پیمان آوکاس علیه چین

رهبران ایالات متحده، بریتانیا و استرالیا از جزئیات طرح خود برای ایجاد ناوگان جدید زیردریایی‌های هسته‌ای با هدف مقابله با نفوذ چین در منطقه هند و اقیانوس آرام پرده‌برداری کردند. در بیانیه مشترکی که روز گذشته منتشر شد، آمده است که در چارچوب پیمان موسوم به «آوکاس‌/ AUKUS»، کانبرا در آینده دست‌کم سه فروند زیردریایی هسته‌ای از واشنگتن دریافت خواهد کرد. قرار است در این ناوگان جدید از پیشرفته‌تری فناوری‌های روز از‌ جمله رآکتورهای رولز‌رویس ساخت بریتانیا استفاده شود. در صورت تحقق این وعده، استرالیا هفتمین کشوری خواهد بود که دارای زیردریایی تهاجمی هسته‌ای خواهد شد.

‌جو بایدن رئیس‌جمهوری ایالات متحده، آنتونی آلبانیز نخست‌وزیر استرالیا و ریشی سوناک نخست‌وزیر بریتانیا، با حضور در پایگاه نظامی در سن‌دیگوی کالیفرنیا و در‌حالی‌که دو زیردریایی از انواع مختلف میزوری و ویرجینیا نیز پشت‌ سر آنها مستقر بود، از این طرح رونمایی کردند.

پکن با واکنش به این خبر گفت که این توافق بزرگ دریایی «به صلح و ثبات لطمه می‌زند». علاوه بر این، هیئت چین در مقر سازمان ملل متحد نیز این سه کشور را به عقب‌انداختن تلاش‌های منع اشاعه هسته‌ای متهم کرد. در همین رابطه، سخنگوی وزارت امور خارجه چین گفت: این سه کشور با پیگیری پیمان اوکوس «در مسیر اشتباه و خطرناکی گام برمی‌دارند». استدلال چین این‌گونه است که این پروژه «خطر شدید گسترش سلاح‌های هسته‌ای» را به دنبال دارد و ناقض معاهدات بین‌المللی است. اما سه کشور عضو پیمان اوکوس اطمینان خاطر داده‌اند که در این رابطه از نزدیک با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری دارند. همچنین در دیدار رهبران سه کشور آمریکا، استرالیا و بریتانیا، جو بایدن گفت که هدف از این توافق، تقویت صلح در منطقه است و تأکید کرد این زیردریایی‌ها «دارای سوخت هسته‌ای هستند، نه اینکه مجهز به سلاح هسته‌ای باشند». زیردریایی‌های با سوخت هسته‌ای نسبت به سایر زیردریایی‌ها که با سوخت‌های متعارف عمل می‌کنند، رادارگریزتر و توانمندتر هستند و می‌توان از آنها به‌عنوان وزنه تعادلی در برابر افزایش توان نظامی چین استفاده کرد.

انتظار می‌رود استرالیا زیردریایی‌های خود را در اوایل دهه ۲۰۴۰ تحویل بگیرد. در همین حال، زیردریایی‌های بریتانیایی از اوایل سال ۲۰۲۷ در آب‌های استرالیا مانور خواهند داد تا دانش کار با این زیردریایی‌ها را به نیروهای استرالیایی منتقل کنند. جزئیات توافق در سه فاز اجرائی خواهد شد که در فاز آخر آن، استرالیا و بریتانیا مشترکا در ساخت زیردریایی‌های روزآمد‌شده مشارکت خواهند داشت.

گزارش شده که بریتانیا بیش از شش میلیارد دلار برای تقویت برنامه‌های نظامی و روزآمد‌کردن ناوگان زیردریایی‌های اتمی خود هزینه خواهد کرد. هم‌زمان آمریکا هم اعلام کرده چهار‌میلیارد‌و ۶۰۰ میلیون دلار بر پیشبرد و به‌روزکردن یگان زیردریایی‌ها خود در دو، سه سال آینده هزینه خواهد کرد.

بنا بر آنچه کاخ‌ سفید می‌گوید، سه کشور گروه آوکوس قرار گذاشته‌اند از همین سال میلادی که آغاز شده، افسران نیروی دریایی استرالیا به پایگاه‌های زیردریایی آمریکا و بریتانیا ملحق خواهند شد تا مراحل آموزش و کارآموزی در رابطه با زیردریایی اتمی را فراگیرند. از سال ۲۰۲۷ تعداد اندکی از زیردریایی‌های اتمی بریتانیا و آمریکا در پایگاه نیروی دریایی در شهر پرت -‌غرب استرالیا‌- مستقر خواهند شد تا توان دریایی سه کشور در اقیانوس آرام تقویت شود. در پی این دو اقدام، در اوایل دهه ۲۰۳۰ -‌دست‌کم هفت سال دیگر‌- استرالیا سه زیردریایی آمریکایی کلاس ویرجینیا را خریداری خواهد کرد و ممکن است در ادامه دو زیردریایی دیگر هم در صورت تمایل به این کشور تحویل داده شود.

هم‌زمان با توافق گفت‌وگوهای سه‌جانبه در سن‌دیگو، ریشی سوناک، نخست‌وزیر بریتانیا گفت: «چین نظم جهانی را به چالش کشیده» و به همین علت بریتانیا باید اقداماتی جدی در این زمینه انجام دهد.

سوناک یکی از اقدامات دولت خود را افزایش پنج میلیارد پوندی (شش‌میلیارد‌و صد میلیون دلاری) بودجه نظامی خواند و علت آن را «شتاب سریع اوضاع جهانی» و «افزایش تهدیدهای متوجه بریتانیا» ناشی از این تحولات اعلام کرد؛ هر‌چند درباره جزئیات کامل چگونگی تخصیص این بودجه نظامی توضیح نداد. افزایش پنج میلیارد پوندی (شش‌میلیارد‌و صد میلیون دلاری) بودجه نظامی بریتانیا در جریان سفر ریشی سوناک، نخست‌وزیر بریتانیا، به آمریکا اعلام شد و بخشی از رویکرد جدید سیاست خارجی این کشور با هدف آنچه «مقابله با تهدید چین» خوانده شده، است.

در تحولی دیگر، مرتبط با نگرانی آمریکا و متحدانش از استیلای نظامی چین در اقیانوس آرام، کره‌جنوبی و ایالات متحده بزرگ‌ترین رزمایش نظامی مشترک خود را در پنج سال اخیر آغاز کردند. این مانور نظامی «سپر آزادی» نام دارد و قرار است 10 روز ادامه داشته باشد. واشنگتن و سئول همکاری نظامی خود را در پاسخ به آنچه تهدید فزاینده پیونگ‌یانگ می‌خوانند، تشدید کرده‌اند. ارتش کره ‌شمالی روز یکشنبه دو موشک کروز استراتژیک را از یک زیردریایی در سواحل شرقی این کشور شلیک کرد. این آخرین مورد از سری آزمایش‌های تسلیحات ممنوعه کره ‌شمالی بوده است. در اوایل این ماه، کره‌ جنوبی فاش کرد که نیروهای ویژه آنها قبلا تمرینی را با شبیه‌سازی حملات دقیق آمریکا به تأسیسات کلیدی

 کره‌ شمالی انجام داده بودند.

آوکاس درباره چیست؟

آوکاس برگرفته و تلفیق‌شده حروف اول نام سه کشور استرالیا، بریتانیا و آمریکا است. این پیمان تنها یکی از چندین ترتیبات امنیتی تحت رهبری ایالات متحده است که موجب خشم مقامات پکن شده است. یکی دیگر از این پیمان‌ها موسوم به «کواد» یا پیمان چهارجانبه است که بین کشورهای استرالیا، هند، ژاپن و ایالات متحده است. کشورهای عضو به‌صراحت اعلام کرده‌اند که برای مقابله با اقدامات تهاجمی چین، قصد دارند از ظرفیت آمریکا در منطقه استفاده کند. علاوه بر اینها یک پیمان دیگر نیز بین ایالات متحده و فیلیپین وجود دارد که به نیروهای آمریکایی دسترسی بیشتری به پایگاه‌های فیلیپینی داده می‌شود. حمایت نظامی و سیاسی ایالات متحده از تایوان نیز در سال‌های اخیر با واکنش‌های تهدیدآمیزتری از سوی پکن مواجه شده است.

توافق همکاری امنیتی جدید آسیا و اقیانوسیه -‌آوکاس‌- به استرالیا امکان می‌دهد تا فناوری ساخت زیردریایی سوخت هسته‌ای را از بریتانیا و ایالات متحده دریافت کند. مقامات آمریکایی گفته‌اند هدف از این اقدام، مقابله با جمهوری خلق چین نیست، اما کارشناسان معتقدند توافق اوکاس نشان‌دهنده تغییر اساسی در مفاهیم و نگرش در زمینه‌های استراتژی و سیاست در سراسر منطقه است.

زمان اعلام توافق جدید بسیار مهم است. این توافق درست یک ماه پس از عقب‌نشینی آمریکا از افغانستان اعلام شد که درباره تعهد آمریکا به همکاری با سایر کشورها و امنیت منطقه تردیدهایی جدی ایجاد کرد. بریتانیا به‌ویژه پس از خروج از اتحادیه اروپا مشتاق مشارکت بیشتر در حفظ امنیت آسیا و اقیانوسیه است و استرالیا به‌طور فزاینده‌ای نسبت به گسترش نفوذ چین احساس نگرانی می‌کند.

گای بوکنشتاین، مدیر ارشد سازمان امنیت و دفاع در دولت محلی منطقه سرزمین‌های شمالی استرالیا گفته «این یک معامله بزرگ است؛ زیرا واقعا نشان می‌دهد هر سه کشور حد و مرز معینی را برای آغاز مقابله با اقدامات تهاجمی حزب کمونیست چین در اقیانوس هند و اقیانوس آرام تعیین کرده‌اند». او می‌افزاید که این توافق همچنین «موضع و تعهد مشترک ما به ثبات و امنیت در منطقه اقیانوس هند و اقیانوس آرام را تصریح می‌کند و این امنیت در ۷۰ سال گذشته باعث رفاه تمامی مردم منطقه از‌ جمله رشد سریع اقتصادی چین بوده است».

توافق شامل چه مواردی است؟

این توافق شامل اشتراک‌ اطلاعات و فناوری در تعدادی از زمینه‌ها از‌ جمله اطلاعات و فناوری کوانتومی و همچنین دستیابی به موشک‌های کروز است. اما جنبه کلیدی این توافق، استفاده از زیردریایی‌های هسته‌ای است که قرار شده در شهر آدلید در ایالت استرالیای جنوبی ساخته شود و مستشاران ایالات متحده و بریتانیا در زمینه فناوری تولید آنها مشاوره خواهند داد.

مایکل شوبریج، مدیر بخش دفاع، استراتژی و امنیت ملی در مؤسسه سیاست راهبردی استرالیا گفته است: «یک زیردریایی هسته‌ای دارای قابلیت‌های دفاعی عظیم است و بنابراین به‌کار‌گرفتن آن دارای پیامدهای مهمی برای منطقه است. تنها شش کشور در جهان دارای زیردریایی هسته‌ای هستند. این زیردریایی‌ها حتی بدون مسلح‌بودن به تسلیحات اتمی هم دارای قدرت بازدارندگی قابل توجهی هستند». زیردریایی هسته‌ای دارای موتوری است که به‌جای سوخت‌ متعارف، با سوخت هسته‌ای کار می‌کند و به این ترتیب، زیردریایی می‌تواند برای مدتی بیشتر بدون سوخت‌گیری زیر دریا بماند. این نوع زیردریای هنگام حرکت کمتر از زیردریایی‌های معمولی قابل تشخیص است؛ زیرا بی‌سروصداتر و دارای قدرت مانور بیشتری است. قرار است حداقل هشت زیردریایی در استرالیا ساخته شود، اما زمان به‌کارگیری آنها مشخص نیست و به دلیل فقدان زیرساخت‌های لازم برای تولید تجهیزات هسته‌ای در استرالیا، انتظار می‌رود این زمان طولانی‌تر باشد. زیردریایی هسته‌ای ساخت استرالیا برای حمل تسلیحات اتمی ساخته نمی‌شود و فقط سیستم رانش آن دارای رآکتورهای هسته‌ای است. استرالیا دارای یکی از بزرگ‌ترین ذخایر اورانیوم در جهان است؛ هرچند تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم ندارد و نیاز خود به سوخت اتمی را از سایر کشورها تأمین خواهد کرد. دولت استرالیا به‌شدت به پیمان منع گسترش تسلیحات اتمی پایبند است.

تأثیر  بر   روابط  استرالیا  و  چین

یکی از روابطی که بدون شک در نتیجه این توافق تغییر خواهد کرد، رابطه چین و استرالیا است. این دو کشور در گذشته شرکای تجاری بزرگی برای هم بوده‌اند و تعداد زیادی از دانشجویان چینی تحصیل در استرالیا را انتخاب کرده‌اند. با‌این‌حال، پس از حمایت استرالیا از تحقیقات جهانی درباره منشأ ویروس کرونا، روابط دو کشور رو به تیرگی گذاشت.

این توافق نشان می‌دهد استرالیا همسویی با ایالات متحده و بریتانیا را انتخاب کرده و همچنین حاکی از رأی اعتماد این دو کشور به استرالیا در تلاش برای ایفای نقش فعال‌تری در حفظ امنیت آسیاست. یون سان، مدیر بخش شرق آسیا در مرکز تحقیقاتی استیمسون، می‌گوید «فقط اینکه استرالیا دارای زیردریایی‌های سوخت هسته‌ای خواهد بود، به این معنا نیست که از چین قوی‌تر است، اما این توافق توازن قدرت را در منطقه تغییر می‌دهد. اگر چین در دریای چین جنوبی یا تنگه تایوان با بحران امنیتی روبه‌رو شود، وجود این توافق بر نوع آمادگی نظامی آن کشور برای واکنش به چنین بحرانی تأثیر خواهد گذاشت و چنین وضعیتی توازن قدرت را در منطقه تغییر می‌دهد».

سفارت چین در آمریکا گفته است دولت‌های عضو این توافق «باید ذهنیت و تعصب ایدئولوژیک دوران جنگ سرد را کنار بگذارند». اما ممکن است واکنش دولت چین حتی شدیدتر باشد. ویلیام چونگ، عضو ارشد بخش مطالعات راهبردی و سیاسی منطقه‌ای در مؤسسه ایسیاس می‌گوید: «واژه چینی برای لغت غضبناک چیست؟ می‌توان از پکن انتظار یک واکنش داغ را داشت‌... و این توافق به آمریکا، بریتانیا و استرالیا ابزار جدیدی برای بازدارندگی چین می‌دهد».