اصلاح یک خطای دیپلماتیک

شرق: پس از حضور جنجالی شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین، در عربستان سعودی و صدور دو بیانیه ضدایرانی مشترک با عربستان و شورای همکای خلیج فارس که به واکنش‌ها و انتقادهای جدی چهره‌ها، احزاب و رسانه‌های داخلی انجامید، روز گذشته «هو چون هوآ»، معاون نخست‌وزیر چین، راهی تهران شد تا به نام حضور در اجلاس «برنامه همکاری‌های جامع ایران و چین»، به نحوی از تهران دلجویی کند که می‌توان آن را گام مثبتی از جانب پکن بعد از جنجال‌های «شی» تلقی کرد. در جریان سفر هو چون هوآ به تهران و دیدارش با سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران با بیان اینکه روابط تهران و پکن از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی همواره در حال گسترش بوده است، گفت: «برخی مواضع مطرح‌شده در سفر اخیر رئیس‌جمهور چین به منطقه موجب ناخرسندی و گلایه‌مندی ملت و دولت ایران شده و مطالبه جدی ایران جبران مواضع بیان‌شده است».

 رئیسی حضور هیئت چینی در ایران را برای توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری دو کشور مهم دانست و با اشاره به توافقات مهم انجام‌شده در دیدارهای قبلی رؤسای جمهور دو کشور، بر تلاش مسئولان دو طرف برای اجرائی‌شدن آنها تأکید کرد. «هو چون هوآ»، معاون نخست‌وزیر چین نیز در این دیدار ضمن ابلاغ سلام‌ گرم آقای شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین، به رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، بر اراده چین برای توسعه روابط با ایران قوی، به‌عنوان راهبرد دائمی این کشور و تغییرناپذیری این اراده تأکید کرد و گفت: «عزم چین برای تقویت و تعمیق روابط با جمهوری اسلامی ایران فارغ از تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی تداوم خواهد داشت». او تصریح کرد: «چین همواره به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران احترام گذاشته و از تلاش ایران برای تأمین منافع اساسی خود حمایت می‌کند». معاون نخست‌وزیر چین همچنین از نتایج دیدارهای خود با مقامات ایرانی به رئیس‌جمهوری اسلامی ایران گزارش داد. براساس‌این، با آغاز اجرائی‌شدن عملیات سرمایه‌گذاری مشترک ده‌ها میلیارد دلاری و توسعه همکاری‌های اقتصادی، صنعتی، انرژی، ترانزیت و مالی و بانکی، طرفین گام بلندی در راستای اجرائی‌شدن همکاری‌های راهبردی و توسعه‌ای در روابط دو کشور برمی‌دارند.

پیش از این دیدار، محمد مخبر، معاون‌اول رئیس‌جمهور، با معاون نخست‌وزیر چین و هیئت عالی‌رتبه این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد. این دیدار در چارچوب اجلاس «برنامه همکاری‌های جامع ایران و چین» انجام شد. مخبر در این اجلاس، روابط دو کشور را دیرینه و تاریخی توصیف و عنوان کرد روابط تهران و پکن از جایگاه رفیعی برای رهبران دو کشور برخوردار است و رئیس‌جمهور کشورمان نیز با جدیت مناسبات بین تهران و پکن را دنبال می‌کند. معاون‌اول رئیس‌جمهور دیدار رؤسای جمهور ایران و چین در سمرقند را یادآور شد و آن را پراهمیت دانست و به‌عنوان نقطه عطفی در روابط دو کشور ارزیابی و از رئیس‌جمهور چین به خاطر حمایت از حضور ایران در سازمان‌هایی نظیر شانگهای و بریکس قدردانی کرد. مخبر تأکید کرد که ایران و چین در مقابله با یک‌جانبه‌گرایی جهان سلطه از وحدت نظر و مواضع واحدی برخوردار هستند و مذاکرات خوب و سازنده‌ای میان دو کشور درباره موضوعات مختلف در جریان است. معاون‌اول رئیس‌جمهور به ذخایر نفت و گاز ایران و ظرفیت‌های گسترده کشورمان در بخش‌های مختلف نظیر ترانزیت اشاره و خاطرنشان کرد که تهران آمادگی دارد همکاری‌های مشترک خود را با پکن در بخش‌های مختلف نظیر انرژی، ترانزیت و تولید مشترک گسترش دهد. مخبر افزود که با توجه به افتتاح سرکنسولگری چین در بندرعباس، مناطق ویژه اقتصادی قشم، چابهار و اروند می‌توانند به مناطقی برای همکاری‌های مشترک شرکت‌های ایرانی و چینی تبدیل شوند. او گفت: با وجود حجم بالای مبادلات تجاری و اقتصادی تهران و پکن، استفاده از ارز ملی دو کشور در این مبادلات به میزان حداقلی است که باید آن را گسترش دهیم و نسبت به استفاده هرچه بیشتر از ارز ملی دو کشور اقدام کنیم. معاون‌اول رئیس‌جمهور حفظ و احترام به تمامیت ارضی جمهوری اسلامی را موضوعی حساس و مهم برای مسئولان و آحاد ملت ایران برشمرد و رعایت این اصل متقابل و خدشه‌ناپذیر را از سوی همه کشورها ضروری دانست. معاون نخست‌وزیر چین نیز در اجلاس برنامه همکاری‌های جامع ایران و چین با اشاره به سوابق تاریخی روابط دو کشور، اظهار کرد: «اراده چین برای توسعه روابط راهبردی جامع با ایران هیچ‌گاه تغییر نمی‌کند. چین از حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و عزت ملی ایران و مبارزه با دخالت خارجی حمایت می‌کند. دو طرف در این زمینه باید به صورت قاطع از همدیگر پشتیبانی کرده و در زمینه مبارزه با تروریسم نیز همکاری‌ها و هماهنگی‌های خود را تقویت کنند». هو چون هوآ به برنامه ۲۵‌ساله همکاری مشترک دو کشور و دستاوردهای حاصل از توافق‌های طرفین اشاره کرد و گفت: «این دستاوردها برای دو طرف مهم و مثبت است که حاصل تلاش مشترک بوده و پکن مایل است همکاری و هماهنگی خود را با تهران تقویت کند تا روند توسعه مناسبات دو کشور استمرار داشته باشد». گفتنی است هیئت‌های عالی‌رتبه دو کشور پس از مذاکرات درباره ۱۶ محور جدید همکاری در بخش‌های مختلف اقتصادی با یکدیگر توافق کردند.

با وجود آنچه در سفر دیروز هو چون هوآ به تهران و اجلاس برنامه همکاری‌های جامع ایران و چین مطرح شد، به نظر می‌رسد همه این مواضع به‌ویژه از جانب پکن با محوریت مسائل اقتصادی و تجاری دو طرف و تحقق اهداف سند جامع همکاری‌های راهبردی 25‌ساله ایران و چین از تعارفات دیپلماتیک فراتر نخواهد رفت؛ مگر آنکه راهبردهای اجرائی و مولدی در حوزه دیپلماسی برای اجرای این توافقات طراحی شود. البته باید پذیرفت برخی مشکلات کشور، هم از نظر اقتصادی و هم از نظر دیپلماتیک، اکنون اجازه برقراری و رشد مناسبات تجاری را آن‌طور که باید، با هیچ کشوری نمی‌دهد. به همین دلیل است که برخی از کارشناسان معتقدند سفر رئیس‌جمهور چین به عربستان و سرمایه‌گذاری‌های کلان و قراردادهای هنگفت بین ریاض و پکن نشان می‌دهد چین اکنون به دنبال پوست‌اندازی در مناسبات خاورمیانه است. از‌این‌رو حضور معاون نخست‌وزیر چین و برگزاری اجلاس برنامه همکاری‌های جامع ایران و چین برای پکن علاوه بر حفظ روابط دیپلماتیکش با این هدف مهم نیز انجام شد که اعلام شود پکن در مقابل تمامیت ارضی ایران قرار ندارد.

 این نکته از دو نظر تأمل‌برانگیز است؛ ابتدا آنکه مقوله «تمامیت ارضی و ژئوپلیتیک» برای همه کشورها حساسیت بسیار بالایی دارد؛ به‌ویژه چینی‌ها در موضوعات متعدد مانند تایوان، هنگ‌کنگ و... با بحران ژئوپلیتیک و تمامیت ارضی دست به گریبان هستند؛ به ‌همین ‌دلیل ایجاد حساسیت برای دیگر کشورها، خاصه بازیگران همسو با خود مانند ایران، آن‌هم در مقوله مهمی مانند تمامیت ارضی می‌‌تواند باعث تغییر رفتار و نگاه تهران درباره تمامیت ارضی چین شود. مضافا باید این واقعیت را هم در نظر گرفت که پکن با انجام این سفر سعی کرده است که ذیل تعدیل انتقادها و مواضع ضدچینی در روزهای اخیر در ایران، مانع از شکاف دیپلماتیک با تهران شود تا حداقل از نظر سیاسی و توان دیپلماتیک بتواند ایران را در کنار خود نگه دارد. موازنه سیاسی و امنیتی و حفظ ایران به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای در جبهه چین، برای پکن اهمیت خاص خود را دارد.