پایان آتش‌بس

فقط یک روز پس از سفر آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، به پکن و دیدار او با شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین، با هدف کاهش تنش‌ها، جدال لفظی مقام‌های این دو کشور از سر گرفته شد. رئیس‌جمهوری ایالات متحده در جریان یک سخنرانی، شی جین‌پینگ را دیکتاتور خطاب کرد و گفت رئیس‌جمهوری چین پس از انفجار بالن تجسسی بر فراز ایالات متحده، خجالت‌زده شده است. جو بایدن که در مراسم جمع‌آوری کمک‌های مالی در کالیفرنیا سخن می‌گفت، افزود: «دلیل اینکه شی جین‌پینگ پس از شلیک به بالن ناراحت شد، این بود که نمی‌دانست این ابزار تجسسی دقیقا کجا بوده است. این بالن قرار نبود به جایی که در آن شناسایی شد، برود و این یک شرمساری بزرگ برای دیکتاتورهاست که ندانند چه اتفاقی در‌حال رخ‌دادن است». رئیس‌جمهوری ایالات متحده در بخش دیگری از سخنرانی‌ خود گفت که چین «مشکلات اقتصادی واقعی دارد. شی جین‌‌پینگ نگران گروه امنیتی راهبردی چهارگانه ژاپن، استرالیا، هند و ایالات متحده است».

وزارت امور خارجه چین در واکنش به این اظهارات، رئیس‌جمهوری آمریکا را به «تحریک سیاسی» متهم کرد. مائو نینگ، سخنگوی وزارت امور خارجه چین، روز گذشته گفت: «این اظهارات به‌طور جدی حیثیت سیاسی چین را نقض می‌کند». سخنان جدید جو بایدن در‌حالی مطرح شده که او روز دوشنبه درباره ملاقات وزیر امور خارجه آمریکا و سران چین گفته بود‌ فکر می‌کند روابط بین دو کشور در مسیر درستی قرار دارد و در سفر آنتونی بلینکن پیشرفت‌هایی حاصل شده است.

بلینکن و شی در دیدار خود موافقت کردند به تعامل دیپلماتیک از طریق دیدارهای بیشتر مقام‌های آمریکایی در هفته‌ها و ماه‌های آینده ادامه دهند. وزیر امور خارجه آمریکا در جریان سفر خود به لندن، گفت‌وگوها با مقام‌های چین را «صادقانه و سازنده» خواند و در عین حال اذعان کرد این دو ابرقدرت «اختلاف‌های عمیقی» دارند. بلینکن همچنین گفت از مشارکت چین در مذاکره برای پایان‌دادن به جنگ اوکراین استقبال خواهد کرد. او در‌عین‌حال افزود به رهبران چین درباره نگرانی «عمیق» ایالات متحده در ارتباط با گزارش‌ها از عملیات حساس پکن در کوبا هشدار داده است. مقام‌های واشنگتن می‌گویند چین در کوبا، درست در نزدیکی سواحل جنوب شرقی ایالات متحده، در حال راه‌اندازی عملیات‌ اطلاعاتی است. وال‌استریت ژورنال اوایل وقت سه‌شنبه گزارش داد که چین و کوبا در‌حال مذاکره برای ایجاد یک مرکز آموزشی نظامی مشترک جدید در این جزیره‌ هستند. اواخر این هفته، جو بایدن با نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، دیدار خواهد کرد. انتظار می‌رود چین موضوع مورد بحث بین این دو رهبر باشد.

چالش احیای ارتباط نظامی

در جریان سفر آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا، به چین، تقریبا هیچ موضوع محل اختلافی حل‌وفصل نشد. احیای ارتباط ارتش دو کشور یکی از خواسته‌های واشنگتن بود که با مخالفت پکن روبه‌رو شد. بلینکن می‌گوید او موضوع ارتباطات نظامی را «مکررا» مطرح کرد اما چینی‌ها با آن مخالفت کردند. او ادامه داد: «این کاملا حیاتی است که ما این نوع ارتباطات را داشته باشیم». به گفته بلینکن، این مسئله‌ای است که ایالات متحده «به کار روی آن ادامه خواهد داد». لوید آستین، وزیر دفاع و جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا، در چند ماه گذشته بارها از چین خواسته‌اند تا کانال‌های ارتباطی نظامی با ایالات متحده را از سر بگیرد. چین تماس‌های منظم خود را با ارتش آمریکا در آگوست سال گذشته پس از آنکه پلوسی، رئیس وقت مجلس نمایندگان آمریکا، وارد تایوان شد، به حالت تعلیق درآورد. چین معتقد است این اقدام سرپیچی از پکن و به چالش کشیدن اصل حاکمیت چین بوده است. چین می‌گوید سایر کشورها باید از مبادلات رسمی با تایوان که چین آن را قلمرو خود می‌داند، خودداری کنند اما این مشکل حتی قبل از این دیدار پلوسی هم وجود داشت. آمریکا می‌گوید چین از سال ۲۰۲۱ به بیش از ده‌ها درخواست وزارت دفاع برای گفت‌وگو در سطوح بالا پاسخ نداده یا درخواست‌ها را رد کرده است. آمریکا همراه بسیاری از کشورهای دیگر از وقوع یک درگیری احتمالی ارتش این کشور با چین که ممکن است از کنترل خارج شود، واهمه دارد. در ماه‌های اخیر، تنش‌ میان واشنگتن و پکن بر سر طیفی از مسائل بالا گرفته است. ابتدا سقوط مشکوک بالن چینی توسط آمریکا رخ داد و بعد هم چندین کشتی و هواپیمای نظامی چین و ایالات متحده تا آستانه برخورد با یکدیگر پیش رفتند. در اوایل ژوئن، ایالات متحده ویدئویی را منتشر کرد که نشان می‌داد در تنگه تایوان، تماس نزدیکی با ناوشکن چینی رخ می‌دهد؛ به طوری که آنها مجبور می‌شوند برای جلوگیری از برخورد، سرعت خود را کاهش دهند. چند روز قبل نیز ارتش آمریکا از اقدامات ناامن‌کننده و تهاجمی جنگنده‌های چینی در یک مانور شکایت کرد. ایالات متحده این مانور را «تهاجمی غیرضروری» توصیف کرده است. واشنگتن می‌خواهد از حادثه‌ای مشابه آنچه در سال ۲۰۰۱ رخ داد، جلوگیری کند. در این حادثه، یک هواپیمای نیروی دریایی آمریکا و یک جت رهگیری چینی در نزدیکی جزیره هاینان چین با هم برخورد کردند که منجر به مرگ خلبان چینی و فرود اضطراری هواپیمای آمریکایی در هاینان بدون مجوز چین شد.

چین امتناع خود از راه‌اندازی مجدد ارتباطات نظامی را به تحریم‌های اعمال‌شده از سوی واشنگتن نسبت داده است. احتمالا این مسئله به تحریم علیه «لی شانگ فو»، وزیر دفاع این کشور اشاره دارد. تحریم وزیر دفاع چین، یک بسته بزرگ از اقدامات علیه روسیه بوده است. البته این تحریم قبل از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۱۸ اعمال شده است؛ دلیلش هم مشارکت لی در خرید هواپیمای جنگی و موشک‌های ضدهوایی چین از مسکو بوده است. یانگ تائو، یکی از مقامات وزارت خارجه چین که بر امور آمریکای شمالی نظارت دارد، بعد از دیدار با بلینکن گفت: «طرف آمریکایی مطمئنا از این موضوع آگاه است که چرا در مبادلات نظامیان با نظامیان مشکل ایجاد شده است. یکی از این مشکلات به دلیل تحریم‌های یک‌جانبه علیه طرف چینی بوده است. آنها ابتدا باید موانع را از بین ببرند و شرایطی را برای همکاری نظامیان با نظامیان ایجاد کنند».

آمریکا می‌گوید تحریم‌ها مانع مذاکره لی با مقامات این کشور نیست؛ اما «لی نان» از دانشگاه ملی سنگاپور می‌گوید: «شما تحریم‌هایی را بر این فرد تحمیل می‌کنید و سپس می‌خواهید با او گفت‌وگو کنید. از دیدگاه چینی‌ها، این بی‌معناست». بل هنل، یکی از مقامات شورای امنیت ملی در دولت‌های بوش و اوباما می‌گوید: «ایالات متحده و چین به‌نوعی در‌حال گفت‌وگو با هم هستند. در بالاترین سطح هنوز توافقی درباره نحوه تعامل این دو ابرقدرت وجود ندارد و من فکر می‌کنم که این وضعیت، کار را برای دو طرف دشوار خواهد کرد».

‌«همکاری کلیدی» پکن و برلین

با وجود تنش‌های متعدد در رابطه ایالات متحده و پکن، برخورد با اقلیت‌ها، آزادی‌های مدنی محدود، تهدیدها علیه تایوان و همکاری‌نکردن پکن با اروپا برای وادار‌کردن روسیه به پایان جنگ اوکراین، آلمان به‌عنوان قدرت اول اتحادیه اروپا نمی‌خواهد به «همکاری‌های کلیدی» خود با چین پایان دهد. اولاف شولتس، صدراعظم آلمان، در دیدار با لی چیانگ، نخست‌وزیر چین در برلین، از این کشور خواست تا نفوذ بیشتری بر روسیه در مناقشه اوکراین اعمال کند و بر اهمیت این مسئله تأکید کرد که چین دیگر به روسیه سلاح نرساند. او همچنین از موضع مشترک دو کشور مبنی بر عدم تهدید یا استفاده از سلاح‌های هسته‌ای قدردانی کرد. شولتس با تأکید بر نقش پکن برای صلح در اوکراین گفت که پیش‌شرط چنین صلحی خروج نیروهای روسیه از اوکراین است. او گفت: «من بار دیگر از رهبری چین درخواست کرده‌ام که از نفوذ خود استفاده کند. چین به‌عنوان یکی از اعضای شورای امنیت سازمان ملل، مسئولیت بسیار ویژه‌ای برای حفاظت از تمامیت ارضی کشورها دارد».

نخست‌وزیر چین در این دیدار گفت کشورش می‌خواهد «روابط با آلمان و اتحادیه اروپا را به سطح بالاتری برساند». شولتس نیز گفت که آلمان «بر گسترش فعال روابط اقتصادی خود با آسیا متمرکز شده است» و «کشورش نمی‌خواهد به یک شریک وابسته شود». او تأکید کرد که آلمان برای «مشارکت متوازن در سراسر آسیا و فراتر از آن» تلاش می‌کند. لی تلاش کرد تا تردیدها درباره رشد اقتصادی چین را برطرف کند. او با اشاره به همکاری‌های تکنولوژیک پکن با آلمان گفت که دو کشور می‌توانند در همکاری با یکدیگر به ثبات اقتصاد جهانی کمک کنند. طرفین همچنین تمایل خود را برای همکاری نزدیک‌تر در زمینه حفاظت از آب‌و‌هوا نشان دادند و بیانیه مشترکی در این رابطه امضا کردند. شولتس یادآور شد که هر دو کشور «از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گازهای گلخانه‌ای هستند و بنابراین مسئولیت بزرگی در مبارزه با گرمایش جهانی بر عهده دارند». مسئله تایوان هنگام حضور این دو مقام در برابر رسانه‌ها مطرح نشد. مناسبات دو کشور در این زمینه با تنش همراه بوده است. سفر بتینا اشتارک واتسینگر، وزیر علوم آلمان، در فروردین امسال به تایوان، با اعتراض شدید مقامات چین روبه‌رو شد. دیدار هیئت پارلمانی آلمان از تایوان در سال گذشته میلادی نیز با واکنشی مشابه از سوی پکن روبه‌رو شد.