آیا جام جهانی قطر ۲۰۲۲ بدون کربن است؟
آن روزی که اسم قطر به عنوان میزبان بازی‌های جام جهانی ۲۰۲۲ از صندوق جادویی فیفا بیرون آمد، بحث‌هایی هم پیرامون اینکه آیا قطری‌ها می‌توانند مسابقاتی عاری از کربن یا کمکربن برگزار کنند یا نه، شروع شد.
سحر طلوعی: آن روزی که اسم قطر به عنوان میزبان بازی‌های جام جهانی ۲۰۲۲ از صندوق جادویی فیفا بیرون آمد، بحث‌هایی هم پیرامون اینکه آیا قطری‌ها می‌توانند مسابقاتی عاری از کربن یا کمکربن برگزار کنند یا نه، شروع شد. مدت‌هاست که فدراسیون جهانی فوتبال فیفا خود را به حفظ محیط زیست و توسعه پایدار متعهد کرده و برای مقابله با تغییرات آب و هوایی و تولید گازهای گلخانه‌ای تلاش‌هایی انجام داده است. قطری‌ها در واکنش به آن بحث‌ها و پرسش‌ها مثل همیشه گفتند بله! می‌توانیم! اما کیست که نداند ادعای عاری از کربن یا کمکربن برای کشوری که بسیار کوچک است، هوای خیلی گرم و جمعیت کمی دارد و از همه مهم‌تر اینکه زیرساخت‌های درست و حسابی و کافی ندارد، ادعای گزافی است. درست است! همچنان پای جمعیت و مساحت کم و کمبود زیرساخت به میان آمده است؛ همچون ماجرای تلفات کارگرها و نقض حقوق بشر. اما راستش را بخواهید واقعیت را نمی‌‌شود نگفت هرچقدر هم که تکراری باشد.
معنی و مفهوم کمی جمعیت و کوچک‌بودن مساحت و کمبود زیرساخت برای یک کشور یعنی آن کشور وابسته به واردات است و اغلب نیازهایش را باید از خارج از مرزهایش تأمین کند. واردات یکی از دشمن‌های محیط زیست به حساب می‌آید. به این نکات، وابستگی شدید اقتصادی قطر به نفت را هم اضافه کنیم تا با صدای بلند بگوییم ادعای برگزاری جام جهانی عاری از کربن برای این کشور ادعایی بس گزاف است. هنوز مسابقات ادامه دارد و نمی‌‌شود به طور دقیق و ریاضی‌وار میزان تولید گازهای گلخانه‌ای حاصل از برگزاری جام جهانی در قطر را محاسبه کرد؛ کاری که هر بار فیفا با حضور کارشناسانش انجام می‌دهد و گزارش آن را منتشر می‌کند؛ اما تا همین جا هم نشانه‌های آشکاری وجود دارد که نشان می‌دهد قطر با وجود این ادعا نه تنها نتوانسته جام جهانی عاری از کربن برگزار کند که دست‌کم به نسبت جام جهانی دوره قبل که در روسیه برگزار شد، یک‌ونیم میلیون تن بیشتر گاز دی‌اکسید کربن تولید کرده است.
یکی از نشانه‌های آشکار در فرایند میزبانی قطر برای جام جهانی تهیه چمن سبز فوتبال برای هفت استادیوم بوده است. چمنی که خود قطری‌ها نمی‌توانند آن را تولید کنند و برای تهیه آن مجبور به واردات هستند. آنها رول‌‌های چمن را از آمریکا و سوار بر هواپیما وارد کرده‌اند. از آلودگی پروازها که بگذریم به فرایند نگهداری و آبیاری این رول‌ها می‌رسیم. هوای گرم قطر مسئولان چمن‌ها را برای نگهداری به دردسر می‌اندازد. این کشور برای آبیاری چمن‌ها روزانه به هزار لیتر آب نیاز دارد. قطر کشور کم‌‌آب و خشک و بیابانی و همچنین نیازمند آب‌شیرین‌کن برای استفاده از آب خلیج فارس است. اسم آب‌شیرین‌کن که وسط می‌آید، یعنی به کار گرفتن انرژی اعم از برق و گاز و نفت... برای انجام این فرایند. خوب است که بدانیم ۱۰ درصد برق قطر از طریق نفت و گاز این کشور تأمین می‌شود. با این حساب چطور می‌شود همه این کارها را انجام داد و گاز گلخانه‌ای تولید نکرد؟! چطور ادعای برگزاری جام جهانی عاری از کربن را بپذیریم؟ کمبود مکان‌های اسکان مسافران و تماشاگران جام جهانی را هم به این موارد اضافه کنیم تا کمی بیشتر با ادعای بزرگ قطری‌ها مواجه شویم. این کمبود باز هم باعث ساخت‌وساز هتل شده و حتی تعدادی از تماشاگر‌ها و گردشگران را به کشورهای همسایه مثل عمان و عربستان فرستاده است.
بنابراین باید تأثیر پروازهای هرچند کوتاه عمان تا قطر را هم در فرایند تولید گازهای گلخانه‌ای ثبت کنیم تا ارزیابی‌مان دقیق‌تر شود. مؤسسه غیرانتقاعی دیده‌بان بازار کربن موسوم به CMW اوایل سال ۲۰۲۲ گزارشی منتشر کرد و با اشاره به این موارد قطری‌ها را بابت میزبانی کربن صفر به چالش کشید. فیفا هم در گزارشی که به استناد این موارد تهیه کرده بود، مدعی شد میزبانی قطر چیزی حدود ۳/۶ میلیون تن گاز دی‌اکسید کربن تولید کرده است. این عدد یعنی یک‌ونیم میلیون تن گاز CO2 بیشتر نسبت به دوره‌ای که روسیه میزبانی کرد و یا حتی تولید سالانه گازهای گلخانه‌ای کشورهای دیگر.
با همه این حرف‌ها قطری‌ها سفت و سخت معتقدند برای میزبانی سبز و عاری از کربن جام جهانی ۲۰۲۲ اقدامات بزرگی انجام داده‌اند. آنها به معماری و نحوه ساخت‌وساز استادیوم‌ها اشاره میکنند؛ ورزشگاه‌هایی که سعی شده از مواد بازیافتی و یا موادی ساخته شوند که درون این کشور وجود دارد. نمونه‌اش هم همین استادیوم ۹۷۴ که با کانتینرهایی به همین تعداد ساخته شده است. مسئولان قطری بعد از بازی برزیل و کره جنوبی در دور حذفی مسابقات کانتینرها را جمع کردند. آنها می‌توانند این قطعات را در جایی دیگر حتی کشوری دیگر دوباره سوار کنند. در واقع قطری‌ها با این ایده استادیومی متحرک تهیه کرده‌اند. به جز استادیوم ۹۷۴ بقیه هفت استادیوم قطر دارای سیستم خنک‌کننده خاص این کشور خیلی گرم هستند. این سیستم‌ها به جای اینکه هوای گرم را به سرد تبدیل کنند، از اول یک لایه هوای سرد در کف استادیوم‌ها تولید میکنند و سپس هوای سرد را به سرد بازیافت و آن را به سمت بازیکنان و تماشاگران پمپ میکنند. همه انرژی مورد نیاز این سیستم از پنل‌ها و صفحات خورشیدی مستقر در بیابان‌های قطر تأمین می‌شود. گفته می‌شود این روش حدود ۴۰درصد انرژی مصرفی را کاهش داده و در حفظ محیط زیست هم مؤثر بوده است.
در کنار این سیستم معماری استادیوم‌های قطری هم به شکلی است که هوای سرد استادیوم‌ها با هوای گرم بیرون و فضای بالایی آن تداخل نداشته باشد و مشکلی بروز نکند. قطری‌ها می‌گویند استادیوم‌هایی ساخته‌اند که دست‌کم تا ۶۰ سال ماندگار و معتبر خواهند بود؛ با این حساب مثلا تا ۶۰ سال دیگر نیازی به ساخت‌وسازهای جدید نخواهد بود! سبزشویی قطری‌ها را قبول کنیم؟ با استناد به معماری و سیستم خنک‌کننده و مواردی مثل این بپذیریم که قطر جام جهانی سبز و عاری از کربن برگزار کرده؟ فیفا می‌گوید در هر میزبانی جام جهانی یک‌چهارم تولید گازهای گلخانه‌ای به عهده ساخت‌وسازها و راه‌اندازی زیرساخت‌هاست. از این گذشته بیشتر از نیمی از گازهای گلخانه‌ای در فرایند میزبانی کشورها در اثر رفت‌وآمد تماشاگران چه داخلی و چه خارجی ایجاد می‌شود. همچنین یک‌پنجم تولید دی‌اکسید کربن هم ناشی از اقامت گردشگران در اقامتگاه‌های میزبان است. از طرف دیگر کشوری با کمتر از سه میلیون جمعیت حتما به این تعداد استادیوم نیاز ندارد. آنها حتی در طول یک سال آن‌قدر مراسم هنری و اجتماعی برگزار نمی‌کنند که در پایان جام جهانی و در آینده بروند سراغ این استادیوم‌ها و از آنها به عنوان مکان‌هایی برای برپایی اجتماعات هنری مثل کنسرت و تئاتر و... بهره ببرند. با این حساب ادعای قطر برای برپایی جام جهانی عاری از کربن، ادعایی بی‌اعتبار است؛ هرچند که هنوز محاسبه دقیقی درباره میزان تولید گازهای گلخانه‌ای مربوط به جام جهانی ۲۰۲۲ انجام نشده باشد. اقدامات مثبت قطری‌ها برای برگزاری مسابقات جام جهانی ۲۰۲۲ مثل معماری استادیوم‌ها و سیستم‌های خنک‌کننده شایسته توجه است، اما نباید اسیر پروژه سبزشویی دولت‌ها شد. آنها همواره خودشان را حامی محیط زیست نشان می‌دهند و اعلام میکنند آماده هرگونه همکاری برای جلوگیری از تغییرات آب و هوایی و کاهش گازهای گلخانه‌ای هستند، اما سخت است بپذیریم رویدادی انسانی در جایی برگزار شده و عاری از کربن بوده است! دولت‌ها و جوامع ایده عاری از کربن را به رسمیت می‌شناسند، اما میزان توجه آنها به این ایده بیشتر متظاهرانه و فریبکارانه است تا اصیل و واقعی.
