بازشدن زخم کهنه

‌با وخیم‌ترشدن وضعیت در شمال کوزوو، ناتو به‌طور جدی‌تری در منطقه وارد عمل شده و با اعزام نیروهای کمکی بیشتر، صلح‌بانان مستقر در این کشور را تقویت کرده است. ناآرامی‌ها در شمال کوزوو پس از آن شدت گرفت که چند شهردار آلبانیایی‌تبار با تأیید دولت و در پی انتخاباتی مناقشه‌برانگیز، مسئولیت اداره مناطق شهری در این بخش از کشور را بر عهده گرفتند.

انتخابات محلی برای تعیین شهرداران در حالی برگزار شد که اکثریت صرب ساکن در این منطقه صندوق‌های رأی را تحریم کردند و نرخ مشارکت در آن ۳.۴ درصد اعلام شد. در ناآرامی‌ها و درگیری‌های مرتبط با این انتخابات و متعاقب آن انتصاب شهرداران آلبانیایی‌تبار تاکنون دست‌کم ۳۰ عضو نیروی حافظ صلح ناتو موسوم به «کفور» و همچنین ۵۲ معترض صرب‌تبار مجروح شده‌اند.

اوآنا لانجسکو، سخنگوی ناتو، اعلام کرد: «حدود ۵۰۰ نیروی نظامی از تیپ ۶۵ پیاده مکانیزه ترکیه بخش عمده‌ای از نیروهای کمکی اعزامی را تشکیل داده‌اند».

از سوی دیگر، وزارت دفاع ترکیه نیز اعلام کرده بود که بنا دارد در پاسخ به درخواست ناتو برای تقویت نیروهای حافظ صلح «کفور» پس از ناآرامی‌ها در شمال کوزوو، تعدادی از کماندوهای خود را در روز‌های اخیر به این کشور اعزام کند.

وزارت دفاع ترکیه نیز پیش‌تر با انتشار بیانیه‌ای ضمن اشاره به این موضوع که یگان اعزامی از کماندوهای این کشور برای استقرار در کوزوو مشخص شده است، خواستار خویشتن‌داری و گفت‌وگوی سازنده برای حل بحرانی شده است که به گفته آنکارا می‌تواند امنیت و ثبات در منطقه را به خطر بیندازد.

بر اساس ‌این، ناتو در واکنش به بالاگرفتن تنش در شمال کوزوو تصمیم گرفت ۷۰۰ نیروی حافظ صلح دیگر را در کوزوو مستقر و این نیروی چهار هزار‌نفری را تقویت کند. ینس استولتنبرگ، دبیرکل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو، اعلام کرده بود که این ائتلاف نظامی آماده اعزام نیروهای بیشتر است.

او در حاشیه نشست وزرای خارجه کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی در اسلو به خبرنگاران گفت: «ناتو هوشیار خواهد بود. ما برای اطمینان از ایجاد یک محیط امن و همچنین برای آرام‌کردن اوضاع و کاستن از تنش‌ها آنجا خواهیم بود».

نیروی حافظ صلح ناتو پس از قیام و شورش استقلال‌طلبانه اکثریت آلبانیایی‌‌تبار صربستان علیه حاکمیت سرکوبگر این کشور در سال‌های ۱۹۹۸ و ۱۹۹۹ تأسیس شد. کوزوو در سال ۲۰۰۸ استقلال یافت و توانست مشروعیت جامعه بین‌المللی را به دست آورد؛ هرچند صربستان کوزوو را به‌عنوان کشوری مستقل به رسمیت نمی‌شناسد و آن را بخشی از خاک خود می‌داند. صرب‌تبارها ساکن شمال کوزوو که اکثریت ساکنان این منطقه را تشکیل می‌دهند، به موجب توافق سال ۲۰۱۳ که اجرائی نشد، به دنبال خودمختاری هستند.

ردپای مسکو

تنش‌‌ها در مناطق صرب‌نشین کوزوو در حالی بار دیگر اوج گرفته است که بیم آن می‌رود این مناقشه هم‌زمان با جنگ اوکراین تبدیل به میدان جنگ نیابتی بین روسیه و کشورهای غربی شود.

مسکو در واکنش به تنش‌های جاری در شمال کوزوو تأکید کرده است که حقوق ساکنان مناطق صرب‌نشین منطقه باید رعایت شود. دولت روسیه همچنین از کشورهای غربی خواست که به «تبلیغات سیاسی» درباره تنش‌ها در کوزوو خاتمه دهند. پلیس کوزوو به ساختمان‌های شهرداری در مناطق صرب‌نشین حمله کرده است و ده‌ها نفر در جریان درگیری‌ها بین پلیس و اقلیت صرب‌های کوزوو و همچنین تنش‌ها بین پلیس و نیروهای حافظ صلح ناتو مجروح شده‌اند.

دولت صربستان با اعزام نیرو به مرز کوزوو تأکید کرده است که در برابر حمله جدید به صرب‌های شمال کوزوو سکوت نخواهد کرد. افزایش تنش‌ها نگرانی از احتمال تکرار درگیری سال‌های ۱۹۹۸ و ۱۹۹۹ را که بیش از ۱۰ هزار کشته بر جای گذاشت، پدید آورده است. این در حالی است که شرایط بین‌المللی اکنون با توجه به تداوم جنگ در اوکراین با ۲۵ سال پیش تفاوت زیادی دارد؛ امری که می‌تواند به هرگونه درگیری در شبه‌جزیره بالکان ابعاد جدیدی ببخشد.

دلیل رویارویی

با اینکه کوزوو در سال ۲۰۰۸ از صربستان اعلام استقلال کرد، اما بلگراد تاکنون استقلال کوزوو را به رسمیت نشناخته است. اکثر ساکنان کوزوو را آلبانیایی‌تبارها تشکیل می‌دهند؛ هرچند اقلیتی از صرب‌ها نیز در کوزوو زندگی‌ می‌کنند. کوزوو پیش از استقلال یکی از استان‌های صربستان بود. حدود صد کشور جهان ازجمله آمریکا استقلال کوزوو را به رسمیت شناخته‌اند. در مقابل روسیه، چین و پنج کشور عضو اتحادیه اروپا از موضع صربستان حمایت می‌کنند. دست‌نیافتن به راه‌حل مسالمت‌آمیز برای تنش‌ها بین بلگراد و پریشتینا باعث شده است منطقه بالکان پس از جنگ‌های خونین دهه ۱۹۹۰ هرگز به ثبات واقعی نرسد. مناقشه بین کوزوو و صربستان در عمل به آتشی زیر خاکستر تبدیل شده است که هراز‌گاهی شعله‌ور می‌شود.

سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، شرایط در کوزوو را «هشدارآمیز» توصیف کرده و گفته است که این مناقشه می‌تواند جنگ دیگری را در قلب اروپا رقم بزند. وزیر خارجه روسیه افزوده است: «در آستانه انفجاری بزرگ در مرکز اروپا هستیم؛ جایی که ناتو در سال ۱۹۹۹ با نقض همه اصول قابل تصور بین‌المللی به یوگسلاوی حمله کرد». از سوی دیگر پکن اعلام کرده است از نزدیک شرایط در کوزوو را دنبال می‌کند. سخنگوی وزارت خارجه چین از کشورهای عضو ناتو خواسته است که به «حق حاکمیت و تمامیت ارضی» کشورها احترام بگذارند.

موقعیت ناتو

حدود سه‌هزارو 800 نیروی ناتو که وظیفه اکثر آنها حفاظت از صلح عنوان می‌شود، در کوزوو مستقر هستند. یکی دیگر از نقش‌های کلیدی سربازان ناتو حفاظت از مرزها به‌ویژه مرز با صربستان است. این در حالی است که صربستان هم‌زمان با افزایش تنش‌ها در شمال کوزوو نیروهای خود را به مرز اعزام کرده است. نیروهای ناتو که در کوزوو مستقر هستند، باقی‌مانده ۵۰ هزار سرباز کشورهای عضو این ائتلاف نظامی محسوب‌ می‌شوند که در سال ۱۹۹۹ به منطقه اعزام شدند. ناتو هشدار داده است که در صورت خطر بروز دوباره درگیری، نقش خود را ایفا خواهد کرد.

بازیگران اصلی

دو بازیگر اصلی تنش‌های جاری رهبران ملی‌گرای کوزوو و صربستان هستند. آلبین کورتی، نخست‌وزیر کوزوو در گذشته در صربستان زندانی سیاسی بوده است. او سابقه رهبری اعتراض‌های دانشجویی را دارد و با هرگونه مصالحه با بلگراد مخالف است. آلبین کورتی همچنین از اتحاد کوزوو و آلبانی حمایت می‌کند. در مقابل در بلگراد زمام امور در اختیار الکساندر ووچیچ، رئیس‌جمهوری صربستان است که در جریان جنگ کووزو به‌عنوان وزیر اطلاعات فعالیت می‌کرد. الکساندر ووچیچ تأکید می‌کند که هرگونه توافقی باید با امتیازدهی طرفین همراه باشد و کشورش بدون عقب‌نشینی رهبران کوزوو از برخی مواضع خود حاضر به مصالحه نیست.