«شرق» اهداف سفر حسین امیرعبداللهیان به عمان و احتمال آزادی زندانیان دوتابعیتی را بررسی می‌کند
بالاخره آزاد می‌شوند؟
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشور، بعدازظهر سه‌شنبه و بنا بر دعوت بدر بن‌حمد البوسعیدی، همتای عمانی در رأس هیئتی سیاسی عازم مسقط شد. امیرعبداللهیان در جریان این سفر با وزیر امور خارجه عمان و سلطان بن‌محمد النعمانی، وزیر مکتب سلطانی عمان دیدار و گفت‌وگو کرد.
عبدالرحمن فتح‌الهی: حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشور، بعدازظهر سه‌شنبه و بنا بر دعوت بدر بن‌حمد البوسعیدی، همتای عمانی در رأس هیئتی سیاسی عازم مسقط شد. امیرعبداللهیان در جریان این سفر با وزیر امور خارجه عمان و سلطان بن‌محمد النعمانی، وزیر مکتب سلطانی عمان دیدار و گفت‌وگو کرد.
آن‌طور که از قبل عنوان شد، امیرعبداللهیان در دیدار با مقامات عمانی، علاوه بر موضوعات مربوط به روابط دوجانبه، درباره مسائل مهم منطقه‌ای و بین‌المللی نیز به گفت‌وگو و تبادل نظر خواهد پرداخت که بیشتر بر دو مسئله برای آزادی زندانیان دوتابعیتی و همچنین موضوع مذاکرات هسته‌ای تمرکز دارد. در همین زمینه علی حسین‌پور در گفت‌وگو با «شرق»، محور و کانون اصلی این سفر را تلاش مسقط برای آزادی زندانیان دوتابعیتی می‌داند. در مقابل، حسین اسعدیان اعتقاد دارد علاوه بر موضوع آزادی زندانیان دوتابعیتی، احتمالا عمان تکاپوهایی برای ایجاد تحرک در مذاکرات هسته‌ای را در دستور کار خود داشته باشد.
پیرو این گفته حسین اسعدیان، وزیر امور خارجه کشورمان در گفت‌وگویی کوتاه با خبرگزاری رسمی عمان به این نکته اشاره داشت که کشور سلطان‌نشین عمان ابتکاراتی جدی درباره موضوع هسته‌ای ایران دارد که به بازگشت مذاکرات در این زمینه کمک می‌کند. البته حسین امیرعبداللهیان درباره دیدارش با بدر بن‌حمد البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، اظهار کرد: «با همتای عمانی خود علاوه بر موضوعاتی که همکاری‌های دو کشور را توسعه می‌دهد، درباره پرونده‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به‌ویژه فلسطین، آشتی یمنی-یمنی و وضعیت سودان نیز گفت‌وگو کردم».
وزیر امور خارجه کشور همچنین تصریح کرد که درباره موضوعات منطقه‌ای با مسقط توافق نظر داریم و عمان همواره در گفت‌وگوهای لغو تحریم‌ها نقشی سازنده ایفا می‌کند و در این رابطه مشورت‌های لازم را انجام دادیم. امیرعبداللهیان در جمله کلیدی و البته کلی اذعان کرد «از ابتکارات عمان درباره مذاکرات مطلع شدیم». رئیس دستگاه سیاست خارجی کشور از هیثم بن‌طارق آل‌سعید، سلطان عمان و دولت این کشور هم به خاطر نقش مثبت در زمینه رفع تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران قدردانی کرد و افزود: «نقش مسقط در این زمینه سازنده و مثمرثمر بوده است».
در کنار این گفته‌ها، وزیر امور خارجه عصر دیروز (چهارشنبه) پس از دیدار و ملاقات با مقامات عمان در مسقط، در جمع خبرنگاران و در تشریح نتایج سفر دو‌روزه خود به این کشور عربی، خاطرنشان کرد: «عمان همواره علاقه‌مند است گفت‌وگوها در مورد رفع تحریم‌ها علیه ایران به سرانجام مطلوبی برسد. ایده‌هایی در این زمینه مطرح بوده است، ایده‌های مطرح‌شده را دریافت کردیم و در همین چارچوب از نقش سازنده و نیات صادقانه سلطان عمان تشکر و قدردانی می‌کنیم».
با توجه به این موضع‌گیری‌های امیرعبداللهیان، حسین اسعدیان در ادامه ارزیابی خود، اساسا نقش‌آفرینی عمان در پرونده هسته‌ای و مذاکرات رفع احیای برجام را به موازات تلاش مسقط به منظور تبادل زندانیان میان ایران و غرب منتفی نمی‌داند؛ چرا‌که به باور این مفسر حوزه سیاست خارجی، در سایه ازسرگیری مناسبات تهران و ریاض، امکان افزایش ظرفیت مسقط در حل‌و‌فصل چالش‌های دیپلماتیک منطقه‌ای هم وجود دارد.
در مقابل، علی حسین‌پور ازسرگیری روابط ایران و عربستان سعودی را بدون ارتباط به افزایش ظرفیت عمان برای میانجیگری در موضوع هسته‌ای و مذاکرات ایران و آمریکا در جهت احیای برجام می‌داند؛ چرا‌که از دید این تحلیلگر، اساسا موضوع هسته‌ای و احیای برجام، مناقشه‌ای است که با نقش‌آفرینی کشورهای منطقه‌ای حل نمی‌شود. کارشناس مسائل بین‌الملل در ادامه گفت‌وگوی خود با «شرق» به تجربیات شکست‌خورده کشورهای مهمی مانند فرانسه، ژاپن، ایتالیا و... نقبی می‌زند که به زعم او نشان می‌دهد نمی‌توان با ظرفیت یک یا چند کشور منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به سمت احیای برجام پیش رفت.
در همین حال، حسین‌پور با تغییر زاویه تحلیل خود از منظر دیگری به موضوع ورود می‌کند و با اشاره به وضعیت حساسی که در سایه رخدادهای ۱۴۰۱ و تحولات یک‌ماهه ۱۴۰۲ شکل گرفته است، احتمال احیای برجام را چندان قوی نمی‌داند، اما در عین حال یادآور می‌شود که به دلیل شرایط نامساعد اقتصادی در داخل کشور و نیاز مبرم دولت رئیسی به برخی منابع مالی و کمک‌های خارجی، امکان چرخش و انعطاف در مذاکرات با غرب صرفا در حوزه تبادل زندانیان دوتابعیتی وجود دارد.
با این خوانش، حسین‌پور گریزی به تحولات داخلی آمریکا در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۴ می‌زند و بر این باور است که دولت بایدن هم در آستانه انتخابات با گرم‌تر‌شدن تنور رقابت‌ها، قطعا به یک امتیاز و دستاورد برای پیروزی در انتخابات درون‌حزبی دموکرات‌ها نیاز دارد که می‌تواند از دل مذاکرات غیرمستقیم با تهران، ذیل نقش‌آفرینی عمان برای آزادی زندانیان دوتابعیتی به دست آید. این کارشناس اعتقاد دارد با پررنگ‌ترشدن انتقادهای خانواده زندانیان دوتابعیتی ایرانی-آمریکایی علیه دولت بایدن، قطعا رئیس‌جمهور ایالات متحده برای ترمیم وجهه و چهره خود به بازگشت این زندانیان دوتابعیتی نیاز دارد.
اشاره علی حسین‌پور به نامه ۳۱ فروردین (۲۰ آوریل) باقر نمازی، شهروند ایرانی-آمریکایی است که به‌تازگی پس از هفت سال ممنوع‌الخروجی از ایران توانست به آمریکا بازگردد. باقر نمازی در نامه مذکور نوشت که جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا درخواست او برای ملاقات و گفت‌وگو درباره وضعیت فرزندش (سیامک نمازی) در ایران را نادیده گرفته است. نمازی تأکید کرد که امنیت و سرنوشت پسرش در دست دولت آمریکا قرار دارد و گفت که نیازمند دیدار با جو بایدن است.
باقر نمازی در ادامه نامه خود خواستار «تعهد شخصی» بایدن به آزادی فوری تمامی دوتابعیتی‌های زندانی در ایران شده است. باقر نمازی در پایان از رئیس‌جمهوری ایالات متحده خواست تا مانند خانواده‌های دیگر زندانیانی که به خانه بازگشتند، او نیز فرصت دیدار با جو بایدن را بیابد و نوشته است: «لحظات آینده‌ای که ممکن است با فرزندم داشته باشم، در دستان شما‌ست. نگذارید فرصت مانند فرصت‌های سوخته قبلی از میان برود». سیامک نمازی هم چند هفته پیش در اسفند ۱۴۰۲، در گفت‌وگوی تلفنی با کریستین امان‌پور در شبکه خبری سی‌ان‌ان، از جو بایدن خواست به این «کابوس» پایان دهد. او گفت: «امیدش این بود که دولت آمریکا برای شهروندانش تلاش می‌کند، اما فهمیدم دولت آمریکا مرا رها کرده است».
در همین زمینه نورنیوز، پایگاه خبری نزدیک به شورای عالی امنیت ملی نیز پیش‌تر انجام مذاکرات تبادل زندانیان میان تهران و واشنگتن را تأیید کرده بود. منابع خبری غربی نیز از مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا برای آزادی زندانیان دوتابعیتی در ایران با میانجیگری بریتانیا و قطر خبر داده بودند. مضافا شبکه ان‌بی‌سی خبر داد که آمریکا قرار است موافقت کند که کره‌جنوبی هفت میلیارد دلار از پول‌های مسدود‌شده ایران در بانک‌هایش را آزاد کند و در عوض ایران زندانی‌های ایرانی-آمریکایی را آزاد کند.
چند روز بعد از نامه‌نگاری باقر نمازی و نیز انتقاد وکیل خانواده نمازی از بی‌پاسخ‌ماندن خواسته آنها برای دیدار با رئیس‌جمهوری و مقامات دولت آمریکا، روز شنبه هفته جاری هم یک عضو خانواده مراد طاهباز عنوان و تأکید کرد که آنها هم مانند خانواده نمازی اطمینانی به تلاش دولت بایدن برای آزادی پدرشان ندارد. تارا طاهباز در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز عنوان کرد که از زمان روی کار آمدن جو بایدن، به ما گفته شد که موضوع آزادی عزیزان ما در اولویت دولت است، اما هیچ اقدامی نمی‌بینیم و امیدداشتن سخت است. خبرگزاری رویترز در ادامه به نقل از دختر مراد طاهباز به این نکته اشاره کرد که خانواده‌اش و بستگان دو زندانی آمریکایی دیگر در ایران امیدوارند بایدن در نشستی در واشنگتن که قرار است ماه آینده برگزار شود، فرصتی به آنها بدهد تا خواسته‌هایشان را حضوری توضیح دهند.
در همین حال ودانت پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، روز پنجشنبه به وقت محلی در جمع خبرنگاران در واشنگتن در پاسخ به سؤالی درباره انتقاد باقر نمازی پدر سیامک نمازی زندانی دوتابعیتی در ایران به جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا که پاسخ نامه ۵۰ روز پیش او را برای دیدار با این خانواده و نیز خانواده‌های عماد شرقی و مراد طاهباز دیگر زندانیان دوتابعیتی نداده است، از عملکرد دولت بایدن در این زمینه دفاع کرد. معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در این زمینه پاسخ صریحی نداد و با بیان کلیاتی عنوان کرد که «آمریکا همیشه از شهروندان آمریکایی که در کشورهای خارجی بازداشت شده‌اند حمایت خواهد کرد. این امر شامل سیامک نمازی نیز می‌شود».
پاتل به این نکته اشاره داشت که برای جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا و آنتونی بلینکن وزیر خارجه هیچ اولویتی بالاتر از تأمین امنیت آمریکایی‌ها در خارج به‌خصوص کسانی که بازداشت شده‌اند، وجود ندارد. معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا یادآور شد که مقامات مختلف دولت ایالات متحده به صورت منظم با خانواده‌های آمریکایی‌های بازداشت‌شده در ارتباط هستند. پاتل در پاسخ به این پرسش که رئیس‌جمهور آمریکا تاکنون با هیچ‌یک از خانواده‌های زندانیان دوتابعیتی در ایران ملاقات نکرده است، باز هم پاسخ مشخصی نداد و گفت که مقامات ارشد دولت به طور منظم با خانواده‌های شهروندان آمریکایی که بازداشت شده‌اند، تعامل دارند.
با توجه به فشار خانواده‌های زندانیان دوتابعیتی ایرانی - آمریکایی، حسین‌پور این سناریو را محتمل می‌داند که دولت بایدن با شروع فصل انتخابات سعی کرده است مجددا از کارت عمان که همواره به صورت سنتی در موضوعات مربوط به زندانیان دوتابعیتی نقش دارد، استفاده کند و با دعوت مسقط از تهران، مذاکرات با ایران شروع شود تا مشابه موضوع نازنین زاغری و انوشه آشوری، سایر زندانیان ایرانی - آمریکایی هم آزاد شوند که یک برگ برنده برای بایدن باشد.
البته این کارشناس اعتقاد دارد اگرچه بایدن به این برگ برنده انتخاباتی نیاز دارد، اما به باور او بایدن احتمالا آزادسازی مستقیم اموال و دادن پول‌های بلوکه‌شده به ایران را در دستور کار ندارد، بلکه در بهترین حالت، واشنگتن مسیر استفاده از این پول‌های بلوکه‌شده را صرفا برای خرید دارو و غذا از طریق کشور ثالث به تهران هموار کند تا سیاستی شبیه نفت در برابر غذا را برای ایران اجرا کند.
در ادامه آنچه علی حسین‌پور به آن اشاره داشت، همایون ناصری هم به عنوان دیگر کارشناس در گفت‌وگو با «شرق» از یک سناریوی محتمل می‌گوید. به باور او شاید در شرایط کنونی دولت بایدن به دلیل فشار افکار عمومی در سایه مسائل داخلی ایران فعلا تمایلی به گفت‌وگو با تهران بر سر موضوع هسته‌ای نداشته باشد، اما به هر میزان که انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۴ آمریکا گرم‌تر شود، نیاز بایدن هم به یک دستاورد جدی بیشتر خواهد شد و در این میان ناصری، توافق با ایران بر سر موضوع هسته‌ای را همان برگ برنده انتخاباتی می‌داند.
البته این کارشناس برای تشریح بیشتر گفته‌های خود به دو نکته مهم اشاره می‌کند؛ اول اینکه دولت بایدن به دنبال بازگشت به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ نیست، بلکه تحمیل توافق جدید را به ایران در سر دارد و نکته دوم آنکه تهران هم به واسطه‌های پررنگ‌شدن چالش‌های اقتصادی چندان بی‌میل نیست که این مذاکرات مجددا از سر گرفته شود. ناصری در ادامه تحلیل خود به «شرق» از دو مانع جدی برای آغاز گفت‌وگوها می‌گوید؛ نخست جنگ اوکراین و دیگری اختلافات پادمانی تهران و آژانس. به باور این کارشناس تا زمانی که این دو مانع برطرف نشود بعید است که دولت بایدن هم بتواند مذاکرات را در دستور کار خود قرار دهد.
اما حسین اسعدیان برخلاف این دیدگاه اعتقاد دارد دولت بایدن و اروپایی‌ها اکنون به شکل جدی با موضوع جنگ اوکراین دست‌به‌گریبان هستند و از طرف دیگر به باور بسیاری از محافل تحلیلی، کارشناسی، جنگ اوکراین تا سال ۲۰۲۴ هم ادامه پیدا خواهد کرد. ازاین‌رو به اذعان این تحلیلگر حوزه بین‌الملل بایدن نمی‌تواند تا سال آتی میلادی (۲۰۲۴) برای پایان جنگ با اوکراین صبر کند، چون سال ۲۰۲۴ سال انتخابات خواهد بود. تازه اگر به باور اسعدیان جنگ اوکراین در ۲۰۲۴ خاتمه یابد.
این کارشناس در دو سناریو یادآور می‌شود یا بایدن باید جنگ اوکراین را قبل از سال ۲۰۲۴ به پایان برساند و آن را یک دستاورد معرفی کند یا باید قبل از پایان جنگ اوکراین، مذاکرات با ایران را از سر بگیرد، حتی اگر تهران هنوز به روسیه نزدیک باشد تا به زعم این کارشناس، بایدن با توافق ایران به یک دستاورد انتخاباتی برسد. از سوی دیگر اسعدیان چون اروپا و آمریکا را درگیر جنگ اوکراین می‌بیند، متذکر می‌شود که غربی‌ها فعلا به‌هیچ‌عنوان تمایل ندارند مناقشه هسته‌ای ایران به یک نقطه «بحرانی» برسد. این تحلیلگر در یک سناریوی محتمل دیگر که به نظر می‌رسد مهم و تا حدی نزدیک به واقعیت باشد، تأکید دارد که شاید دولت بایدن بخواهد از برگه عربستان سعودی برای کشاندن ایران به میز مذاکره استفاده کند. ازاین‌رو اسعدیان، فضای جدید در سیاست خارجی را بعد از توافق پکن و ازسرگیری مناسبات تهران - ریاض جدی می‌داند و پیرو آن اعتقاد دارد «اگر آمریکا چراغ سبزی را به سعودی‌ها برای احیای روابط با ایران نشان داده که از یک سو به دلیل کاهش هزینه‌ها به‌واسطه جنگ یمن و دیگر موضوعات مربوطه است و از سوی دیگر شاید بایدن در برنامه‌های آتی سعی داشته باشد از مسیر عربستان، ایران را به مسیر مذاکرات بازگرداند».
