شورش واگنر و ائتلاف چین و روسیه

شورش واگنر عمر کوتاهی داشت اما تأثیری بسیار فراتر از مرزهای روسیه داشته است و برخی تحلیلگران معتقدند این رخداد می‌تواند آغازی بر پایان ائتلافی باشد که پکن و مسکو علیه جهان آزاد تشکیل داده‌اند. در فاصله زمانی ۲۴ ساعت دراماتیک، گروه شبه‌نظامی واگنر با تصرف شهر روستوف، مرکز تاکتیکی کلیدی پشتیبانی جنگی روسیه در اوکراین، توجه جهان را به خود جلب کرد. رهبر این شورش یوگنی پریگوژین بود، یکی از متحدان مورد اعتماد ولادیمیر پوتین، رهبر روسیه. پوتین این اقدام را «خنجر از پشت» توصیف کرد. بسیاری از ناظران خارجی، شورش واگنر را جدی‌ترین آزمایش برای پوتین در بیش از دو دهه قدرت ارزیابی کرده و این تحولات را زیر نظر دارند. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده نیز در این رابطه گفت که «ما شاهد بروز شکاف هستیم و فکر می‌کنم که هنوز پایان این نمایش را ندیده‌ایم». گوردون چانگ، تحلیلگر ژئوپلیتیک، معتقد است که این شکاف‌ها فقط در رژیم روسیه ظاهر نشده است. چانگ، نویسنده کتاب «فروپاشی آینده چین» با اشاره به اینکه چین در تلاش است تا کل سیستم بین‌المللی را براندازد اما توان این کار را ندارد، در گفت‌وگو با اپک‌تایمز گفت: «این کشور به متحدانی مانند پوتین نیاز دارد و اگر پوتین زنده نماند دردسری برای شی‌ جین‌پینگ به حساب خواهد آمد». در حالی که نیروهای پریگوژین به سمت مسکو حرکت کردند، پکن سکوت کرده بود و تنها یک روز پس از آتش‌بسی که حرکت نیروهای مسلح پریگوژین را متوقف کرد، برای اولین بار به این موضوع پرداخت. سخنگوی وزارت خارجه چین در بیانیه‌ای گفت: «این موضوع داخلی روسیه است. چین به عنوان همسایه دوست روسیه و شریک استراتژیک جامع هماهنگی برای دوره جدید، از روسیه در حفظ ثبات ملی و دستیابی به توسعه و رفاه حمایت می‌کند». چانگ گفت واکنش تأخیری پکن به این دلیل بود که «نمی‌دانست چه بگوید». به گفته این کارشناس سیاسی مشکل شی جین‌پینگ این است که او روسیه را شریک «بدون محدودیت» معرفی کرده بود و در جریان تحولات روسیه این شراکت بدون محدودیت کنار گذاشته شد؛ بنابراین فکر می‌کنم چین در این مورد کمی دچار تردید شده است. در روز افتتاحیه المپیک زمستانی پکن، شی و پوتین موضوع شراکت «بدون محدودیت» را مطرح کردند و در عین حال آنچه را که آنها «دخالت در امور داخلی» از سوی غرب خواندند نیز به سخره گرفتند. اما شورش واگنر پکن را غافلگیر کرد. در یک کودتای زودگذر مشابه در سال ۱۹۹۲، تندروهای حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی، میخائیل گورباچف، رهبر وقت شوروی را در ویلایی در کریمه حبس کردند. این توطئه در عرض سه روز از هم پاشید، اما محرکی برای فروپاشی نهایی اتحاد جماهیر شوروی در چهار ماه بعد شد. چانگ با اشاره به اینکه پوتین در موقعیتی مشابه قرار دارد، گفت: «پوتین توانست از سرنگونی حکومتش جلوگیری کند، اما روسیه بی‌ثبات شده است، بنابراین فکر نمی‌کنم آخر این داستان را شنیده باشیم». برای رژیم چین که روی روسیه به عنوان متحدی مؤثر برای براندازی نظم جهانی به رهبری ایالات متحده حساب می‌کند، این نوید خوبی نیست.

چانگ می‌گوید: «چین سعی می‌کند خود را قدرتی شکست‌ناپذیر نشان دهد که بر جهان مسلط است. خب در حال حاضر چندان ترسناک به نظر نمی‌رسد. هفته گذشته خیلی ترسناک‌تر از این لحظه به نظر می‌رسید».

مشکلات  داخلی

تضعیف جایگاه سیاسی پوتین تنها نگرانی در محاسبات پکن نیست. چند روز پس از شورش واگنر، شی دو کمیسر سیاسی را به درجه ژنرال ارتقا داد، اقدامی که برخی آن را به عنوان تلاش او برای تحکیم قدرت تفسیر کردند. یک افسر ارتش چین که برای PLA Daily، روزنامه رسمی عالی‌ترین نهاد عملیاتی نظامی چین می‌نوشت، اظهار کرد که نیروهای مسلح چین باید «آگاهی خود درباره مسائل امنیت ملی را افزایش دهند» و آماده «مقابله با آزمایش‌های بزرگ در دریای توفانی باشند». مایلز یو، مدیر مرکز چین در مؤسسه هادسون و مشاور سابق دولت ترامپ در امور چین، می‌گوید: «چین معتقد است که روسیه به این دلیل دچار آشفتگی شد که هیچ کنترلی شبیه حزب کمونیست در این کشور وجود ندارد که بر دولت مسکو نظارت کند، بنابراین شی اقدامات خود در زمینه افزایش نظارت‌ها را گسترش می‌دهد». او تأکید می‌کند که شی بسیاری از مقامات عالی‌رتبه نظامی را برای تحکیم قدرت در طول بیش از یک دهه حکومت خود پاک‌سازی کرده است. مایلز یو ادامه داد: «شی جین‌پینگ می‌داند که در ارتش میزان نارضایتی‌ها بالاست و همین موضوع باعث نگرانی شدید او شده است».

گوردون چانگ، تحلیلگر ژئوپلیتیک هم می‌گوید که «مسائل داخلی نیز پکن را در حالت آماده‌باش نگه می‌دارد و چینی‌ها همیشه نگران انقلاب‌های رنگی هستند، همان‌طورکه می‌گویند، انقلاب‌ها مسری هستند و گسترش می‌یابند». نوامبر گذشته، آتش‌سوزی مرگ‌بار در یک ساختمان بلند در شین‌جیانگ، اعتراضات گسترده‌ای را در سراسر چین برانگیخت. در اعتراضاتی که به «اعتراضات کاغذسفید» شناخته می‌شود، تظاهرات‌کنندگان برگه‌های خالی را بالا می‌برند تا با قوانین سخت‌گیرانه قرنطینه‌های کوویدی رژیم مقابله کنند.

با برداشتن محدودیت‌های کوویدی توسط پکن و بازداشت بدون سروصدای معترضان، این جنبش سرکوب شد اما در پس این اقدامات، چانگ روحیه نارضایتی گسترده‌تری را می‌بیند که از بین نمی‌رود. او با اشاره به برخی از شعارهایی که معترضان سر داده‌اند، گفت: «برخی از مردم واقعا خواستار کناره‌گیری حزب کمونیست و شی جین‌پینگ بودند». اقتصاددانان امیدوار بودند که پایان سیاست «کووید صفر» بتواند وضعیت اقتصادی چین را بهبود ببخشد و اقتصاد رو به افول این کشور را احیا کند. با این حال، در بسیاری از سطوح، وضعیت در چین خیلی بهتر از نیم‌سال گذشته به نظر نمی‌رسد و دولت‌های محلی با بدهی ۲۳ تریلیون دلاری با کسری بودجه مواجه هستند. فروش املاک به روند کاهشی خود ادامه داده است. چانگ می‌گوید: «هیچ راه‌حلی برای شی جین‌پینگ باقی نمانده جز اینکه سخت‌تر فشار بیاورد، و این در نهایت راه‌حل نخواهد بود زیرا اقتصاد در حال سقوط است».

جون توفل درایر، استاد علوم سیاسی در دانشگاه میامی نیز به همین ترتیب مشکلات اقتصادی را یک مانع بزرگ می‌داند. او می‌گوید: «ممکن است پوتین پس از شورش گروه واگنر بیشتر به چین وابسته شود، بنابراین تمایل چین برای رهبری نظم جهانی تقویت خواهد شد». او گفت که کاهش رشد اقتصادی، اولین مسئله‌ای است که مانع تحقق آرمان‌های شی جین‌پینگ خواهد شد. از سوی دیگر چانگ با اشاره به اینکه زمان اقدامات قاطعانه جهان آزاد فرا رسیده، گفت: «جهان در لحظه حساسی به سر می‌برد و در حال حاضر ائتلافی که با ما مخالفت می‌کند ترک برداشته و ممکن است از هم بپاشد. برای دولت بایدن و کشورهای آزاد مهم است که مطمئن شوند این ائتلاف نمی‌تواند دوباره کنار هم قرار گیرد».