظر به عنوان مأموران شهرداری‌ها قلمداد می‌شوند. وجه دیگر مسئولیت‌ها در ساخت‌وسازهای شهری و روستایی متوجه مصرف‌کنندگان و بهره‌برداران از ساختمان‌ها و به عبارتی عموم مردم است. آیین‌نامه اجرائی قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان ماده 36 شرایطی را برای کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی در نظر گرفته است که با مشاهده هرگونه تخلف از ضوابط و مقررات شهرسازی و مقررات ملی ساختمان، شکایت یا اطلاعات خود را به وزارت راه و شهرسازی و ادارات استانی آن ارسال کنند. با انجام درست وظایف و برآوردن مسئولیت‌های این سه گروه است که می‌توان انتظار داشت تغییر و تحولی در کیفیت ساختمان‌های شهری اتفاق بیفتد. اما در میان این سه گروه، وزارت راه و شهرسازی به عنوان مسئول اول و موتور پیشران تحولات محسوب می‌شود. چنان که مطرح شد، ریل‌گذاری این تحولات با تدوین ضوابط و تعیین صلاحیت متخصصان بر عهده وزارت راه و شهرسازی است. درخصوص نظارت عمومی توسط مردم نیز ملزوماتی وجود دارد که در قوانین و مقررات این ملزومات به درستی دیده شده و آن آگاهی‌بخشی مردم و اطلاع‌رسانی به ایشان درخصوص ضوابط و مقررات است. ماده 37 آیین‌نامه اجرائی ماده 33 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان مصوب 1383 مطرح می‌کند وزارت راه و شهرسازی باید اقداماتی را همچون افزایش آگاهی‌های عمومی از طریق تهیه و پخش برنامه از رسانه‌های عمومی و برگزاری سمینارهای آموزشی و تنظیم و اعمال روش‌های تشویقی به منظور رعایت مقررات ملی ساختمان انجام دهد. خوب است بررسی شود تأمین کیفیت ساختمان‌ها در کشور در یکی، دو دهه گذشته چه شرایط و پیشرفت‌هایی داشته است؟ با توجه به اینکه کشور ما در یک منطقه لرزه‌خیز قرار دارد و با انواع مخاطرات از سیل و توفان و فرونشست مواجه است، هر یک از مسئولان مطرح‌شده به‌ویژه وزارت راه و شهرسازی چه اقداماتی درخصوص افزایش کیفیت ساختمان‌ها و مقابله با تهدیدات مطرح‌شده انجام داده‌اند؟ 

درست است که وضعیت عمومی ساخت‌وسازهای کشور در کلان‌شهرها از جنبه ایستایی و استحکام (و نه جنبه‌های معماری و زیست‌محیطی) تا حدودی نسبت به قبل از تصویب قوانین و انتشار مقررات ملی شرایط بهتری پیدا کرده، اما مسئله این است که تغییرات حاصل‌شده تا چه حد انتظارت را برآورده می‌کند و متناسب با رشد فناوری این صنعت در دیگر نقاط جهان محسوب می‌شود؟ اگر مروری بر مشکلات ساخت‌وسازها در یکی، دو دهه اخیر که به نحوی در مقالات به آن پرداخته شده یا در مطبوعات منعکس شده است، داشته باشیم، عموم مشکلات همان است که امروز هم مطرح است؛ مسائلی نظیر مداخله افراد فاقد صلاحیت در ساخت‌وسازها، عدم رعایت کامل مقررات توسط سازمان‌های ذی‌ربط بالاخص شهرداری‌ها، امکان ارائه خدمات صوری یا با کیفیت نازل توسط مهندسان، عدم اجرای قوانین مربوط به تعمیر و نگهداری ساختمان‌ها، آمار بالای حوادث حین کار کارگاه‌های ساختمانی، عدم صدور شناسنامه فنی و ملکی ساختمان، عدم بهره‌گیری مؤثر از بیمه‌های کیفیت ساختمان و... . هر تغییر و تحولی در کشور پیامد انجام درست وظایف حاکمیتی دولت، نحوه عمل متخصصان و مطالبه‌گری عموم مردم است. احتمالا از این پرسش که هر یک از ما به عنوان عموم مردم تا به حال چه میزان از ظرفیت‌های قانونی برای نظارت بر ساخت‌وسازهای شهری و روستایی استفاده کرده و جهت ارائه گزارش تخلفات ساختمانی قابل مشاهده به ادارات راه و شهرسازی مراجعه کرده‌ایم، به پاسخ قابل توجهی نرسیم، اما وزارت راه و شهرسازی باید مورد مطالبه قرار گیرد که تا به حال چه اقداماتی درخصوص آگاهی‌بخشی عموم مردم نسبت به ضوابط و مقررات و شرایط تأمین کیفیت ساختمان‌ها انجام داده است؟ این نهاد حاکمیتی به عنوان متولی توسعه کیفی ساختمان‌ها تا به حال چه اقداماتی درخصوص فرهنگ‌سازی و ترویج مقررات ملی در مدارس و دانشگاه‌ها انجام داده است؟ با توجه به اهمیت مسئله تا به حال چه تعداد برنامه تلویزیونی با موضوع تأمین کیفیت ساختمان‌ها از صداوسیما تهیه و پخش کرده است؟ تابلوهای تبلیغاتی راه‌های بین شهری که در اختیار وزارت راه و شهرسازی است تا به حال چه میزان به آگاه‌سازی عمومی نسبت به اصول ساختمان‌سازی و شهرسازی اختصاص یافته است؟ بیش از سه ماه از حادثه متروپل آبادان می‌گذرد، چگونه درس‌آموخته‌های این حادثه برای ذی‌نفعان و گروه‌های مختلف مردم شناسایی شده و مورد اطلاع قرار گرفته است؟ با اطلاع از اینکه در کشور ما به دلیل ضعف عمومی قواعد نظارتی، ساختمان‌های متعددی مانند متروپل وجود دارد و همچنان در حال ساخت است که می‌تواند حوادثی به مراتب بزرگ‌تر را رقم بزند!

وزارت راه و شهرسازی با وظایف قانونی ذکرشده نقش اصلی را در تأمین کیفیت ساختمان‌ها دارد، ولی اینکه این نهاد دولتی تا چه اندازه در جهت انجام درست وظایف خود اقدام کرده است، توسط عموم مردم باید مورد مطالبه قرار گیرد.