بی‌توجهی به اصول نگهداری ساختمان

ابنیه و ساختمان‌های کشور جزء سرمایه‌های ملی محسوب می‌شوند، حتی اگر با منابع مالی بخش خصوصی و برای مصارف شخصی بنا شده باشند. در‌صورتی‌که ساختمانی درست و بر‌اساس قواعد فنی بنا شده باشد، عمر آن از عمر معمول بهره‌بردارانش (انسان‌ها) بیشتر است. ازاین‌رو نسل‌های پیاپی می‌توانند از آن استفاده کنند. با توجه به افزایش مداوم جمعیت و توسعه شهرها، معمولا به این شکل است که زمانی‌که بنا و ساختمانی مستهلک و تخریب می‌شود، ساختمانی دیگر با همان کاربری یا کاربری دیگر، با همان ابعاد و ارتفاع یا حجمی بیشتر بنا می‌شود. ازاین‌رو اگر ساختمانی به لحاظ فنی و بهره‌دهی بتواند برای سال‌های متمادی مورد استفاده قرار گیرد، موجب حفظ سرمایه و انباشت منابع در سطح ملی می‌شود.

در علم مهندسی و مدیریت ساخت، چرخه عمر ساختمان‌ها را در مراحل مختلف ایده‌پردازی، طراحی، اجرا، راه‌اندازی، بهره‌برداری و بازیافت در نظر می‌گیرند. ساختمانی از عمر مفید بالا برخوردار است که در هریک از مراحل نام‌برده به‌درستی مهندسی و مدیریت شود. به شکل فراگیر، حدود سه، چهار دهه است که در کشور ما آیین‌نامه‌ها و ضوابط فنی تدوین و برای طراحی و ساخت ساختمان‌های شهری لازم‌الاجرا شده است. در این سه، چهار دهه هم بر تعداد آیین‌نامه‌های فنی افزوده شده و هم با بازبینی‌های صورت‌گرفته در چند سال، ضوابط آنها پیشرفته‌تر و به نوعی سخت‌گیرانه‌تر شده است. هرچند مانند تمام حوزه‌ها در کشور، فاصله‌ای میان قوانین و مقررات با نحوه اجرا و عمل به آنها از سوی مسئولان و عوامل اجرائی وجود دارد؛ اما به هر صورت در دهه‌های اخیر بر کیفیت ساختمان‌های کشور و طول عمر مفید آنها نسبت به سابق افزوده شده است.

چنانچه مورد اشاره قرار گرفت، طول عمر ساختمان‌ها وابسته به رعایت ضوابط فنی در تمام مراحل چرخه عمر آنهاست. متأسفانه عموم و اکثر ساختمان‌های کشور (به‌جز معدودی ساختمان‌های اداری و تجاری بزرگ که در چند سال اخیر ساخته شده‌اند) فاقد بهره‌مندی از اصول و ضوابط مراقبت، نگهداری و تعمیر، در دوران بهره‌برداری و سکونت از سوی بهره‌برداران و ساکنان هستند. هرچند آیین‌نامه‌ای با کم‌و‌کیف نسبی درخصوص مراقبت و نگهداری از ساختمان‌ها از مجموعه مقررات ملی ساختمان از طرف وزارت راه و شهرسازی در سال 1392 تدوین و ابلاغ شده است؛ ولی تا به امروز نه از سوی سازمان‌های مسئول و حاکمیتی در حوزه ساخت‌وساز و نگهداشت شهر الزام شده است و نه از سوی عموم مردم مورد توجه قرار گرفته است.

توجه شود که عموم ساختمان‌ها در یکی، دو سال طراحی و ساخته می‌شوند؛ ولی پس از آن، انتظار است که بیش از صد سال مورد بهره‌برداری قرار گیرند. ساختمان در حال بهره‌برداری هم با عوامل محیطی (مانند باد و توفان، زلزله، فرونشست، سیل، گرما و سرما) تحت فشار و تنش و در نتیجه فرسایش و آسیب است و هم با توجه به مورد بهره‌برداری قرار‌داشتن و نحوه استفاده، مستهلک می‌شود؛ ازاین‌رو اهمیت دارد که به وسیله عوامل فنی و صاحب صلاحیت تحت کنترل قرار داشته، پایش و نگهداری و در صورت لزوم تعمیر شود.

نگارنده به سبب اشتغال در رشته مهندسی ساختمان و نوع فعالیت حرفه‌ای، از ساختمان‌های متعددی در سطح شهر بازدید کرده که عمری کمتر از 30 سال داشته‌اند و مشخص بوده است که از پی و پایه مناسبی برخوردارند؛ اما به سبب بی‌توجهی به اصول نگهداشت و بعضا انجام تعمیراتی که ابرو را درست ولی چشم را کور کرده، ساختمان در وضعیت نامطلوبی قرار داشته است. طبق ماده 33 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان (این قانون مرجع کیفی‌سازی ساختمان‌ها در کشور است که به دلیل دامنه شمول آن، لازم است تا از سوی عموم مردم مورد مطالعه و آگاهی باشد) اصول و قواعد فنی که رعایت آنها در طراحی، محاسبه، اجرا، بهره‌برداری و نگهداری ساختمان‌ها به منظور اطمینان از ایمنی، بهداشت، بهره‌دهی مناسب، آسایش و صرفه اقتصادی ضروری است، به وسیله وزارت راه و شهرسازی تدوین می‌شود. در تبصره این ماده قانونی ذکر شده است مقررات فنی متناسب با تغییر شرایط باید هر سه سال یک بار مورد بازنگری قرار گیرند. با وجود اینکه حدود 9 سال از تدوین مبحث بیست‌و‌دو مقررات ملی ساختمان (با موضوع مراقبت و نگهداری از ساختمان‌ها) می‌گذرد و صاحب‌نظران یکی از موانع اجرائی‌نشدن آن را کم و کسری‌های محتوایی مطرح می‌کنند، تاکنون اقدامی برای تجدیدنظر و ابلاغ ویرایش جدید و بدون نقص آن صورت نگرفته است. امید است که با اطلاع و آگاهی و توجه عموم مردم نسبت به این مهم، شاهد ابلاغ و الزام مقررات مذکور از طرف سازمان‌های مسئول، در راستای حفظ سرمایه‌های فیزیکی و کالبدی ملی باشیم.