روز ملی سینما و طرح چند دغدغه

رضا کیانی

روز ملی سینمای ایران فرصت خوبی است برای نگاهی نو به «تأثیر و تأثر» سینما نسبت به فرهنگ و جامعه ایرانی و همچنین پی‌بردن به کاستی‌های سخت‌افزاری و پشتیبانی در مسیر ارتباط میان لایه‌های مختلف جامعه با این «هنر صنعت وارداتی»... در همین راستا ضرورت دارد که گذشته، امروز و آینده را مورد ارزیابی قرار دهیم؛ نگاه عمیق به گذشته، تحلیل فضای امروز و در نهایت، هموارساختن مسیر آینده... برای شناسایی بهتر وضعیت «سینمای ملی» اثربخشی کهن‌الگوها، ادبیات ملی، باورها، دغدغه‌ها، ظرافت‌های فرهنگ اجتماعی، هستی‌شناسی، اعتقادات و هر آنچه در دایره فرهنگ، تاریخ و تمدن ایران می‌دانیم و حس و بوی ایرانی‌بودن را به مخاطب انتقال دهد، در تولیدات سینمایی مورد شناسایی و تحلیل قرار داد، بی‌تردید در هر برهه‌ای از زمان تفاسیر و نوع مواجهه انسان با پدیده‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی تابع نوع نگرش و ادبیات حاکم بر گفتمان خاص آن زمان است و عوامل مختلف داخلی و تحولات جهان پیرامون، در ترسیم منظومه فکری، ارزش‌گذاری‌های جدید، گسست‌ها، پیوست‌های نو و بروز رفتارهای انسان در هر عصری بی‌تأثیر نیستند، در چنین شرایطی و سرعت سیر تحولات و برهم‌‌زدن تقسیم‌بندی‌های گذشته، ارج‌نهادن به سینمای ملی هم نگاهی کنشگر، جامع‌نگر و با ظرافتی بیش از گذشته می‌طلبد تا بتوان تصویر شفاف‌تری از جامعه ایرانی در قاب تصویر ارائه داد، به‌گونه‌ای که در آثار منتسب به سینمای ملی ایران، مخاطب، فراتر از ظواهر، روح ایرانی و هستی‌شناسی ایرانی حاکم بر کالبد فیلم را دریافت کند. وقتی ذهن را به واکاوی در سینمای ملی معطوف می‌کنیم، شایسته است شاخصه‌های مهم فرهنگی نظیر آثار فاخر ادبیات این سرزمین و نسبت آن با سینمای امروز را در نظر بگیریم. یکی از سرفصل‌های قابل تأمل در ارزیابی محتوایی سینمای ملی، بازشناسی پیوند میان ادبیات و سینماست. قدمت درخشان شعر و نثر پرمایه کلاسیک و همچنین برخی آثار غنی ادبیات داستانی معاصر این سرزمین، انتظار را از آوردگاه هنر هفتم بالا می‌برد. جای این پرسش باقی است با توجه به میراث درخشان ادبیات فارسی، در طول سال چند فیلم سینمایی براساس آنها تولید می‌شود؟ بدون شک گوهرمایه‌های قابل اعتنای ادبی ایران می‌توانند دستمایه و پشتوانه ارزشمندی برای تولید آثار سینمایی باشند. بر کسی پوشیده نیست در مقطعی از زمان، اقتباسی از ادبیات داستانی، موجی در وادی فیلم‌سازی ایران به‌وجود آورد که در تغییر مسیر حرکت جریان سینمای کشور بسیار مؤثر بود... روی‌آوری به اقتباس از آثار ادبی در سینما را به مثابه یک جریان پویا در سطح سینمای جهان قلمداد می‌کنیم که همچنان رویکرد خلاقانه، تحول‌آفرین و جذاب است. پرداختن به ظرفیت‌های فراوان دراماتیک در آثار ادبی ایران با زبان سینما و پیوند با دغدغه‌های روزگار امروز، جهشی بر افزایش کیفی تولیدات ایجاد می‌کند. از لزوم «تأثیرپذیری» سینما نسبت به فرهنگ، تاریخ، ادبیات و مقتضیات روحی اجتماعی گفتیم، اما نباید از تحلیل میزان «تأثیرگذاری» سینما بر جامعه امروز ایران غافل بود! قدر مسلم است که در جای‌ جای جهان سینما تأثیر خود را بر سبک زندگی، مناسبات روحی، الگوآفرینی‌ها و اسطوره‌سازی‌ها و... بر جای می‌گذارد. برای شناخت تأثیرگذاری سینما بر مناسبات زندگی جامعه ایران نخست باید میزان استقبال مردم از آثار سینمایی را به‌طور واقع‌بینانه شناخت! آیا خرید بلیت سینما در سبد کالاهای اساسی زندگی قرار دارد؟ دلایل فاصله‌گرفتن مردم از سینما چیست؟ تا چه میزان افکارسنجی و آسیب‌شناسی علمی و فراگیر در این وادی صورت گرفته است؟ همراهی رسانه‌ها، شخصیت‌های مرجع جامعه و سازمان‌های مردم‌نهاد در این وادی را چگونه می‌توان ارزیابی کرد؟ از دیگر موضوعات قابل تأمل در روز ملی سینما، تلاش برای «مرکززدایی» در تولیدات سینمایی است. با توجه به تنوع اقلیم، خرده‌فرهنگ‌ها و توانمندی‌های خلاق در جای‌ جای ایران شایسته است که رویه تولید بیشتر معطوف به تهران نباشد و زیرساخت‌های مناسب برای پروسه کامل تولید فیلم‌های سینمای حرفه‌ای در دل شهرستان‌ها صورت گیرد. در این صورت هم بستر تجلی ذوق نیروهای کمتر دیده‌شده فراهم می‌آید و همچنین شاهد افزایش دامنه رقابت، نقد و تحلیل در فضای سینمایی کشور و نزدیک‌شدن به جریان زندگی طیف‌های مختلف جامعه ایران خواهیم بود.