بلندمرتبه‌سازی و آلودگی هوا

علی نوذرپور -شهردار اسبق منطقه22: نخستین بار ارتباط بلندمرتبه‌سازی و تشدید آلودگی هوای تهران در جغرافیای منطقه 22 مطرح شد. تعداد و سرعت بلندمرتبه‌سازی در انتهای دهه 80 و ابتدای دهه 90 در این منطقه که در برخی از موارد در چارچوب ضوابط و مقررات طرح تفصیلی نبود، این فرضیه را بین متخصصان و مدیران اجرائی حوزه‌های شهرسازی و محیط زیست ایجاد کرد و در این سال‌ها به تکرار در محافل تخصصی و رسانه‌ای کشور عنوان شد. درحالی‌که مطالعات و بررسی‌ها درباره منشأ آلودگی در شهر تهران، عوامل دیگری همچون کمبود وسایل حمل‌ونقل عمومی و افزونی وسایل نقلیه شخصی و نوع سوخت مصرفی در کارگاه‌ها، کارخانه‌ها و نیز حمل‌ونقل شهری را نشان می‌داد. از این‌رو در بازنگری طرح تفصیلی منطقه 22 و تهیه طرح تفصیلی ویژه این منطقه، پژوهشی تحت عنوان «پژوهش، ارزیابی و شبیه‌سازی اثرات توسعه کالبدی در منطقه 22 شهر تهران با تأکید بر سرعت بادهای عبوری از منطقه و ارائه راهکارهای افزایش آسایش اقلیمی» به سفارش شهرداری تهران به دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران واگذار شد. 

در این پژوهش، بررسی چارچوب مفهومی موضوع، تغییرات سرعت باد با توجه به توسعه شهرنشینی در تجارب جهانی و بررسی اهداف طرح در اسناد فرادست (محلی تا ملی) انجام شد. همچنین با بررسی نقشه‌های موجود از منطقه، مطالعات و بازدیدهای میدانی، مکان‌های مناسب برای نصب ایستگاه‌ها و تجهیزات خریداری‌شده شناسایی شده و در نهایت پس از نصب و راه‌اندازی ایستگاه در محیط، نرخ‌افزارهای آماری پایگاه داده ایجاد و داده‌های برداشت‌شده از شش ایستگاه نصب‌شده ذخیره و پردازش شد. همچنین بررسی الگوی باد تهران و تغییرات مکانی و زمانی آن، بر اساس داده‌های سرعت و جهت باد ایستگاه‌های سینوپتیک سازمان هواشناسی در سطح استان تهران و ترسیم گلبادهای آنها با استفاده از نرم‌افزار WRPLOT انجام شد. حاصل و نتیجه این پژوهش عبارت‌ است از:

1- مطالعات انجام‌شده در سطح جهانی نیز بیانگر کاهش سرعت باد بر اثر توسعه شهری و بلندمرتبه‌سازی است.

2- پژوهش‌های انجام‌شده در زمینه افزایش جمعیت و پیرو آن افزایش ساخت‌وسازها در تهران، بیانگر ارتباط مثبت افزایش دما و کاهش سرعت باد با افزایش جمعیت و ساخت‌های انجام‌شده در شهر تهران است.

3- بر اساس نتایج حاصل از بررسی سرعت و جهت باد ثبت‌شده در ایستگاه‌های هواشناسی تهران، می‌توان گفت مهم‌ترین ویژگی باد در شهر تهران، الگوی رفتاری متفاوت، جهت وزش مختلف و سرعت وزش ضعیف آن است.

4- بر اساس پردازش داده‌های سرعت و جهت باد به‌صورت جداگانه در تراز دو و 10 متری برای شش ایستگاه نصب‌شده در منطقه 22 طی دوره سه ماه، مشخص شد غالب وزش‌های منطقه از سرعت پایینی برخوردارند و به‌ندرت سرعت باد به بیش از 5.5 (بادهای متوسط و شدید) متر بر ثانیه می‌رسد.

5- پردازش هم‌زمان داده‌های سرعت باد ایستگاه‌های ورودی و خروجی ایستگاه‌های واقع در داخل منطقه با خارج از آن، بیانگر اختلاف سرعت بین آنهاست.

6- اثر توده شهری و ساخت‌وسازهای انجام‌شده بر کاهش سرعت باد در وزش‌های متوسط و شدید (بیش از 5.5 متر بر ثانیه) مشهودتر است.

7- اثرات ساخت‌وسازهای منطقه 22 در سد‌شدن جریانات شمال سد مشهودتر از جریانات جنوب سد است؛ زیرا جریانات شمالی بیشتر محلی ولی جریانات جنوبی توسط شرایط هم‌دیدی نیز تقویت می‌شوند.

جمع‌بندی سخن اینکه بلندمرتبه‌سازی در منطقه 22 تهران موجب کاهش سرعت باد در ورودی و خروجی از منطقه شده است، اما نباید این مسئله را علت اصلی و غایی آلودگی هوای تهران دانست. با این وجود نتایج این پژوهش در تهیه طرح تفصیلی ویژه منطقه 22 در کاهش بارگذاری جمعیتی به میزان 230 هزار نفر جمعیت مورد بهره‌برداری قرار گرفت و سقف جمعیتی آن در افق طرح جامع تهران 520 هزار نفر مقرر شد.