جنگ، کلیشه‌های جنسیتی را به چالش می‌کشد

خانم یولیا مالکس تا پیش از حمله روسیه به اوکراین، به همراه همسرش روی یک زمین کشاورزی در گوشه‌ای از این کشور کار می‌کرد. او کارهای ساده‌تر و سبک‌تر را انجام می‌داد و همسرش کارهای سنگین‌تر و سخت‌تر.

به محض آنکه در ماه فوریه گذشته روسیه به اوکراین حمله کرد، شکل زندگی برای خانم مالکس تغییر کرد. همسرش باید به جمع نظامیان اوکراین اضافه می‌شد تا از کشورشان دفاع کند. نه‌تنها همسر خانم مالکس بلکه به دستور دولت همه مردان و پسران ۱۸ تا ۶۰‌ساله اوکراینی باید راهی میدان جنگ می‌شدند.

حالا دیگر خانم مالکس مانده بود و یک مزرعه کشاورزی و البته تعدادی گوسفند و بز! تا پیش از این همسرش دبه‌های بزرگ شیر را جابه‌جا می‌کرد، بسته‌‌های سنگین کاه را برای دام‌ها می‌برد و … چون آقای مالکس معتقد بوده زنان نباید کارهای سنگین و سخت انجام دهند! اما حالا اوضاع فرق می‌کند. همسرش نیست و یولیا یک‌تنه همه این کارها را انجام می‌دهد و مزرعه را مدیریت می‌‌کند.

روزهای اول به او و به همه زنانی که تجربه چنین کارهایی را نداشته‌اند، سخت گذشته، اما کم‌کم قلق کار دست همه‌شان آمده و تا امروز ادامه داده‌اند. آنها نقش‌های جدیدی بر عهده گرفته‌اند.

جنگ به اجبار جوامع را تغییر می‌دهد و در عین بی‌رحمی و آسیب همیشگی، برخی کلیشه‌های جنسیتی را هم به چالش می‌کشد. یکی از جامعه‌شناسان اوکراینی می‌گوید نه‌تنها از زمان آغاز جنگ اخیر بلکه از شروع درگیری‌های سال ۲۰۱۴ در کریمه و شرق اوکراین، زنان نقش‌های جدیدتری‌ در این کشور بر عهده گرفته‌اند. آنها در این مدت بیش از پیش دیده شده‌اند.

زنان اوکراینی نه‌تنها در کسب‌و‌کار و فعالیت‌های اقتصادی حضور پررنگ‌تری پیدا کرده‌اند، بلکه جای پای خودشان را در عرصه نظامی و ارتش هم محکم کرده‌اند. نظامی‌گری و پوشیدن لباس سربازی در اوکراین امری «مردانه» است، اما وقتی پای دفاع از کشور وسط می‌آید، دیگر مرد و زن معنی ندارد؛ زنان هم لباس رزم می‌پوشند و در کنار مردان می‌جنگند، زخمی می‌شوند و می‌میرند. هرچند هنوز هم مقاومت‌هایی مقابل این وضعیت وجود داشته باشد.

در حال حاضر بیش از ۵۰ هزار زن اوکراینی در ارتش این کشور مشغول فعالیت هستند. از زمان حمله روسیه به این کشور، تمایل زنان به پوشیدن لباس رزم بیشتر هم شده است. حضور گسترده آنها در ارتش اوکراین حتی برخی اصلاحات قانونی را هم در پی داشته است؛ از‌جمله اینکه در سال ۲۰۱۸ دستمزد نظامیان زن و مرد برابر شد.

از دیگر تغییراتی که جنگ در نقش‌پذیری زنان در جامعه اوکراینی ایجاد کرده است، می‌توان به رفع ممنوعیت بیش از ۴۵۰ شغل اشاره کرد. برای مثال، در اوکراین پیش از جنگ زنان نمی‌توانستند جوشکار باشند، در آتش‌نشانی استخدام شوند، در نظام حمل‌ونقل طولانی‌مدت مثل ترانزیت خارجی رانندگی کنند و‌… اما پس از جنگ بسیاری از این ممنوعیت‌ها یا مقاومت‌های عرفی لغو شده است.

رانندگی خودروهای سنگین یکی از مهم‌ترین مشاغلی است که زنان اوکراینی پس از جنگ بر عهده گرفته‌اند. آنها در نبود مردان راننده این خودروها، سوار بر کامیون به خارج از مرزها می‌روند و تجهیزات و تسلیحات و دیگر اقلام مورد نیاز را با خود به داخل می‌آورند.

تا پیش از جنگ، شغل مین‌یابی در میان صد شغل اولی هم که زنان اوکراینی بخواهند آن را انتخاب کنند، وجود نداشت، اما حالا جزء محبوب‌ترین مشاغلی است که زنان اوکراینی عهده‌دارش می‌شوند. آنها در گروه‌های نظامی رسمی با طرز کار مین، نحوه انفجار، شیوه ردیابی و خنثی‌سازی آن آشنا می‌شوند و در فعالیت‌های روزمره جان خود و دیگران را نجات می‌دهند.

بسیاری از پارک‌های چرنیهیو (از شهرهای شمالی اوکراین) به دست روس‌ها مین‌کاری شده است. این پارک‌ها محل بازی کودکان و گردش سالمندان است. متخصصان مین‌یابی که این روزها بیشتر از میان زنان اوکراینی هستند در پیداکردن این مین‌ها کمک می‌کنند یا به مادران آموزش می‌دهند تنها از قسمت‌های سنگفرش پارک‌ها استفاده کنند و وارد بخش‌های خاکی و باغچه نشوند.

در کنار این فعالیت‌ها این روزها زنان اوکراینی نقش برجسته‌ای هم در تهیه غذاهای مورد نیاز سربازان و همچنین ساخت تورهای استتار دارند. آنها همچین برای ارتش کمک‌‌های مالی جمع می‌کنند و... .

جامعه‌شناسان اوکراینی می‌گویند یادگیری و تجربه‌آموزی زنان این کشور در مشاغل جدید تنها معطوف به جنگ نیست و پس از پایان این درگیری‌ها هم به این کشور کمک خواهد کرد. جنگ بسیاری از زیرساخت‌های اوکراین را از بین برده است، اما همین زنان می‌توانند با اتکا به تجربه و آموزش در بازسازی کشورشان کمک کنند. آنها در طول جنگ یک گام به پیش برداشته و کلیشه‌های جنسیتی را تغییر داده‌اند. آنها به قبل از جنگ برنمی‌گردند. جنگ حتما آنها را آزار داده، به آنها آسیب رسانده، به برخی تجاوز کرده و جانشان را گرفته، اما مقاومت مقابل بسیاری از تغییرات را هم شکسته است.