نگاهی به بخش‌نامه زندان‌ها

سازمان زندان‌ها درباره «حقوق زندانیان و بازداشت‌شدگان و رعایت جنبه‌های اسلامی، اخلاقی و انسانی در برخورد با آنان» سال گذشته بخش‌نامه‌ای صادر کرده است و در بخشی از آن اعلام کرده بود: سازمان زندان‌ها در ادامه رویکردهای تحولی در این مجموعه، بخش‌نامه‌ای را صادر کرده است که متضمن تقویت حقوق زندانیان و بازداشت‌شدگان و رعایت جنبه‌های اسلامی، اخلاقی و انسانی در برخورد با آنان است.

 ممنوعیت شکنجه، رفتار تبعیض‌آمیز، اعمال سلیقه براساس نوع، جنس و سطح تمکن مالی زندانی

بند دیگر این بخش‌نامه که جزء مبسوط‌ترین و جامع‌ترین بخش‌های آن است، به موضوع رعایت کرامت انسانی متهمان و محکومان داخل زندان پرداخته است. در این بخش تصریح شده که با همه زندانیان یا بازداشت‌شدگان، نظر به کرامت ذاتی و ارزش انسانی‌شان باید با احترام رفتار شود. هرگونه شکنجه یا رفتار غیرانسانی و تحقیرآمیز و هرگونه تبعیض ناروا و اعمال سلایق شخصی و خودسرانه بر پایه نژاد، جنس، زبان، مذهب، باورهای سیاسی یا تمکن مالی، ممنوع است.

ایمنی و امنیت زندانیان، کارکنان زندان، ارائه‌دهندگان خدمات و بازدیدکنندگان از زندان، باید همواره تضمین شود. همچنین تأکید شده که حقوق متهمان در همه بازداشتگاه‌ها، باید با حداکثر استانداردها تأمین شود.

 ممنوعیت تندخویی، دستبند و پابند و کوتاه‌کردن موی سر و صورت

در ادامه بند یاد‌شده به موضوع حقوق عمومی زندانیان از قبیل ورزش، هواخوری، استحمام، آب گرم، لوازم بهداشتی، مطالعه، دسترسی به پزشک و غذای مناسب به‌صورت جامع پرداخته شده است. ضمنا تصریح شده که: ارتکاب رفتارهای سوء از قبیل تندخویی، رفتار و گفتار موهن و هرگونه آزار و شکنجه روانی و جسمی زندانیان و متهمان بازداشتی، مطلقا ممنوع بوده و موجب پیگرد انضباطی، انتظامی و کیفری خواهد بود.

همچنین دستور داده شده که: استفاده از دستبند و پابند در داخل بازداشتگاه‌ها ممنوع است؛ مگر آنکه متهم دارای حالت خطرناک باشد و بیم خودزنی یا آزار دیگران وجود داشته باشد. کوتاه‌کردن بیش از معمول موی سر و صورت بدون رضایت زندانی نیز ممنوع اعلام شده است.

 تسهیلات ویژه برای زندانیان زن، زنان باردار، مادران و اقلیت‌های دینی

در ادامه این بند ضمن تأکید بر رعایت عدالت در شیوه و نحوه توزیع و نوع غذا برای متهمان، تسهیلاتی برای زنان باردار، مادران و زندانیان بیمار در نظر گرفته شده؛ به‌گونه‌ای که مسئولان زندان را مکلف کرده‌ زندانیان بیمار، زنان باردار، طفل شیرخوار و مادر او تحت رژیم خاص غذایی قرار بگیرند.

همچنین تصریح شده که مادران زندانی می‌توانند فرزند شیرخوار خود را تا دو‌سالگی در زندان نگهداری کنند و افزایش مدت مذکور تا سقف شش سال با رعایت ضوابط مربوط امکان‌پذیر است.

زندان، مکلف به تهیه وسایل بهداشتی برای زندانیان زن و تغذیه مناسب برای مادران زندانی و اطفال همراه آنان است و رئیس زندان با همکاری سازمان‌های ذی‌صلاح باید تمهیدات لازم را برای دایرکردن مهدکودک در زندان فراهم کند تا اطفال دو تا شش سال با رضایت مادر یا در صورت اقتضای مصلحت طفل در آنجا تحت آموزش متناسب قرار گیرند.

در ادامه نیز ضمن مکلف‌کردن مسئولان زندان به ضدعفونی و سم‌پاشی، ایجاد تمهیدات برای مقابله با بیماری‌ها، لزوم واکسیناسیون همه زندانیان، تعویض ملحفه‌ها و پتو‌ها و... در موعد‌های زمانی کوتاه به حقوق متهمان اقلیت‌های دینی پرداخته شده و ضمن تصریح بر برخورداری آنان از همه امکانات و حقوق سایر متهمان، تأکید شده: بازداشت‌شدگان اقلیت‌های دینی شناخته‌شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می‌توانند یک جلد کتاب مقدس خود را در اختیار داشته باشند.

 ممنوعیت اجبار استفاده از پوشش چادر برای زنان؛ تسهیلات برای متهمان سیاسی و مطبوعاتی

این ابلاغیه در ادامه نیز تسهیلاتی برای بانوان و محکومان جرائم سیاسی و مطبوعاتی قائل شده و تصریح کرده است: در موارد اعزام به خارج از زندان، الزام زنان به استفاده از چادر یا الزام متهمان جرائم سیاسی و مطبوعاتی، متهمان جرائم مالی (حقوقی) و افراد زیر 18 سال تمام شمسی به پوشیدن لباس متحدالشکل زندان، ممنوع است.

 تبیین حقوق زندانیان انفرادی

از‌جمله دیگر بندهای مبسوط دستور‌العمل سازمان زندان‌ها، تبیین و احصای حقوق متهمان در بند انفرادی یا حین جداسازی آنان است. چنان‌که تصریح شده است: جداسازی‌ها به علت ارتکاب تخلف و با وجود قراینی دال بر وجود حالت خطرناک (با رعایت ضوابط مفصلی که در متن ابلاغیه آمده) در مرحله اول حداکثر ۱۰ روز و در مرحله دوم حداکثر ۱۵ روز باشد.

ضمن آنکه لازم است زندانی در این شرایط نیز به‌صورت روزانه از ملاقات با پزشک یا مسئول بهداری، استحمام، کتاب‌خوانی، مشاوره روان‌شناس یا روحانی مؤسسه و همچنین از هواخوری (حداقل یک ساعت در روز) بهره‌مند باشد.

 ممنوعیت زندان انفرادی برای زنان باردار و مادران همراه فرزند و تسهیلات برای متهمان جرائم سیاسی

در ادامه ابلاغیه مزبور تصریح شده است‌ جداسازی یا نگهداری جداگانه در یک اتاق تک‌نفره (انفرادی) برای زنان باردار و زنان همراه فرزند، ممنوع است و همچنین برابر بند «ث» ماده ۶ قانون جرم سیاسی مصوب سال ۹۵ بازداشت و حبس به‌صورت انفرادی متهمان جرائم سیاسی ممنوع بوده، به‌جز در مواردی که مقام قضائی بیم تبانی بدهد یا آن را برای تکمیل تحقیقات لازم بداند که در‌هر‌حال مدت آن نباید از ۱۵ روز بیشتر شود.