نشست امان و فرصت طلایی دولت السودانی و رئیسی

مهدی بازرگان: با روی‌کار‌آمدن دولت محمدشیاع السودانی و پوست‌اندازی سیاسی در بغداد، برگزاری نشست همسایگان عراق در اردن با عنوان نشست «بغداد 2» هم یک فرصت طلایی را به دولت تازه‌نفس در بغداد داده است تا به موازات تقویت روابط با کشورهای همسایه خود در غرب آسیا بتواند نیم‌نگاهی به افزایش مناسباتش با اروپا داشته باشد.

به هر حال فرانسه و شخص مکرون هم از بازیگران اصلی در شکل‌گیری نشست بغداد به شمار می‌روند؛ نشست اول در بغداد که شهریور سال گذشته برگزار شد، ابتدا به نظر می‌رسید یک نشست در سطح منطقه‌ای باشد، اما در ادامه با توجه به دعوت از کشورهایی غیر از همسایگان عراق، نشست مذکور رنگ‌و‌بوی نشست فرامنطقه‌ای به خود گرفت، ازاین‌رو دست عراق برای تعاملات فرامنطقه‌ای هم بازتر خواهد شد. به‌ویژه که نشست پنج‌جانبه عراق، اردن، مصر، کویت و فرانسه در حاشیه کنفرانس بغداد 2 برای همکاری و شراکت برگزار شد.

اگرچه ذیل یک گزاره تحلیلی بسیار بعید به نظر می‌رسد مکرون با حضور در نشست امان و پیش‌تر از آن نشست بغداد به دنبال همکاری با کشورهای خاورمیانه برای حل مشکلات این منطقه باشد، اما تغییر دولت‌ها در عراق می‌تواند فرصت خوبی را در حوزه سیاست خارجی به این کشور بدهد که با تعریف چارچوب‌های جدید مذاکره و رایزنی دیپلماتیک، منافع ملی خود را از مسیرهای دیگری که امتحان نشده است، محقق کند.

با وجود آنکه ذیل نکته پیش‌گفته، شاید هدف امانوئل مکرون از حضور در نشست کشورهای همسایه عراق یک مانور سیاسی و دیپلماتیک در برابر آمریکا و انگلستان برای موازنه‌سازی باشد، اما این موازنه‌سازی دیپلماتیک به‌ویژه بعد از جنگ اوکراین و تشدید اختلافات الیزه با کاخ سفید و لندن بستری را برای عراق فراهم خواهد کرد که فرانسه را به سمت تعامل بیشتر با این کشور بکشاند.

در این رابطه با صبغه و سابقه منفی آمریکا و انگلستان در عراق، ایران و منطقه غرب آسیا، فرانسه و شخص مکرون سعی می‌کنند از این خلأ در راستای منافع خود و پاریس نهایت استفاده را ببرند. در نتیجه سفر و حضور مکرون در نشست امان با هوشمندی سیاسی عراق می‌تواند به چرخش فرانسه منجر شود؛ بنابراین یک فرصت بسیار مناسب در اختیار محمدشیاع السودانی و دولتش قرار دارد که با تدوین مسیری جدید در دیپلماسی که براساس خرد جمعی، نزدیک به اجماع داخلی و دربرگیرنده منافع کشور عراق طراحی شده است، وزن و جایگاه خود را در سطح منطقه و جهان افزایش دهد.

مکمل این نکته هم به گفته‌های جنین هنیس پلاسخرت بازمی‌گردد. نماینده دبیر کل سازمان ملل در عراق گفت که حضور در کنفرانس بغداد نشان‌دهنده میزان ارتباط عراق با کشورهای هم‌جوار است. او در کنفرانس بغداد 2 برای همکاری و شراکت که در اردن برگزار شد، عنوان کرد که از اقدام محمدشیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، در قراردادن عراق به عنوان صحنه‌ای برای گفت‌وگو حمایت می‌کنیم. پلاسخرت افزود که بسیاری از چالش‌ها از جمله منابع طبیعی، بیماری‌ها، فساد، آب و هوا، نبود امنیت، انرژی و غذا مرز نمی‌شناسد و به همکاری فی‌مابین نیاز دارد. مواضع نماینده دبیر کل سازمان ملل در امور عراق درباره نشست بغداد 2 حکایت از آن دارد که نگاه جامعه جهانی به این نشست با محوریت عراق تا چه حد بالاست.

مضافا در این راستا مجموعه بازیگران حاضر در اردن تنوعی «فراعربی» را شامل می‌شود که این نکته هم یک امتیاز مثبت برای عراق خواهد بود، چراکه دو بازیگر کلیدی غیرعربی حاضر در خاورمیانه یعنی ترکیه و ایران هم بستر مناسبی را در حوزه اقتصادی، تجاری و انرژی برای بغداد فراهم خواهند کرد.

از این منظر و پیرو نوشتار پیشین نگارنده در «شرق»، نگرانی تهران درباره تأثیرات مخرب گرایش‌های «پان‌عربیستی» بر مناسبات تهران - بغداد و ذوب‌شدن عراق در محور عربی منطقه عملا محلی از اعراب ندارد و اتفاقا حسین امیرعبداللهیان به عنوان وزیر امور خارجه دولت رئیسی در نشست اردن، هم می‌تواند مناسبات با اروپا را پی بگیرد و هم احیا و تقویت روابط منطقه‌ای ایران به‌ویژه با کشورهای حاشیه خلیج فارس را در دستور کار قرار دهد. به هر حال با توجه به واقعیات موجود در صحنه تحولات سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی منطقه نمی‌توان نفوذ بالای کشورهای اروپایی در غرب آسیا را منکر شد؛ بنابراین تهران باید هر دو سوی این معادله را به صورت هم‌زمان در نظر داشته باشد. با درنظرداشتن این مهم طرح «ایجاد نهادی با حضور کشورهای عضو شورای همکاری به‌علاوه ایران و عراق با هدف تشریک مساعی و بیان دیدگاه‌هایشان پیرامون تحولات منطقه و جهان» که از سوی علیرضا عنایتی، مدیر کل خلیج فارس وزارت امور خارجه ایران عنوان شد، می‌تواند تأمین‌کننده منافع تهران در سایه تداوم نشست کشورهای همسایه عراق باشد.