صاحبان صنعت سینما در اندیشه بازارهای جهانی

شرق: اکران فیلم‌های خارجی در سینمای ایران، موضوعی که به تازگی در جلسه شورای معاونین و مدیران سازمان سینمایی به آن پرداخته شد و با اینکه گاهی صحبت از اکران فیلم‌های روز دنیا در سینمای ایران به‌صورت غیررسمی مطرح می‌شد‌ اما به نظر می‌رسد سال آینده باید منتظر اکران فیلم‌های خارجی در سینماهای ایران باشیم.

محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی می‌گوید این موضوع در جلسه شورای راهبردی اکران مورد بحث و تبادل نظر کارشناسی قرار گرفته و با توجه به پیگیری و تقاضای تعدادی از سینماگران در ماه‌های گذشته «گروه تحقیق و ارزیاب متخصص» در این زمینه مطالعات لازم را انجام داده‌اند و پس از بررسی ابعاد مختلف و در نظر داشتن همه جوانب مثبت و منفی این موضوع پیشنهاد اجرای این طرح به سازمان سینمایی ارائه شد.

اکران فیلم‌های خارجی در سینماهای ایران اتفاق تازه‌ای نیست‌ اما در تمامی سال‌های گذشته همواره چالشی درباره چگونگی نمایش فیلم‌های روز دنیا با توجه به قواعد سینمای ما محل بحث و نظر بسیاری بوده است. اما محمد خزاعی معتقد است بنا به علاقه‌مندی و درخواست مردم برای دیدن فیلم‌های روز دنیا و تقاضای سینماداران، موضوع اکران فیلم‌های خارجی به‌صورت محدود در دستور کار اجرائی سازمان سینمایی برای سال 1402‌ قرار گرفته است.

رئیس سازمان سینمایی با بیان اینکه این طرح با هدف ایجاد تنوع در سبد اکران سینمای ایران طراحی شده است، تأکید کرد: مطالعات و برنامه‌ریزی در این خصوص توسط حوزه‌های تخصصی آغاز شده و پس از نهایی‌شدن سازوکارهای آن، آیین‌نامه مربوطه تدوین و اکران فیلم‌های خارجی سال آینده آغاز خواهد شد و ضروری است برای تدوین آیین‌نامه اکران فیلم‌های خارجی به مباحثی مانند تعیین درصد و ضریب اشغال سالن‌های سینما، تنوع ژانرها و همچنین تنوع محصولات کشورهای مختلف، اهتمام به شاخص‌ها و استانداردهای فرهنگی و اجتماعی‌ و نیز برنامه‌ریزی برای استفاده از درآمدهای حاصله در جهت تقویت سینمای ملی توجه شود. همچنین حوزه‌های تخصصی مرتبط با اکران فیلم‌های خارجی در تدوین آیین‌نامه باید محورهای دیگری مانند بررسی امکان‌سنجی برای اکران متقابل فیلم‌های ایرانی در دیگر کشورها، سهمیه و تعداد فیلم‌های خارجی جدول اکران و چارچوب فعالیت شرکت‌های دست‌اندرکار این حوزه را مشخص کنند. خزاعی معتقد است توجه به توسعه زیرساخت‌های سینما در کشور با اهمیت‌دادن به اکران فیلم‌های خارجی میسر می‌شود.

معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی توجه به اکران فیلم‌های خارجی در سینمای ایران را امری لازم می‌داند و می‌گوید: برای به‌وجود‌آمدن شرایط مطلوب در این زمینه از ظرفیت نظرات تخصصی و سازنده صاحب‌نظران استفاده و گفت‌وگوهاى سازنده انجام گرفته و ادامه خواهد یافت. اتخاذ تصمیم درست و کارآمد با توجه به تأکید و تحلیل اعضای شورای راهبردی اکران، بررسی و مطالعات صورت‌گرفته در این زمینه می‌تواند به رشد نگاه تماشاگران داخلی کمک کند و منجر به ارتقای سینمای ایران و سلیقه مخاطبان شود. ضمن اینکه این حق مخاطبان سینماست تا با محصولات خارجی مناسب آشنا شده و آن را با آثار داخلی مقایسه کنند.

او می‌گوید فیلم‌های خارجی با رعایت استانداردها و موازین موردنظر اکران خواهند شد و توجه به ارزش‌های سینمایی و فرهنگی کشور برای اکران در نظر گرفته خواهد شد.

چطور می‌توانیم در حوزه بین‌المللی وارد داد‌و‌ستد با کشورهای دیگر شویم؟

محمد اطبایی پخش‌کننده بین‌المللی سینمای ایران در گفت‌وگو با «شرق» به تاریخ نمایش فیلم خارجی در سینمای ایران اشاره کرد و گفت: «تاریخ سینما در ایران اساسا با اکران فیلم خارجی آغاز می‌شود. یعنی ما پیش از اینکه تولیدی در سینمای ایران داشته باشیم، بعد از تأسیس سالن‌های سینما، در آغاز فیلم‌های مستند و خبری یا فیلم‌های خارجی نمایش داده شدند. این روند تا سال 1357-58 ادامه داشت و شرایط به‌گونه‌ای پیش رفت که در سال 56 صنعت سینمای ایران عمدتا به دلیل محدودیت و سانسور که به سینماگران ایرانی اجازه فعالیت زیادی نمی‌داد، تقریبا ورشکسته شده بود. در این میان بالا‌رفتن هزینه تولید فیلم هم بی‌تأثیر نبود. در دو سال 56-57 فروش فیلم‌های خارجی بالاتر رفت و سینمای ایران در مقابل فیلم‌های خارجی تقریبا کنار گذاشته شد و شکست خورد».

او در بخش دیگری از صحبت‌هایش به نقش بنیاد سینمایی فارابی در سال 1362 اشاره کرد و گفت: «با تأسیس بنیاد سینمایی فارابی و به‌منظور سامان‌دادن به صنعت سینمای ایران وضع قانون یا بخش‌نامه‌ یا مصوبه هیئت دولت بود که به منظور آن ورود و نمایش فیلم‌های خارجی تنها در انحصار بنیاد سینمایی فارابی قرار گرفت و این قانون همچنان به قوت خود باقی است و بخش خصوصی مجوز این کار را ندارد. بنیاد سینمایی فارابی هم تحت عنوان حمایت از سینمای ملی که حالا بعد از گذشت سال‌ها باید تاریخ قضاوت کند که آیا این تصمیم به نفع سینمای ما بود یا خیر که البته آن زمان خیلی از این سیاست دفاع می‌کردیم، ورود فیلم‌های خارجی را محدود کرد و سینماهای محدود کشور در اختیار فیلم‌های ایرانی قرار گرفت و صنعت سینمای ایران هم جان گرفت و تولید فیلم شروع شد و شرایط خوبی برای سینماگران ایرانی به وجود آمد. آن زمان فارابی هم تلاش کرد فیلم‌های خارجی باکیفیتی برای اکران در ایران خریداری کند و به نمایش بگذارد. آن زمان هم اکثر سینماگران ایرانی و چند نفری که پیش از انقلاب هم کار می‌کردند، از این سیاست دفاع کردند و معتقد بودند باید این ادامه‌دار شود. می‌گفتند به اصطلاح سیستم سهمیه‌بندی باید وجود داشته باشد. حتی برخی معتقد بودند باید جلوی نمایش فیلم‌های خارجی گرفته شود تا فیلم‌های ایرانی جان بگیرند. به نظرم شاید این سیاست در کوتاه‌مدت می‌توانست چاره‌ساز باشد‌ اما قطعا نه در طولانی‌مدت و متأسفانه علاقه‌مندان سینمای ایران سال‌ها از دیدن آثار سینمایی روز دنیا در بهترین سالن‌های سینمایی و با کیفیت بالا محروم شدند. در این میان بحث سانسور و محدودیت اکران را فاکتور می‌گیرم. طبیعی است که در تمام سال‌های گذشته راه‌های دیگری برای دیدن فیلم خارجی جایگزین سینما در ایران شد».

اطبایی در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «در سال‌های گذشته، سینمای ایران رقیبی نداشت و تماشاگران سینمای ما به تماشای آثار خودمان در سینماها نشسته‌اند. در سال‌های اخیر تک‌سانس‌هایی در چند سالن سینما، اقدام به نمایش فیلم‌های خارجی کردند. حتی برخی افراد با رابطه و برخلاف قانون چنین فیلم‌هایی را به نمایش گذاشتند‌ اما هیچ‌وقت چار‌ه‌ساز نبوده است. طبیعی است که در این شرایط و عدم رقابت با فیلم‌های خارجی برای برخی از سینماگران که اساسا کیفیت در ساخته‌هایشان مطرح نیست شرایط بهتری ایجاد شد».

او ادامه داد: «در دوران کرونا طبعا ایران هم مثل دیگر کشورهای دنیا قربانی شرایط پیش‌آمده بود و تعداد تماشاگران سینما هم کاهش پیدا کرد. آماری که در سال 2022 توسط یک شرکت معتبر تحلیلی درحوزه سینما منتشر شد، نشان می‌دهد که رقم فروش سالن‌های سینما در سال 2022 حدود 26 میلیارد دلار بوده. هر‌چند حدود 27 درصد نسبت به سال قبل بیشتر شده ما هنوز 35 درصد نسبت به متوسط سه سال قبل از کرونا کمتر است. یا مثلا چین که زمانی بازار اول دنیا شد در سال 2022 فقط 3/4 میلیارد دلار فروش داشته که حتی نسبت به 2021 ،36 درصد کاهش داشته است و حتی نسبت به شرایط قبل از پاندمی هم حدود 49 درصد کاهش داشته است. سینمای ایران هم در سال 1397 و پیش از همه‌گیری کرونا 125 فیلم به نمایش عمومی گذاشت و در سال 98 این تعداد به 81 عنوان کاهش پیدا کرد و سال 1400 به 68 عنوان رسید و الان طبق آمار تا امروز 58 فیلم به نمایش عمومی درآمده که از این میان 9 فیلم هنر و تجربه بوده است. قطعا این تعداد تا پایان سال بیشتر خواهد شد. همه‌گیری کرونا یکی از مهم‌ترین فاکتورها برای کاهش میزان تماشاگر در سینماها بوده. اما بخش دیگر در سینمای ما که باعث کاهش تعداد تماشاگر شده است، بالا‌رفتن تورم و گرانی بلیت سینماست و این موضوع مانع بزرگی برای خانواده‌ها و علاقه‌مندان سینما شده است».

اطبایی در ادامه سانسور را عاملی دیگر در کاهش تعداد تماشاگران سالن‌های سینمای ایران دانست و گفت: «محدودیت و سانسور مانع از تولید فیلم‌های با‌کیفیت در سینمای ایران شده است. نکته جالب این است که آنچه ‌به‌عنوان فیلم خوب و با‌کیفیت از آن اسم برده می‌شود، تمام‌و‌کمال توسط بخش خصوصی سرمایه‌گذاری و تولید شده و ما در زمینه استعداد فیلم‌سازی خوشبختانه دچار مشکل نیستیم. آمار تعداد سینماگران ایرانی نسبت به آمارهای جهانی اگر بیشتر نباشد، کمتر هم نیست و این استعداد سال به سال بیشتر هم می‌شود. البته که دلایل آن جای تحلیل دارد ولی خوشبختانه ما این فاکتور را داریم‌ اما مشکل بزرگ سینماگران در‌حال‌حاضر علاوه بر سانسور، تأمین سرمایه برای تولید فیلم است. متأسفانه به نظرم بیش از گذشته نسبت به فیلم‌ها و موضوعات حساسیت به خرج داده می‌شود . 2022 سال موفقی برای فیلم‌های ایرانی در عرصه جهانی بود و فیلم‌های ما در جشنواره‌های مطرح دنیا و بازارهای بین‌المللی درخشید. گاهی با خودم فکر می‌کنم شاید 2022 سال خداحافظی سینمای ایران با جشنواره‌های جهانی بود. نمی‌دانم در سال 2023 چه اتفاقی برای سینمای ایران خواهد افتاد. با احترام به تمام فیلم‌سازانی که فیلم ساختند و من ندیدم و نمی‌توانم قضاوت دقیقی داشته باشم اما به نظر می‌آید دیگر نتوانیم موفقیت‌های سال 2022 را در عرصه جهانی تکرار کنیم. این را هم در نظر داشته باشیم با توجه به حوادث اخیر، مردم کمی از سینما فاصله گرفته‌اند. در این میان ناگهان مدیران سینمای ایران به اکران فیلم خارجی در سینمای ایران فکر می‌کنند و فکر می‌کنم شاید راهکاری برای جلب نظر مردم به سینمارفتن باشد».

او در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «سازوکار اکران فیلم‌های خارجی در سینمای ایران هنوز مشخص نیست‌ اما باید توجه داشت که خوشبختانه سال‌هاست در سینمای دنیا بی‌بند‌وباری که در دهه 80، 90 در فیلم‌ها وجود داشت را نمی‌بینیم. صاحبان صنعت سینما در سراسر دنیا به بازارهای جهانی فکر می‌کنند. به همین دلیل رعایت خیلی از موضوعات برای آنها اولویت دارد. اکثرا فیلم‌ها برای خانواده ساخته می‌شود و خوشبختانه برای ما قابل‌نمایش است. در‌حال‌حاضر در کشوری مثل عربستان که پیش‌تر حتی سینمارفتن ممنوع بود، در دو سال رشد قارچ‌گونه سالن‌های سینما را در کشورشان شاهد بودیم و الان به لحاظ فروش بازار اول خاورمیانه هستند. آنها هم فیلم‌های روز سینمای دنیا را نشان می‌دهند. گاهی ممکن است نمایش فیلمی ممنوع شود اما به‌طور‌کلی به سمت اکران فیلم‌های روز دنیا حرکت کرده‌اند و من همچنان از سیاست مدیران سینمایی کشور درباره چگونگی نمایش فیلم‌های خارجی در سینمای‌های ایران چیزی نمی‌دانم».

اطبایی ادامه داد: «اگر زمانی صنعت سینمای آمریکا را به‌عنوان تولیدکننده اصلی فیلم‌های سرگرم‌کننده در دنیا می‌دانستیم، بازار آمریکای شمالی برای خودشان مهم‌ترین بازار بود. ولی الان شاید یک دهه است که بازار بین‌المللی فروش بیشتری نسبت به بازار آمریکای شمالی داشته است. یعنی بازاری مثل چین که حتی در یک سال فروشش از بازار آمریکای شمالی هم بیشتر بود و برای فیلم‌های آمریکایی مهم است، به‌خوبی می‌دانند که باید برای بازار بزرگ چین چه فیلم‌هایی ساخته شود که بتواند از معیارهای سخت و سانسور در چین بگذرد. آنها روی بازار رو به رشد خاورمیانه حساب می‌کنند و محدودیت‌ها و معیارهای اخلاقی این منطقه را مد نظر دارند و لذا در تولید مدنظر قرار می‌دهند».

او در پایان از تجربه خودش به‌عنوان یک فعال حوزه بین‌الملل در پخش فیلم اشاره کرد و گفت: «معتقدم باید فیلم‌های خارجی در ایران به نمایش گذاشته شود. اما نمی‌دانم چرا تصمیم اخیر مدیران مبنی بر اکران فیلم خارجی در سینمای ایران را خیلی درک نمی‌کنم. شاید چون صداقتی در آن نمی‌بینیم».

او ادامه داد: «باید این را در نظر گرفت که ما چطور می‌توانیم در حوزه بین‌الملل وارد داد‌و‌ستد با کشورهای دیگر شویم. وقتی فیلمی از کشوری دیگر در سینماهای ما اکران نمی‌شود؟ نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم فیلم‌های ایرانی در دنیا فروش داشته باشند، در‌حالی‌که هیچ فیلم خارجی در ایران به نمایش درنمی‌آید؟ عده‌ای ممکن است آن را به کیفیت فیلم‌های ایرانی، تولید ضعیف، عدم سرمایه‌گذاری مناسب و محدودیت و سانسورها و البته پخش بین‌الملل نسبت بدهند، ولی واقعیت این است داد‌و‌ستد بین‌المللی در حوزه سینما نداریم. پخش‌کننده‌های بین‌المللی تا به امروز با پیشنهادهای بسیاری مواجه شده‌اند که شرکت‌ها و فیلم‌سازانی مشتاق هستند فیلم‌هایشان در ایران به نمایش گذاشته شود».