در ضرورت مخالفت اصحاب دانشگاه در برابر اینترنت طبقاتی

 هفته‌هاست که بحث اینترنت طبقاتی از سوی مسئولان ارشد دولتی و اجرائی در وزارت علوم، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و قرارگرفتن آن در اختیار استادان دانشگاه و دانشجویان مطرح شده است و هنوز شاهد هیچ مخالفت جدی به این موضوع از سوی دانشگاهیان نبوده‌ایم. در این یادداشت کوتاه تلاش خواهد شد تا به دو مورد از خطرات مهم پیش‌روی نهاد دانشگاه در صورت استفاده از این اینترنت پرداخته شود. پیش از آغاز، لازم است تا توضیحی مختصر درباره عبارت «اینترنت طبقاتی» داده شود. از اینترنت طبقاتی در گفتمان رسمی دولتمردان، تحت نام‌هایی مانند اینترنت ویژه استادان یا اینترنت حرفه‌ای یاد می‌شود. منظور آن است که به دلیل نیازهای تحقیقاتی علمی یا حرفه‌ای گروه‌های خاص، برای پیشبرد بهتر و تسهیل کار آنان، امکان ویژه‌ای به ایشان داده شود تا به سایت‌هایی که در داخل کشور فیلتر هستند، دسترسی داشته باشند. در ادامه با در نظر داشتن این معنی از اینترنت طبقاتی، به دو مورد از اساسی‌ترین مخاطراتی که استفاده از آن برای دانشگاهیان در پی دارد، اشاره خواهد شد.

اول: پیوندخوردن منافع دانشگاه با سیستم فیلترینگ

اعطای امتیاز ویژه و رانت‌مانند اینترنت طبقاتی به اهالی دانشگاه به این معناست که دانشگاهیان این امکان را دارند تا بر اساس نیازشان به سایت‌هایی که در داخل به دلایلی فیلتر هستند، بدون محدودیت دسترسی داشته باشند. این اتفاق زمینه‌ساز پیوندخوردن منافع دانشگاهیان با سیستم فیلترینگ، دریافت یک رانت اجتماعی مهم و تبدیل‌شدن به ذی‌نفعی است که نقشی جدی در مطالبه‌های اجتماعی داشته است. دانشگاه همواره و همیشه یکی از کانون‌های اصلی تحول‌خواهی در جامعه ایرانی در 80 سال اخیر بوده است. از پیش از کودتای 28 مرداد تا‌کنون، دانشگاه همواره تلاش کرده است تا زبان مطالبات و خواست‌های عمومی مردم باشد و از موقعیت اجتماعی خود برای بازتاب‌دادن صدای ایشان استفاده کند. با بهره‌گرفتن از اینترنت طبقاتی این امکان به‌طور جدی از دانشگاه ستانده خواهد شد. دقیقا در نقطه‌ای که نهاد دانشگاه باید پیوند خود با عموم جامعه را حفظ و تقویت کرده و صدای انتقاد خود علیه فیلترینگ گسترده اینترنت و شبکه‌های اجتماعی را بلند کند (که البته کرده است)، در صورت حرکت‌کردن در مسیر خلاف و استفاده از این امتیاز ویژه، نشان می‌دهد که دیگر در ادامه مسیر همراه مردم نخواهد بود و بیشتر تمرکز خود را بر خواسته‌های صنفی قرار داده و به دنبال آن است تا نیازهای درونی دانشگاه را که امروزه گرفتاری‌های فراوان دارد، برطرف کند. این اتفاق سبب می‌شود که دانشگاه عملا امکان نقد خود به بسیاری از مسائل و مشکلات اجتماعی را از دست بدهد. احساس خطر آنجا جدی می‌شود که در شرایط کنونی نه‌تنها استادان دانشگاه، بلکه دانشجویان نیز درباره این موضوع احساس خطر نکرده و از تبعات پردامنه و خطرناک آن ظاهرا بی‌اطلاع به نظر می‌رسند! دانشجویان به‌عنوان نزدیک‌ترین قشر به خواسته‌های اجتماعی در نهاد دانشگاه باید نسبت به این موضوع به‌شدت حساس بوده و با این موقعیت خاص برخوردی مطالبه‌گرانه و انتقادی داشته باشند.

دوم: انتظارات اجتماعی از نقش دانشگاه و زیر سؤال رفتن منزلت دانشگاه

همان‌طور که در بخش قبلی نیز به آن اشاره شد، دانشگاه به‌عنوان یک گروه مرجع اجتماعی همواره محل توجه آحاد جامعه بوده است. پذیرش استفاده از اینترنت طبقاتی و بی‌تفاوت‌بودن درباره استفاده و پذیرش آن، سبب بی‌اعتمادی شدید جامعه نسبت به نهاد دانشگاه خواهد شد و وجهه و شخصیت اجتماعی دانشگاه به‌شدت تخریب خواهد شد. از ابتدای طرح اینترنت طبقاتی تاکنون گروه‌های نبستا کوچکی از استادان دانشگاه یا دانشجویان به اینترنت طبقاتی اعتراض کرده و اعلام کرده‌اند که از آن استفاده نخواهند کرد که در صورت خاموش‌ماندن صدای نقد در دانشگاه، فرایند استحاله و از بین رفتن هویت دانشگاه تشدید شده، جامعه از دانشگاه بیشتر فاصله گرفته و در دغدغه‌های صرفا علمی-پژوهشی خود سرگردان خواهد شد که این روند از دست رفتن مرجعیت یکی از گروه‌های مهم اجتماعی را باعث خواهد شد و به ظرفیت‌های سرمایه اجتماعی بیش‌از‌پیش آسیب خواهد زد. به نظر می‌رسد در چنین شرایطی، نیاز به یک تلاش گسترده مدنی دانشگاهی از سوی استادان دانشگاه در کنار دانشجویان به‌عنوان صاحبان واقعی محیط دانشگاه احساس می‌شود. این مخالفت در برابر پذیرفتن استفاده از اینترنت طبقاتی و درخواست همگانی برای استفاده‌نکردن از آن، ضمن آنکه کم‌هزینه‌ترین روش مخالفت با اینترنت طبقاتی است، این پیام مهم را به جامعه نیز مخابره می‌کند که با وجود همه فشارهایی که این روزها بر دانشگاه وارد می‌شود، دانشگاه هنوز روح و هویت خود را زنده نگه داشته و برای حل مسائل و مشکلات کشور و صدای مردم بودن، آماده هرگونه همکاری است.

* پژوهشگر سیاست‌گذاری عمومی و فعال سابق دانشجویی