خبرنگار، قربانی اول هر اتفاقی

  متهم تعرض جنسی به ۱۵ کودک در مدرسه فوتبال مشهد، از دو خبرنگار برای رسانه‌ای‌کردن ماجرا شکایت کرد. حالا با وجود در دستور کار قرارگرفتن شکایت خانواده‌ها از این فرد، پرونده شکایت از خبرنگاران افشاکننده نیز در جریان قرار گرفته است؛ همچون اتفاقی که در کمتر از چند ماه پیش برای خبرنگار منتشرکننده‌ ماجرای قتل مبینا سوری، دختر ۱۶‌ساله، به دست همسرش رسانه‌ای شد. با این وجود که بعد از آن واقعه قاتل آزاد بود، ولی خبرنگار زیر حکم زندان به سر می‌برد. در هر دو این اتفاق‌ها، خبرنگار تنها به وظیفه حرفه‌ای خود عمل کرده، ولی با شکایت افراد ذی‌نفوذ مواجه شده و در واقع قربانی بخشی از ماجرا شده است. در چنین ماجراهایی باید به این سؤال پاسخ داد که آزادی رسانه در قوانین مطبوعات برای خبرنگار تا چه اندازه پیش‌بینی شده و نگاه حقوقی به منتشرکننده خبری که تنها هدفش آگاهی‌بخشی به جامعه بوده، چه خواهد بود؟ موضوعی که دو حقوق‌دان در گفت‌وگو با «شرق» به آن اشاره کردند و به شرح آن پرداختند.

خبرنگاران باید درباره خطرات جامعه آگاهی دهند

با درنظرگرفتن حق آزادی رسانه و عدم ایجاد محدودیت برای این حرفه، «عبدالصمد خرمشاهی»، وکیل پایه‌یک دادگستری و عضو کانون وکلای مرکز، در گفت‌وگو با «شرق» به این ماجرا اشاره می‌کند و می‌گوید: ما یک اصل اساسی داریم که طبق قانون مطبوعات باید دید تکلیف و وظیفه رسانه چیست؟ یکی از وظایف مطبوعات و رسانه‌ها تنویر افکار عمومی و آگاهی‌دادن به مردم است. زمانی که یک نفر بدون هیچ دلیل و مستندی نشر اکاذیب می‌کند و خبر کذبی را به یک فرد حقیقی و حقوقی نسبت می‌دهد، مصداق نشر اکاذیب است؛ اما وقتی حول محوری مباحثی مطرح می‌شود و مردم می‌خواهند بدانند خبری که اشاعه پیدا کرده صحت دارد یا نه، هدف خبرنگار یا روزنامه‌نگار آگاهی‌دادن به افکار عمومی است. این وکیل با اشاره به اهمیت انتشار این دست اخبار اضافه می‌کند: اگر خطر یا خطراتی جامعه و کودکان ما را تهدید می‌کند، خبرنگاران باید آگاهی دهند. در این زمینه آنچه نوشته شده، بر اساس نقل‌قولی از سوی مسئولان مربوطه بوده است؛ یعنی آن خبرنگار از خودش تولید خبر نکرده و در این رابطه برخی مسئولان نفی کردند و برخی تأیید کردند. در هر حال مواردی بوده که عنوان شده است. از طرف دیگر در رابطه با ماجرای شکایت، تعریف متهم با محکوم متفاوت است؛ یعنی مادامی که جرم فرد در محکمه صالحه ثابت و تأیید نشده، نباید به آن عنوان جرمی بدهیم. بنابراین اینها مرزهای ظریفی دارد که باید رعایت شود. خرمشاهی تأکید دارد: در مواردی که شکایت صورت می‌گیرد، باید بررسی شود که اگر خبرنگار در نقش آگاهی‌رسان بوده که این جرم نیست؛ اما اگر در نقش دادگاه یا مقام قاضی حکم داده، قضیه متفاوت است. در این شرایط اگر از طرف خودش، در جایگاه قاضی حکمی صادر کرده، امکان دارد این خبرنگار عنوان مجرمانه بگیرد. باید تفکیک قائل شد. اگر خبرنگاری بدون دلایل و مستندات، امری را به فردی نسبت داد، این عنوان مجرمانه پیدا می‌کند و آن شخص می‌تواند شکایت کند؛ اما اگر غیر از این باشد، اتهامی گردن خبرنگار نیست. در واقع وظیفه خبرنگار آگاهی‌دادن است و باید به این توجه کرد.

تحمل فشار بر خبرنگاران

کامبیز نوروزی، حقوق‌دان نیز با اشاره به برخی شکایت‌های صورت‌گرفته از خبرنگاران در حین فعالیت خود، به «شرق» می‌گوید: متأسفانه با وجود برخی تحولات مثبت که در زمینه حقوق مطبوعات داشتیم، اما یک بخش از حقوق رسانه در ایران بسیار ضعیف است و ضعیف‌تر هم خواهد شد که آ‌ن‌ امنیت حرفه‌ای روزنامه‌نگاران است. روزنامه‌نگاران به‌سادگی مورد هجوم قرار می‌گیرند، به‌سادگی در خطر بازداشت هستند و فشارهای متعدد از سوی نهادهای مختلف یا اشخاص ذی‌نفود بر آنها زیاد است. همین الان شاهد هستیم چندین روزنامه‌نگار در بازداشت به سر می‌برند. الان هم خبرنگارانی که این سوژه مهم مشهد را رسانه‌ایی کردند، شخص ذی‌نفع از اینها شکایت کرده و باید در مراجع قضائی بابت آن پاسخ دهند.

نوروزی اضافه می‌کند: یک نکته مهم در حرفه روزنامه‌نگاری وجود دارد که در بین افراد بانفوذ و صاحب قدرت از آن غفلت می‌شود و آن اینکه فکر می‌کنند یک روزنامه‌نگار باید حتما جزئیات خبری را که به شکل قطعی اعلام شده، رسانه‌ای کند. این برداشت از پایه غلط بوده و با اصول حرفه‌ای خبرنگاری در تعارض است. ما می‌دانیم معمولا خبرهای مهم که در آن منافع اشخاص ذی‌نفوذ به خطر می‌افتد، منتشر نمی‌شوند. همچنین افراد زیادی هستند که برای حفظ موقعیت خودشان، مانع از انتشار آن خبر می‌شوند. ممکن است خبر هنوز کامل یا دقیق نباشد، حتی ممکن است در خبر تردیدهایی وجود داشته باشد، اما در عرف حرفه روزنامه‌نگاری باید همین دست اخبار هم با رعایت اصول و قانون منتشر شود تا مانع از پنهان‌کاری افراد ذی‌نفوذ برای کتمان خبر شود.

این حقوق‌دان ادامه می‌دهد: معمولا پنهان‌کاری و کتمان یکی از کارهایی است که افراد برای حفظ قدرت خود انجام می‌دهند. اگر روزنامه‌نگار بخواهد منتظر بماند که همه اخبار به شکل رسمی و دقیق اعلام شود، اتفاقی نخواهد افتاد و خیلی از مسائل پشت پرده پنهان می‌ماند. اگر خبرنگاری چنین خبری منتشر کرده، به وظیفه حرفه‌ای خود عمل کرده است.

من اصلا در‌صدد این نیستم که جرم تجاوز اتفاق افتاده است یا نه، اصلا با این موضوع کاری ندارم، اما به هر حال باعث تأسف است که مسئولان امر به جای آنکه به تحقیقات بی‌طرفانه قدرتمند برای اصل موضوع بپردازند، در واقع یقه روزنامه‌نگاران را گرفتند که این برخورد با خبرنگار مانع از توسعه آزادی رسانه و وظیفه روزنامه‌نگاری است و همچنین موجب نقض حق امنیت حرفه‌ای روزنامه‌نگاران خواهد شد.

نوروزی درباره حق شکایت می‌گوید: هرکسی حق شکایت دارد و در همین مورد اخیر، فرد حق داشته شکایت کند، اما باید همین‌جا دو نکته را در نظر گرفت؛ اول اینکه در رسیدگی به این نوع شکایت‌ها، حق امنیت حرفه‌ای و آزادی روزنامه‌نگار باید در مرجع قضائی مورد توجه قرار گیرد و نکته دوم اینکه افرادی که به اشکال مختلف از روزنامه‌نگاران شکایت کرده‌اند، معمولا خودشان را دارای پشتوانه می‌بینند که با اتکا بر آن پشتوانه‌ها، این اقدامات را انجام می‌دهند. ما همچنان با این مشکل مواجه هستیم که موانع پر‌شماری بر سر راه روزنامه‌نگاران کشور وجود دارد و این موانع متأسفانه در شهرستان‌ها بیشتر به نظر می‌رسد.

نوروزی در پایان به تلاش خبرنگاران برای اعلام اخبار دقیق اشاره می‌کند‌: خبرنگاران برای اخبار مهم تلاش کنند و با استفاده از تکنیک‌های متعدد روزنامه‌نگاری، خبرها را تا جایی که می‌توانند دقیق کنند تا گزارش‌های قابل دفاعی داشته باشند که بهانه به دست مخالفان آزادی رسانه ندهند و اصول حرفه‌ای خود را هم رعایت کرده باشند.