غیرممکن‌بودن بی‌طرفی در نظام جدید جهانی

ریچارد فونتین، تحلیلگر آمریکایی در مقاله‌ای که در نشریه «فارن افرز» منتشر شد، از مجبور‌بودن کشورهای جهان به انتخاب‌کردن بین آمریکا و چین خبر داد؛ گویا بازگشت به نظام دوقطبی سیاسی، سرنوشت محتوم جهان است و بی‌طرف‌بودن –‌به‌ویژه بی‌طرفی فعال‌– تقریبا غیرممکن است. هم‌زمان با انتشار این مقاله، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه نیز در اجلاس سران روسیه – آفریقا به‌روشنی گفت که کشورهای آفریقایی نمی‌توانند هم‌زمان دوست روسیه و هم‌پیمان غرب باشند. فونتین در مقاله خود به مناقشه بین آمریکا و روسیه نپرداخت، شاید با این باور که جنگ اوکراین رویدادی موقتی است که بالاخره پایان خواهد یافت ولی روند قدرت‌گرفتن چین و تبدیل‌شدن پکن به محور جذب بسیاری از کشورهای جهان به‌ویژه کشورهای در‌حال‌توسعه، ادامه خواهد یافت. تشکیل جنبش غیرمتعهدها واکنشی به جنگ جهانی دوم و جنگ سرد پس از آن بین دو اردوگاه غرب و شرق بود که هدف اصلی خود را فاصله‌گرفتن از سیاست‌های جنگ سرد اعلام کرد. ولی این جنبش در واقعیت نتوانست موفقیت گسترده‌ای به دست بیاورد؛ زیرا کمتر از یک دهه پس از تأسیس آن، بسیاری از کشورهای بنیان‌گذار یا عضو این جنبش مانند مصر عملا در آغوش اتحاد جماهیر شوروی افتادند. البته مصر بعد از امضای توافق‌نامه صلح با اسرائیل، مسیر خود را تغییر داد و به سمت آمریکا پیش رفت. از نظر معنایی، با قاطعیت می‌توان گفت «بی‌طرفی فعال»، پرهزینه‌تر و دشوارتر است؛ زیرا ایجاب می‌کند آن کشور از آرمان‌های عادلانه در جهان مثل حق ملت‌های استعمارزده برای برخوردار‌شدن از آزادی و استقلال و از حق کشورها برای کنترل ثروت‌های ملی خود دفاع کند، اما «بی‌طرفی غیرفعال» ریشه در ضعف و ناچاری دارد و کشوری که به آن متوسل می‌شود صرفا به دنبال فاصله‌گرفتن از مشکلات از طریق خودداری از مداخله و وارد‌شدن به صحنه سیاست‌های بین‌المللی است. مقامات آمریکایی ازجمله آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه، لوید آستن، وزیر دفاع آمریکا و جان کربی، سخنگوی کاخ سفید به‌صراحت گفته‌اند آمریکا از دیگر کشورها نمی‌خواهد بین این کشور و چین یا بین غرب و چین یکی را انتخاب کنند،‌ ولی هیچ‌کس نمی‌تواند قاطعانه این سخنان مقامات آمریکایی را تأیید کند؛ چراکه غربی‌ها کسی را که با آنان نیست، دشمن خود می‌دانند. واقعیت این است که صحنه ژئوپلیتیک جهان عرصه کشمکشی بزرگ است که اندکی از آن نمایان شده و بخش اصلی و مهم آن در پشت پرده بین آمریکا و چین در جریان است. تناقض اینجاست که بسیاری از کشورهای جهان خود را در برابر دو گزینه می‌دانند که هر دو تلخ است و باید یکی را انتخاب کنند؛ یا وارد ائتلاف امنیتی با آمریکا شوند یا به دنبال شراکت تجاری با چین باشند.

رأی‌گیری در سازمان ملل برای محکوم‌کردن حمله نظامی روسیه به اوکراین، نشان داد آمریکا با «بی‌طرفی» کشورها میانه‌ای ندارد. بعد از آنکه 30 کشور از محکوم‌کردن روسیه خودداری کردند، لیندا توماس گرینفلد، سفیر آمریکا در سازمان ملل تأکید کرد که کشورهای جهان نمی‌توانند در برابر چنین رویدادهایی بی‌طرف باشند. به‌طور‌ خلاصه می‌توان گفت طرف‌های درگیر در مناقشه برای سیطره بر جهان، این روزها به هر کشوری که بی‌طرف باشد، به چشم دشمن احتمالی و پایگاهی احتمالی برای دشمن خود در آینده نگاه می‌کنند. به عبارت دیگر، ممکن است برخی کشورها صادقانه به دنبال بی‌طرفی باشند، ولی قدرت‌های بزرگ، دیگر کشورها را به سمت جانبداری از یک طرف مناقشه سوق می‌دهند با این باور که دیگران یا با ما هستند یا دشمن ما‌.

منبع: الشرق الاوسط