تداوم گسل

شرق: مذاکرات هسته‌ای غیرمستقیم ایران و آمریکا برای احیای برجام این روزها جای خود را به یک تقابل تمام‌عیار تهران - واشنگتن داده است که با مرگ مهسا امینی شروع شد و با اعتراضات 40 روز گذشته و نیز موضوع ارسال پهپادهای ایران به روسیه‌هر روز اوج می‌گیرد تا جایی که به اذعان رسمی مقامات کاخ سفید فعلا واشنگتن اولویتی برای احیای توافق هسته‌ای قائل نیست و تمرکز خود را روی اعتراضات داخلی در ایران گذاشته است. در همین راستا دولت بایدن هم ظرف یک هفته اخیر برای تقابل با ایران چیزی کم نگذاشته است. از تحریم تا موضع‌گیری‌های تند، تلاش دیپلماتیک برای تحریک شورای امنیت و... .

‌دراین‌باره رابرت مالی، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران، در پیامی در صفحه توییتر خود بخشی از مصاحبه اخیرش با شبکه فرانس۲۴ را منتشر کرد که در آن ادعاهایی را علیه ایران تکرار می‌کند. او در این گفت‌وگوی تلویزیونی به سؤالی درباره اظهارات وزیر امور خارجه ایران که گفته بود آمریکا برای ازسرگیری مذاکرات برجامی پیامی به تهران فرستاده است و برای حصول توافق عجله دارد، این‌گونه پاسخ می‌دهد: «چنین چیزی صحت ندارد». مالی در پیام توییتری خود نیز با تکیه بر ادعاهای اخیر درباره نحوه برخورد نیروهای امنیتی با افراد حاضر در ناآرامی‌های جاری در ایران و همچنین اتهامات اثبات‌نشده استفاده از پهپادهای ایرانی توسط روسیه نوشت: «پیام ما به ایران روشن است: به کشتار مردم پایان دهید و ارسال پهپادها به روسیه را متوقف کنید».‌ علاوه بر موضع‌گیری تهاجمی واشنگتن علیه تهران با محوریت ارسال پهپادها و اعتراضات داخلی، ایالات متحده در ادامه سیاست‌های ضد ایرانی دست به تحریم جدید زد. وزارت خزانه‌داری آمریکا روز جمعه با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد بنیاد ۱۵ خرداد را به دلیل تعیین جایزه چند میلیون دلاری برای مرگ سلمان رشدی، نویسنده کتاب آیات شیطانی تحریم کرده است. برایان نلسون،‌ معاون وزیر خزانه‌داری آمریکا در امور تروریسم در اطلاعات مالی دراین‌باره گفت: «ایالات متحده از عزم خود برای ایستادگی در برابر تهدیدات از سوی مقامات ایرانی علیه حق آزادی بیان، آزادی دین و اعتقادات و همچنین آزادی مطبوعاتی جهانی دست نخواهد کشید». وی افزود: «این اقدام مجرمانه - که توسط ایران تشویق می‌شود - هولناک است. ما خواهان بهبود کامل سلمان رشدی پس از سوءقصد به جان وی هستیم». به موجب این تحریم جدید،‌ تمامی اموال این بنیاد در آمریکا و هر نهادی که تحت مالکیت مستقیم یا غیرمستقیم این نهاد قرار دارد، بلوکه خواهند شد و هر شخصی که به مبادلات مالی با این نهاد بپردازد، با تحریم‌های آمریکا مواجه خواهد شد.

وزیر امور خارجه آمریکا هم در توییتی با اشاره به تحریم‌های اعمالی جدید علیه تهران ادعا کرد که ایالات متحده مخالف آنچه تلاش‌ ایران برای سرکوب آزادی بیان و تهدید اعضای مطبوعاتی می‌خواند، است. آنتونی بلینکن، روز جمعه در صفحه توییترش نوشت: «ایالات متحده تلاش‌های سران ایرانی برای سرکوب‌کردن اساس آزادی بیان و تهدید اعضای مطبوعاتی را نمی‌پذیرد. امروز ما نهاد ایرانی را تحریم کردیم که مسئول گذاشتن جایزه برای مرگ سلمان رشدی است».

اما آش ضد ایرانی آمریکایی‌ها از این شورتر بود، چراکه در ادامه سیاست‌های مداخله‌جویانه مقامات آمریکایی علیه تهران، مشاور امنیت ملی این کشور در دوران ترامپ مدعی شد که واشنگتن باید به همکاری با مخالفان در ایران بپردازد.‌ جان بولتون در گفت‌وگویی با شبکه الحدث ادعا کرد: «آمریکا باید با مخالفان در ایران همکاری کند و فقط به ارائه خدمات اینترنتی اکتفا نمی‌کنیم». وی در ادامه اظهارات خود گفت:‌ «از جمله مشکلات معترضان ایرانی این است که متحد نیستند».

افزون بر آن جمعی از قانون‌گذاران آمریکایی در نامه‌ای خطاب به شرکت‌های فناوری از آنها خواستند تا با تسهیل دسترسی مردم ایران به اینترنت از ناآرامی‌ها در این کشور حمایت کنند. به گزارش شبکه سی‌ان‌بی‌سی، گروهی متشکل از ۱۳ قانون‌گذار آمریکایی از هر دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه نامه‌ای خطاب به شرکت‌های فناوری منتشر کردند و در آن، از این شرکت‌ها خواستند تا با توجه به اقدام اخیر دولت برای کاهش تحریم‌های مرتبط با دسترسی مردم ایران به اینترنت، این روند را تسهیل کنند. این نامه که به امضای سناتورها باب منندز و بن کاردین رسیده، خطاب به شرکت‌های گوگل، متا، آمازون، مایکروسافت، اپل و دیجیتال‌اوشن نوشته شده و از آنها خواسته شده ابزارهای مورد نیاز ایرانیان را برای رفع آنچه محدویت‌های دولتی عنوان شده است، به سرعت و به‌طور قانونی فراهم کنند، چراکه بنا بر ادعای آنها در شرایطی که دولت ایران به سرکوب اعتراضات ادامه می‌دهد، دسترسی به خدمات ارتباطی کلیدی است. وزارت خزانه‌داری آمریکا ۲۳ سپتامبر یک مجوز عمومی صادر کرد که براساس آن، برخی مبادلات در حوزه تأمین اینترنت برای ایران از تحریم‌های این کشور معاف می‌شود.

اینها علاوه بر آن است که اخباری مبنی بر تلاش ایالات متحده برای برگزاری نشست غیررسمی در شورای امنیت سازمان ملل با هدف فشار به تهران در سایه اعتراضات 40 روز گذشته مخابره شد. نمایندگی دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان ملل متحد در نیویورک هم در واکنش به اخبار منتشرشده تأکید کرد: «با توجه به ریاکاری، استفاده از استاندارد دوگانه و اعمال گزینشی حقوق بشر، ادعاهای آمریکا در حمایت از زنان ایرانی را فریبنده و فاقد حسن نیت می‌دانیم». نمایندگی کشورمان خاطرنشان کرد: «براساس گزارش جامعه اطلاعاتی ایران، آمریکا متهم ردیف اول اغتشاشات است». نمایندگی ایران در سازمان ملل اضافه کرد: «ایالات متحده و متحدانش به‌طور مداوم از چنین بستری (سازمان ملل) برای پیشبرد برنامه سیاسی خود حتی به قیمت نقض قوانین بین‌المللی و منشور ملل متحد سوءاستفاده کرده‌اند».

واکنش تهران

مجموعه این اقدامات ضدایرانی ظرف کمتر از یک هفته تهران را بر آن داشت که واکنش متفاوتی از خود نشان دهد. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در پاسخ به سؤال خبرنگاران در زمینه اقدامات مدنظر وزارت امور خارجه در واکنش به تحریم‌های اخیر آمریکا و کانادا، اظهار کرد: «جمهوری اسلامی ایران براساس مصوبات مراجع ذی‌ربط و در چارچوب قواعد مرتبط و سازوکارهای تحریمی مربوطه و به‌عنوان عمل متقابل، به‌زودی اشخاص و نهادهای آمریکایی و کانادایی را به دلیل اقدامات عامدانه آنان در حمایت از تروریسم و گروه‌های تروریستی، ترویج و تحریک به تروریسم و خشونت و نفرت‌پراکنی که موجب اغتشاش، خشونت، اقدامات تروریستی و نقض حقوق بشر علیه ملت ایران شده، تحت تحریم قرار خواهد داد».

کنعانی پیش از این در واکنش به مداخله سایر کشورها در امور داخلی ایران با بیان اینکه «اعتراض» و «اغتشاش» هم ماهیت متفاوتی دارند و هم نتایجی متفاوت، خاطرنشان کرد: «در دگرگونی اوضاع و فراز و فرود زمانه، دولت و ملت ایران دوستان و دشمنان خود را بهتر می‌شناسند». وی همچنین با اشاره به موضع‌گیری مقامات بعضی از کشورهای غربی و آمریکا درباره تحولات این روزهای ایران و برخی از دخالت‌های آنها در امور داخلی کشورمان نوشت: «رفتار مداخله‌آمیز و حمایت آشکار برخی دولت‌های غربی از اغتشاشات اخیر در ایران و تداوم رفتارهای تحریک‌آمیز آنان اثبات کرد که آنها هر زمان فرصتی ببینند در اقدام مستقیم و غیرمستقیم علیه ثبات، امنیت و استقرار نظام و کشورمان تردید نخواهند کرد».

در عین حال سفیر و معاون نمایندگی دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان ملل متحد در نیویورک پیرامون روند فعالیت دیوان بین‌المللی دادگستری تأکید کرد: «آمریکا نه‌تنها نسبت به اجرای قرار موقت دیوان بین‌المللی دادگستری در اعمال‌نکردن تحریم غذا و داروی ایران خودداری می‌کند، بلکه با اعمال دورهای جدیدی از تحریم‌ها، به‌ویژه در زمان شیوع ویروس کرونا، عمدا تعهد خود را برای تبعیت از این فرمان نقض کرد».

رهرا ارشادی افزود: «پرونده دیگری که به دنبال خروج یک‌جانبه ایالات متحده از برجام و تصمیم غیرقانونی آن کشور برای اعمال مجدد و اجرای کامل و حتی اجرای یک‌سری اقدامات قهری و محدودکننده یکجانبه برای هدف‌قراردادن مستقیم یا غیرمستقیم ایران و شرکت‌ها و اتباع ایرانی، برخلاف آن انجام شد، جمهوری اسلامی ایران را بر آن داشت تا دادخواست دیگری را علیه آمریکا با اتکای بر معاهده مودت ۱۹۵۵، نزد دیوان ثبت کند. در عین حال، دیوان در پاسخ به درخواست جمهوری اسلامی ایران یک قرار موقت صادر کرد که طی آن به اتفاق آرا از ایالات متحده درخواست کرد که هرگونه مانعی را بر سر راه واردات مواد غذایی و کالاهای کشاورزی، داروها و دستگاه‌های پزشکی و همچنین قطعات یدکی، تجهیزات و خدمات مرتبط لازم برای ایمنی هوانوردی کشوری (غیرنظامی) حذف کند. همچنین به ایالات متحده دستور داد تا اطمینان حاصل کند که مجوزها و اختیارات لازم برای رفع این موانع صادر شود و تا آنجایی که به کالاها و خدمات فوق‌الذکر مربوط می‌شود، پرداخت‌ها و سایر نقل و انتقالات وجوه بانکی مشمول هیچ‌گونه محدودیتی نشود».

با درنظرگرفتن شرایط کنونی به نظر می‌رسد که آمریکا خیال کوتاه‌آمدن از موج‌سواری بر اعتراضات داخل ایران را ندارد و در کنار آن سعی می‌کند از موضوع ارسال پهپاد به روسیه نیز به‌عنوان محوری در جهت اجماع جهانی علیه تهران نهایت استفاده را ببرد. به باور بسیاری از کارشناسان و ناظران امر واشنگتن به دنبال آن است تا زمان تعیین تکلیف انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره شرایط را به نحوی بچیند که در صورت ازسرگیری مذاکرات احیای برجام در واپسین روزهای سال جاری میلای یا سال آتی عملا تهران در موضع ضعف پروسه گفت‌وگو‌ها را در پیش بگیرد. هرچند در آن سو برخی هم بر این باور هستند که تداوم و تشدید شرایط کنونی دیگر فضایی برای ازسرگیری مذاکرات احیای برجام باقی نگذاشته و همه‌چیز تحت‌الشعاع اعتراضات و موضوع پهپادها قرار گرفته است.