محرمانه از واشنگتن

 دولت بایدن در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره به‌طور محرمانه از اوکراین خواسته خود را برای مذاکره با روسیه آماده کند. روزنامه واشنگتن‌پست در گزارشی با افشای این خبر تأکید کرده که واشنگتن از اوکراین خواسته از شرط خود که «تنها وقتی با روسیه گفت‌وگو می‌کنند که ولادیمیر پوتین در قدرت نباشد» صرف‌نظر کند.

این روزنامه به نقل از منابع آگاه با این گفت‌وگوها نوشت که درخواست مقامات آمریکایی با هدف فشارآوردن به اوکراین برای بازگشت به میز مذاکره نیست، بلکه تلاشی حساب‌شده برای اطمینان از حمایت کی‌یف از کشورهایی است که هم در آینده نزدیک انتخابات دارند و هم نگران تشدید تنش‌ها و ادامه جنگ در سال‌های آینده هستند.

واشنگتن‌پست می‌نویسد که این گفت‌وگوهای خصوصی و درخواست‌ها از کی‌یف پیچیدگی موضع دولت بایدن در قبال اوکراین را نشان می‌دهد؛ از یک طرف مقامات ایالات متحده علنا قول می‌دهند که از اوکراین با مبالغ هنگفت «تا زمانی که جنگ ادامه داشته باشد» حمایت کنند، اما از طرف دیگر امیدوارند جنگی که هشت‌ ماه طول کشیده به پایان برسد، چراکه خسارت‌های بزرگی بر اقتصاد جهانی وارد کرده و ترس از جنگ هسته‌ای را برانگیخته است.

این روزنامه نوشت که مقامات آمریکایی ارزیابی خود را مبنی بر اینکه پوتین فعلا درمورد مذاکرات جدی نیست با اوکراینی‌ها به اشتراک گذاشته‌‌اند، اما هم‌زمان اعلام کرده‌اند که ممنوعیت گفت‌وگو با رئیس‌جمهوری روسیه که ولودیمیر زلنسکی بر آن اصرار دارد، باعث نگرانی در بخش‌هایی از اروپا، آفریقا و آمریکای لاتین شده است. مقامات آمریکایی مدعی‌اند که اثرات منفی ادامه جنگ بر تأمین مواد غذایی و سوخت به شدت احساس می‌شود. روزنامه واشنگتن‌پست به نقل از یک مقام آمریکایی که نامش فاش نشده، نوشت: «خستگی اوکراین برای برخی از شرکای ما واقعا مشخص و قابل درک است».

«جیک سالیوان»، مشاور امنیت ملی آمریکا در جریان سفر به کی‌یف گفته بود که حمایت واشنگتن از اوکراین پس از انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره، «به طور خدشه‌ناپذیر» ادامه خواهد داشت. زلنسکی در ابتدای اکتبر فرمانی را امضا کرد که به طور رسمی چشم‌انداز هرگونه مذاکره با پوتین را «غیرممکن» اعلام می‌کرد؛ با این وجود این فرمان درها را برای گفت‌وگو با روسیه باز گذاشت.

شورای امنیت ملی کاخ سفید تاکنون هیچ اظهارنظری در قبال این گزارش واشنگتن‌پست نداشته است و سخنگوی وزارت خارجه نیز تنها اعلام کرد: «ما قبلا گفته‌ایم و باز هم خواهیم گفت که اگر روسیه آماده مذاکره است، باید شلیک بمب‌ها و موشک‌های خود را متوقف و نیروهایش را از اوکراین خارج کند». سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده همچنین به اظهارات اخیر زلنسکی در روز جمعه اشاره کرد که گفته بود: «ما برای صلح آن هم صلحی عادلانه آماده‌ایم و شرایط تحقق این صلح را نیز پیش از این بارها اعلام کرده‌ایم».

انتخابات روز سه‌شنبه کنگره و قدرت‌گیری بیشتر جمهوری‌خواهان که حمایت بی‌‌چون و چرا از اوکراین را زیر سؤال برده‌اند احتمالا در این پیام و درخواست دولت بایدن از رهبری اوکراین بی‌تأثیر نبوده، هرچند در اروپا نیز چنین تردید‌ها و نگرانی‌هایی نسبت به ادامه بی‌چشم‌انداز جنگ رو به فزونی است. ممکن است که خبر واشنگتن‌پست از سوی مقام‌های رسمی دولت بایدن تکذیب شود، ولی مجموعه فعل و انفعالات و معادلات نظامی و سیاسی و اقتصادی و اجتماعی در اروپا و آمریکا و البته در روسیه و چین نشان می‌دهد که زیر پوست جنگ بحث چگونگی ختم زودتر آن هم بیش از پیش به جریان افتاده است.

کاهش روند جهانی‌شدن

نگرانی نسبت به بروز بحران در حوزه انرژی و غذا، می‌تواند پیامدهای بلندمدتی بر روند جهانی‌شدن بگذارد. جنگ اوکراین تاکنون بیشتر و عمیق‌تر از همه‌گیری کرونا بر روابط بین‌الملل، ازجمله بر زنجیره‌های تأمین جهانی تأثیر گذاشته و روند جهانی‌شدن را به‌شدت آسیب‌پذیر کرده است. هم جنگ و هم کرونا کشورهای جهان را وادار کردند تا برای حمایت اقتصادی از شهروندان، نگاه خود را به داخل متمرکز کنند و در برابر گردش کالا و سرمایه موانعی ایجاد کنند. به‌نظر می‌رسد جنگ اوکراین مانند همه‌گیری کرونا سال‌ها ادامه داشته باشد و در بلند‌مدت تأثیر ماندگاری بر روند جهانی‌شدن به‌ جا بگذارد. البته ممکن است آتش‌بس صورت بگیرد، اما دستیابی به صلح و ثبات پایدار دشوار و دست‌نیافتنی به نظر می‌رسد. «محمد خیر ندمان» در تحلیلی با اشاره به جنگ اوکراین می‌نویسد: یکی از آثار جنگ اوکراین درمورد بازارهای انرژی این است که واردات و صادرات سوخت‌های فسیلی به‌ جای بازارهای جهانی، بیشتر به بازارهای منطقه‌ای محدود خواهد شد. چنانچه همین حالا هم دیده می‌شود که کشورها بیشتر به واردکردن سوخت‌های هیدروکربنی از کشورهای نزدیک یا دوست تمایل نشان می‌دهند. در حال حاضر ایالات متحده آمریکا دوسوم گاز مایع طبیعی خود را که دو برابر زمان پیش از جنگ است، به اروپا صادر می‌کند که ۱۵ درصد از نیاز اروپا به گاز را برآورده می‌کند و در صورت اجرائی‌شدن مفاد بیانیه مشترک اخیر آمریکا و اتحادیه اروپا، این مقدار تا ۲۰ درصد افزایش خواهد یافت.

نخستین جایگاه گردش انرژی در جهان، ایالات متحده آمریکا، کانادا و اتحادیه اروپا است. بعد از جنگ اوکراین نقش آمریکا در تأمین گاز اروپا به گونه چشمگیری افزایش یافت و اکنون آمریکا به یک شریک راهبردی برای اروپا در بخش گاز تبدیل شده است. از سوی دیگر، اروپا می‌خواهد گاز مایع آمریکا را جایگزین گاز روسیه کند. درعین‌حال، کانادا مقادیر زیادی نفت خام به ایالات متحده صادر می‌کند. همچنین کشورهای آمریکای لاتین نیز بخش زیادی از نفت ایالات متحده آمریکا را تأمین می‌کنند و در مقابل بنزین و گازوئیل خریداری می‌کنند.

دومین جایگاه گردش انرژی در جهان، روسیه و چین است که به‌ دلیل نزدیکی جغرافیایی و روابط مستحکم سیاسی، مقادیر زیادی از انرژی میان این دو کشور خریدوفروش می‌شود. پیش از جنگ اوکراین، چین مقدار محدودی از نفت خود را از روسیه و بقیه را از منابع متعدد دیگر خریداری می‌کرد، اما بعد از جنگ، چین واردات نفت از روسیه را افزایش داد و تا ۳۰۰ هزار بشکه نفت در روز خریداری می‌کند. با توجه به اینکه روسیه در حال حاضر به بازارهای اروپایی دسترسی ندارد، احتمال می‌رود چین سقف خرید نفت از روسیه را از این هم بالاتر ببرد. همچنین قرار است روسیه بازارهای چین را جایگزین بازارهای اروپایی برای فروش گاز طبیعی خود کند.

سومین جایگاه گردش انرژی در جهان خاورمیانه و جنوب شرق آسیاست که بدون درنظرگرفتن عوامل سیاسی، بازارهای انرژی در این منطقه رونق فراوان دارد. کشورهای خاورمیانه مقادیر زیادی از نفت خام خود را همواره به بازارهای جنوب شرق آسیا که پالایشگاه‌های نفت فراوانی احداث کرده‌اند، صادر می‌کنند. بعد از جنگ اوکراین، عربستان سعودی و امارات متحده عربی روابطشان را با روسیه و اوپک‌پلاس گسترش دادند تا جایی‌ که حتی ریاض از افزایش تولید نفت برای خشنودی واشنگتن خودداری کرد. قرار است نفت عربستان سعودی مشتریان بیشتری در بازارهای جنوب شرق آسیا نسبت به بازارهای غربی پیدا کند. عربستان سعودی به این موضوع آگاه است و هر آنچه را در جهت منافع ملی‌اش باشد، انجام خواهد داد.

این در حالی است که قرار است برخی از کشورها در وضعیت مبهمی قرار بگیرند؛ از جمله هند در حالت نوسان خواهد بود و تا زمانی که بهای نفت روسیه پایین باشد، از روسیه نفت خواهد خرید، در غیر این‌ صورت به‌ کشورهای دیگری روی خواهد آورد. هند پیش از جنگ، روزانه ۳۰ هزار بشکه نفت از روسیه وارد می‌کرد، اما اکنون واردات آن از نفت روسیه به ۸۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یافته است. همچنین قرار است دهلی‌ نو واردات نفت از خاورمیانه را نیز افزایش دهد. کشورهای غرب آفریقا نیز به بازارهای اروپایی که تلاش می‌کنند خود را از انرژی روسیه بی‌نیاز کنند، روی خواهند آورند و منابع صادراتی خود را تنوع خواهند بخشید.

عرصه دیگری که ممکن است جنگ اوکراین به‌علاوه همه‌گیری کرونا در آن تغییر همیشگی ایجاد کند، سیاست‌ غذایی است؛ چنانچه بسیاری از کشورهای جهان غذا را در شرایط کنونی از پایه‌های امنیت ملی خود به‌ حساب می‌آورند. این سیاست در میان‌مدت و بلندمدت باعث می‌شود کشورهای یادشده سیاست‌های غذایی داخلی را در پیش بگیرند و این امر به ضرر روند جهانی‌‌شدن است.

این در حالی است که در نتیجه جنگ اوکراین و همه‌گیری کرونا، بهای مواد غذایی در جهان افزایش چشمگیری یافته است. بر اساس شاخص قیمت مواد غذایی سازمان خواروبار و کشاورزی سازمان ملل متحد، میانگین هزینه‌ها از ژانویه تا می‌۲۰۲۰ بیش از ۱۰ درصد به‌صورت واقعی کاهش یافته است، اما با رونق‌گرفتن دوباره اقتصاد جهانی و آشکارشدن نتایج محدودیت‌های تحمیل‌شده بر عرضه، بهای مواد غذایی به‌صورت فزاینده بالا رفت و نسبت به زمان پیش از کرونا تا ۳۳ درصد افزایش یافت. با این حال، پس از مشتعل‌شدن آتش جنگ در اوکراین که به تعطیلی صادرات گندم، ذرت، روغن آفتابگردان و کود شیمیایی از دریای سیاه منجر شد، بهای مواد غذایی چندین برابر بالا رفت. در نتیجه، کم‌رنگ‌شدن روند جهانی‌شدن در بخش انرژی به این معنی است که دیگر بازار به‌تنهایی در گردش نفت تأثیرگذار نخواهد بود، بلکه جغرافیای سیاسی در این عرصه نقش فزاینده‌ای دارد و این امر به ایجاد تشکل‌های سیاسی و اقتصادی منطقه‌ای منتهی خواهد شد.