از سند عشق و دوستی تا روابطی خصمانه
می گویند نخستین معاهده‌‌ای که از توافق روسیه با دولت دیگری یافت شده، به سال ۸۶۰ میلادی بازمیگردد که پیمانی «درباره صلح و عشق» با امپراتوری بیزانس منعقد شده است. در واقع این رخداد، سنگ‌بنای آغاز روابط دیپلماتیک در روسیه باستانی است که البته نقطه عطف آن در سال ۸۳۸ شکل می‌گیرد که هیئتی از این کشور عازم قسطنطنیه می‌شوند تا ارتباط با بیزانس را جست‌وجو کنند.
احمد وخشیته-استاد دانشگاه دوستی ملل روسیه: می گویند نخستین معاهده‌‌ای که از توافق روسیه با دولت دیگری یافت شده، به سال ۸۶۰ میلادی بازمیگردد که پیمانی «درباره صلح و عشق» با امپراتوری بیزانس منعقد شده است. در واقع این رخداد، سنگ‌بنای آغاز روابط دیپلماتیک در روسیه باستانی است که البته نقطه عطف آن در سال ۸۳۸ شکل می‌گیرد که هیئتی از این کشور عازم قسطنطنیه می‌شوند تا ارتباط با بیزانس را جست‌وجو کنند.
چرا دهم فوریه در روسیه «روز دیپلمات» نام‌گذاری شده است؟
اگر تاریخ دیپلماسی در روسیه را ورق بزنیم، ظهور دستگاه سیاست خارجی به دوران ایوان واسیلیویچ (ایوان چهارم) بازمیگردد که اغلب ایرانیان او را با عنوان ایوان مخوف می‌شناسند؛ فردی که خود را تزار روسیه نامید؛ لقبی که تا سال ۱۹۱۷ فرمانروایان روسیه با این نام خطاب می‌شدند و تأکیدی بر فرمانروایی با قدرت نامحدود آنها بود. گفته می‌شود نخستین اسناد و مدارک مکتوب در ارتباط با ساختار دستگاه دیپلماسی در روسیه تزاری به دهم فوریه ۱۵۴۹ بازمیگردد؛ هنگامی که ایوان مخوف به ایوان میخائیلوویچ ویسکاواتیخ دستور می‌دهد موضوعاتی درخصوص تجارت روسیه را پیگیری کند. در واقع او نخستین فردی است که مشخصا هدایت سیاست خارجی در دوران روسیه تزاری را بر عهده می‌گیرد؛ فردی که معتمد ایوان مخوف بود و اولین کسی بود که ایده تزار نامیده‌شدن ایوان مخوف را مطرح کرد و تزار او را دیپلماتی ماهر در مهم‌ترین مسائل سیاست داخلی و خارجی می‌دانست؛ اما با وجود این در نهایت به خیانت متهم، دستگیر و اعدام شد. پس از ایوان ویسکاواتیخ، آندری واسیلیف مسئولیت رسیدگی به امور سفیران را بر عهده داشت. از سال ۲۰۰۲ با فرمان ولادیمیر پوتین، دهم فوریه با عنوان روز دیپلمات در تقویم فدراسیون روسیه نامیده می‌شود؛ روزی که به نظر می‌رسد ریشه آن به دهم فوریه ۱۵۴۹ یعنی پیدایش دستگاه دیپلماسی در روسیه تزاری بازمیگردد.
روند شکل‌گیری وزارت خارجه روسیه
بار دیگر اگر به نخستین دستگاه سیاست خارجی روسیه در دوران ایوان مخوف معطوف شویم که با نام «فرمان سفارتخانه‌ها» شکل گرفته بود، در‌می‌یابیم که مشخصا بر ارسال سفیر و روابط با همسایگان نظیر سوئد و لهستان توجه بوده است. دستگاه دیپلماسی در دوران پتر کبیر میان سال‌های ۱۷۱۸ تا ۱۷۲۰ به «شورای امور خارجی» تغییر نام پیدا کرد و به دو بخش دفتر مخفی و دیپلماسی عمومی تقسیم شد. در سال ۱۷۹۶ یک بخش ویژه برای امور آسیایی نیز ایجاد شد. در نهایت در سال ۱۸۰۲ یعنی در دوران الکساندر اول، وزارت خارجه در روسیه تزاری تشکیل شد و کنت الکساندر ورونونسوف به عنوان اولین وزیر انتخاب شد که میان سال‌های ۱۸۰۲ تا ۱۸۰۴ سکان دیپلماسی را بر عهده داشت. تا پایان دوره تزاری، روسیه بیش از ۲۰۰ دفتر نمایندگی در دیگر کشورها افتتاح کرد و با ۴۷ کشور روابط دیپلماتیک داشت. اما پس از انقلاب ۱۹۱۷ و برپایی اتحاد جماهیر شوروی، به موجب فرمان دومین کنگره در هشتم نوامبر ۱۹۱۷، بار دیگر دستگاه دیپلماسی روسیه تغییر نام داد و به «کمیساریای خلق برای امور خارجه» شهرت یافت و لئون تروتسکی هدایت آن را بر عهده گرفت. در دهه ۱۹۲۰ کمیساریای خلق برای امور خارجی تلاش بسیاری برای خارج‌کردن شوروی از انزوای سیاسی انجام می‌دهد و به دنبال آن در سال ۱۹۲۴ دومینوی به رسمیت شناختن اتحاد جماهیر شوروی آغاز و روابط دیپلماتیک با بریتانیا، فرانسه، ایتالیا، نروژ، اتریش، سوئد، یونان، دانمارک، ژاپن، چین و مکزیک برقرار می‌شود. روابط با شرق نیز توسعه می‌یابد و قراردادهایی با افغانستان، ترکیه و ایران منعقد می‌شود و در سال ۱۹۲۵ روابط دیپلماتیک با ۲۲ کشور وجود داشته است. در مارس ۱۹۴۶ «کمیساریای خلق برای امور خارجه» به نام سابق خود یعنی وزارت امور خارجه تغییر نام می‌دهد. جالب است که ۲۸ سال از دوران شوروی یعنی از فوریه ۱۹۵۷ تا جولای ۱۹۸۵ تنها یک نفر، یعنی آندری گرومیکو، دیپلمات برجسته شوروی ریاست دستگاه دیپلماسی را بر عهده داشته و حالا سرگئی لاوروف ۱۹ سال است که وزیر خارجه روسیه است. وزارت خارجه روسیه اکنون ۱۲ هزار کارمند دارد و با ۱۹۱ کشور روابط دیپلماتیک دارد و سفارتخانه‌های ۱۵۱ کشور نیز در مسکو دایر هستند. اما امسال روز دیپلمات در حالی در روسیه برگزار شد که به واسطه بحران اوکراین، روابط بسیار تاریک دیپلماتیکی با غرب در مقابل روسیه قرار دارد و اگرچه نخستین معاهده خارجی از سند عشق و دوستی با بیزانس سخن می‌گوید، اما امروز بدون هیچ تردیدی روابط خصمانه میان روسیه و ناتو آشکار است؛ قطب‌بندی‌هایی که در پیام امسال وزارت خارجه روسیه به مناسب روز دیپلمات نیز می‌توان دریافت. در عین حال، توجه به دیپلمات بزرگ روس یعنی الکساندر گورچاکوف نیز وجود دارد؛ فردی که سهم بزرگی در احیای اعتبار بین‌المللی و موقعیت روسیه در عرصه بین‌المللی و موقعیت روسیه در عرصه اروپا پس از جنگ کریمه در اواسط قرن نوزدهم دارد.
