شرط اصلی فعال‌شدن کریدور شمال _جنوب
کاهش محدودیت‌های عرضه به دلیل همه‌گیری بیماری کرونا و افزایش تقاضا برای جابه‌جایی کالا و کانتینر موجب شد نرخ حمل‌ونقل کانتینر به پنج برابر قبل از بروز همه‌گیری کرونا افزایش یابد و این رقم در سال ۲۰۲۱ به اوج تاریخی خود رسید. البته کاهش کرایه حمل از اواسط ۲۰۲۲ در حال رخ‌دادن است.
حسین شهدادی*: کاهش محدودیت‌های عرضه به دلیل همه‌گیری بیماری کرونا و افزایش تقاضا برای جابه‌جایی کالا و کانتینر موجب شد نرخ حمل‌ونقل کانتینر به پنج برابر قبل از بروز همه‌گیری کرونا افزایش یابد و این رقم در سال ۲۰۲۱ به اوج تاریخی خود رسید. البته کاهش کرایه حمل از اواسط ۲۰۲۲ در حال رخ‌دادن است. شروع بحران اوکراین از اوایل سال ۲۰۲۲ بار دیگر اهمیت توجه به زنجیره تأمین را بیش از پیش نمایان کرد؛ ازاین‌رو ضرورت دارد از بحران‌های پیش‌آمده زنجیره تأمین فعلی درس بگیریم و برای نقش‌آفرینی بیشتر جهت وقایع آتی جهانی در حوزه حمل‌ونقل، لجستیک و زنجیره تأمین آماده شویم. مطمئنا اتخاذ تاکتیک‌های موقت بدون راهبرد در مقابل پدیده‌های اقتصادی، سیاسی منطقه‌ای و جهانی در درازمدت اثرگذاری مزیت‌های ترانزیتی و لجستیکی کشور در زنجیره تأمین جهانی را کاهش داده یا حتی بلااثر خواهد کرد.
۳ پدیده اصلی در حوزه حمل‌ونقل و زنجیره تأمین جهانی در حال شکل‌گیری است.
الف) شکل‌گیری شرکت‌های بزرگ کشتی‌رانی:
در بین سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۲۲ بیست شرکت کشتی‌رانی برتر جهان سهم خود از ظرفیت حمل کانتینر را از ۴۸ درصد به ۹۱ درصد افزایش داده‌اند و به طور مشخص در طول پنج سال گذشته چهار شرکت کشتی‌رانی بزرگ دنیا شامل MSC,Maersk,CMA و COSCO سهم بازار خود را به‌گونه‌ای افزایش داده‌اند که بیش از نیمی از ظرفیت حمل کانتینری دنیا را به خود اختصاص داده‌اند. بالغ بر ۸۵ درصد از کل ظرفیت حمل‌ونقل کانتینری در دنیا در اختیار ۱۰ خط کشتی‌رانی بزرگ جهان است و گروه کشتی‌رانی ج.ا.ا (IRISl) با نیم‌درصد ظرفیت حمل‌ونقل در رتبه ۱۵ دنیا قرار دارد.
ب) مشارکت پورت اپراتورهای بزرگ بندری دنیا در زنجیره تأمین و انتقال کالا:
دپی‌ورلد امارات به عنوان یک اپراتور دریایی بزرگ در سطح دنیا در حال حاضر در کشور ازبکستان کشوری محصور در خشکی بر انجام امور لجستیکی تمرکز دارد. همچنین در کشور قزاقستان علاوه بر بندر اکتایو در یک پایانه مرزی ریلی در مرز چین در حال فعالیت است. به‌تازگی نیز دپی‌ورلد با گروه Lin-Gang برنامه WPL را به منظور دسترسی کسب‌وکارهای چینی به بازارهای آسیا، آمریکای لاتین، خاورمیانه و سراسر آفریقا ارائه می‌کند. مشارکت شرکت آدانی هند در زمینه فعالیت‌های لجستیکی در آسیای مرکزی و کشورهای عربی نمونه‌ای از این فعالیت‌هاست.
ج) شکل‌گیری توافق‌های منطقه‌ای و جهانی کشورها در حوزه لجستیک فارغ از مرزهای سیاسی:
بسته‌شدن کانال سوئز در سال ۲۰۲۱ توسط کشتی کانتینری و جنگ اوکراین و روسیه موجب شد کشورها با مشارکت یکدیگر به دنبال مسیرهای جایگزین برای حمل‌ونقل و جابه‌جایی کالا باشند. نمونه‌ای از این همکاری‌ها شامل حمایت اتحادیه اروپا از مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس خزر (TITR) و مشارکت بخش‌های حمل‌ونقل ریلی، دریایی و بندری کشورهای قزاقستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه است. همچنین توافق کشورهای هند، امارت اسرائیل و عربستان برای انتقال کالا و کانتینر از مبدأ بندر حیفا و گذر از کشورها عربی بدون نیاز به عبور از کانال سوئز بخش دیگری از این تلاش‌هاست.
طی یک سال گذشته انتظار افزایش حجم ترانزیت کالا از طریق کریدور شمال-جنوب وجود داشت. طبق گزارش‌ها مجموع ظرفیت کریدور شمال-جنوب شامل تمام شاخه‌های آن سالانه ۱۵ میلیون پیش‌بینی می‌شود. با وجود این کشورهای عضو به‌ویژه ایران و روسیه قصد دارند این ظرفیت به ۳۵ میلیون تن برسد.
اما آنچه اتفاق افتاد به نفع کشورمان نبود و انتظارات را برآورده کرد. بخشی از محموله‌هایی که از کریدور شمالی و قلمرو روسیه عبور می‌کردند، در پی بروز بحران اوکراین به سمت دالان میانی که از چین، قزاقستان، دریای خزر، آذربایجان، گرجستان و ترکیه عبور می‌کند منتقل شدند. سرویس‌های منظم حمل کانتینری بین سنت‌پترزبورگ روسیه و بنادر مهم هند گسترش پیدا کردند. لغو سرویس‌های لاینر به نورویسک روسیه توسط اکثر خطوط کشتی‌رانی معتبر جهان فرصت‌های ویژه‌ای را برای فیدر اپراتورهای ترکیه فراهم کرد.
به نظر می‌رسد یک بار دیگر موانع عدم توفیق در شرایطی که امکان انتقال کالا از مسیر کریدور شمال جنوب فراهم شده بود مورد بررسی و مداقه بیشتری قرار گیرد.
مطمئنا بهبود زیرساخت‌ها، مشارکت‌های منطقه‌ای و امکان فعالیت بخش خصوصی قوی با حذف تشریفات زائد اداری این مسیر را هموار خواهد کرد.
* معاون امور بندری و اقتصادی اداره کل بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان