بحران خروج مهاجران غیرقانونی از پاکستان

مقامات پاکستان اعلام کردند در مدت یک ماهی که از زمان صدور ضرب‌الاجل برای خروج فوری یک‌میلیون‌و ۷۰۰ هزار مهاجر ثبت‌نشده سپری شده است، بیش از ۱۶ هزار افغان خاک این کشور را ترک کرده و دیگران با خطر دستگیری و اخراج مواجه هستند. اکثر افرادی که از پاکستان گریختند، در همین چند روز باقی‌مانده به مهلت ضرب‌الاجل، اقدام به خروج از این کشور کردند و همین امر باعث ازدحام در گذرگاه‌های مرزی شده است. پلیس پاکستان از روز چهارشنبه با ورود به محله‌های افغان‌نشین، بسیاری را دستگیر و برخی منازل را تخریب کرد. علاوه‌بر‌این پاکستان ده‌ها بازداشتگاه جدید برای دستگیری افغان‌ها در نظر گرفته است. در سوی دیگر مرز، مقامات طالبان از مقیاس افرادی که قصد ورود به افغانستان را دارند، شگفت‌زده شده‌اند و تلاش می‌کنند تا به وضعیت این افراد که برخی برای اولین بار در زندگی خود پا به افغانستان می‌گذارند، رسیدگی کنند. خلیل حقانی، وزیر پناهندگان دولت طالبان، به خبرگزاری فرانسه گفت: «ما دائما با مقامات پاکستان در تماس هستیم و درخواست زمان بیشتر می‌کنیم. باید اجازه داد مردم با عزت بازگردند». او در ادامه گفت: «آنها نباید به افغان‌ها سختی بدهند، آنها نباید دشمنان بیشتری بتراشند». مقامات طالبان یک مرکز را در چند کیلومتری یک گذرگاه مرزی و همچنین اردوگاه‌هایی برای خانواده‌هایی که جایی برای رفتن ندارند، ایجاد کردند تا هزاران نفر از مردم سرگردان را به‌طور موقت اسکان دهند. در بزرگ‌ترین گذرگاه مرزی «تورخَم» در استان «خیبر پختونخوا»، صف ۲۸ هزار نفری به طول هفت کیلومتر تشکیل شد.

مقامات مرزی پاکستانی به خبرگزاری فرانسه گفتند که بیش از ۲۹ هزار نفر از استان خیبر پختونخوا رد شده‌اند. بیش از ۳۸ هزار نفر دیگر نیز از مرز چمن در استان بلوچستان عبور کرده‌اند. مقامات پاکستانی وعده داده‌اند به سرکوب مهاجران غیرقانونی ادامه دهند. تا‌کنون صدها افغان بازداشت شده‌اند و خانواده‌های فاقد مدرک به ترک داوطلبانه دعوت می‌شوند.

در عملیات روز پنجشنبه پلیس در شهر بزرگ کراچی بیش از صد نفر دستگیر شدند. هم‌زمان پلیس ۴۲۵ افغان را در کویته، نزدیک‌‌ترین شهر به گذرگاه مرزی چمن، دستگیر کرد.

حمید خان، سفالگر ۳۰‌ساله‌ای که در یک اردوگاه پناهندگان در پیشاور متولد شده است، گفت: «من کارت اقامت دارم، اما پلیس به خانه ما حمله‌ور شد و به ما گفتند باید مدارک شناسایی ما را تأیید کنند». او گفت که «ما ترجیح می‌دهیم برویم تا اینکه حملات پلیس به خانه‌هایمان را تحمل کنیم».

پس از دیدار وزیر کشور پاکستان با سفیر افغانستان در اسلام‌آباد، پاکستان اعلام کرد زنان و کودکان زیر ۱۴ سالی که داوطلبانه خارج شوند، با توجه به حساسیت‌های فرهنگی، از بازرسی بدنی و اسکن بیومتریک در مرز معاف خواهند بود.

میلیون‌ها افغان در دهه‌های اخیر از درگیری‌های خشونت‌آمیز داخل افغانستان به پاکستان فرار کرده‌اند؛ از‌جمله حدود ۶۰۰ هزار نفر از زمان روی کار آمدن طالبان در آگوست ۲۰۲۱ افغانستان به پاکستان مهاجرت کرده‌اند. پاکستان گفته است که این اخراج‌ها برای محافظت از «رفاه و امنیت» این کشور پس از افزایش شدید حملات که دولت آن را به شبه‌نظامیان فعال از افغانستان نسبت داده، انجام شده است.

تحلیلگران معتقدند تصمیم اخراج اجباری مهاجران غیرقانونی افغان احتمالا یک تاکتیک فشار از سوی پاکستان برای وادار‌کردن دولت طالبان به همکاری در زمینه مسائل امنیتی است. با این حال تحلیلگران می‌گویند که اخراج افغان‌های فاقد مدرک از پشتوانه گسترده مردم پاکستان برخوردار است و به اعتقاد آنها، حضور طولانی‌مدت پناه‌جویان افغان بار سنگینی را بر زیرساخت‌های کشور تحمیل کرده است. دیده‌بان حقوق بشر اعلام کرده است افغان‌هایی که پس از فرار از سرکوب دولت طالبان در انتظار اسکان مجدد در ایالات متحده، بریتانیا، آلمان و کانادا هستند، باید نگران اخراج از پاکستان باشند.

هشدارهای بین‌المللی

شوراهای پناهندگان نروژ و دانمارک و کمیته بین‌المللی نجات هم‌زمان با آغاز روند اخراج اجباری مهاجران افغان از پاکستان، از افزایش سریع میزان بازگشت مهاجران به افغانستان و وضعیت بد انسانی در مرزهای میان دو کشور خبر دادند.

این سازمان‌ها اعلام کردند که در روزهای اخیر میزان ورود افراد از مرز پاکستان به افغانستان بین ۹ تا ۱۰ هزار نفر در روز است و از ‌آنجایی ‌که زیربناها و منابع کافی برای خدمات‌رسانی وجود ندارد، این مهاجران وضعیت هولناکی را در مرزها تجربه می‌کنند. این سه سازمان با هشدار شدید درباره وقوع یک بحران انسانی جدید در افغانستان، از کشورهای جهان خواستند برای مقابله با این بحران، کمک مالی اضافی در نظر بگیرند و نیز از کشورهای همسایه افغانستان خواستند تا به حمایت و پناه‌‌دادن به مهاجران افغان تا زمانی که شرایط در کشورشان ایمن و پایدار شود، ادامه دهند. شورای پناهندگان نروژ در بیانیه‌‌ای اعلام کرد: «شرایط ورود مهاجران به افغانستان وخیم است؛ به‌طوری‌که بسیاری از آنها سفرهای طاقت‌فرسای چند‌روزه را تحمل کرده‌اند، در معرض عوامل مختلف قرار گرفته‌اند و اغلب مجبور شده‌اند در ازای انتقال به مرز از دارایی خود جدا شوند».

در روزهای اخیر، مقام‌های حکومت طالبان نیز موضوع از دست دادن دارایی‌های مهاجران را به‌طور گسترده مطرح کرده‌اند. در جدیدترین مورد و به گزارش ایندیپندنت، امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، در ملاقات با رزا اوتونبایوا، رئیس هیئت معاونت سازمان ملل در افغانستان (یوناما)، با اشاره به آزار و اذیت مهاجران افغان به دست نیروهای امنیتی پاکستان حین خروج از این کشور، ادعا کرد: «نیروهای دولت پاکستان به خانه‌های مهاجران حمله می‌کنند و پول نقد آنان را با خود می‌برند. آنان حتی به مهاجران اجازه نمی‌دهند که خودروها و برخی اموال منقول‌شان را از مرز خارج کنند».

پس از آنکه مهلت دولت پاکستان برای خروج داوطلبانه مهاجران افغان در ۳۱ اکتبر به پایان رسید، هزاران مهاجر افغان که مدارک قانونی اقامت نداشتند، از اول نوامبر به مرزها هجوم بردند تا قبل از بازداشت به دست پلیس پاکستان، از این کشور خارج شوند. بر اساس گزارش دولت پاکستان، از مجموع بیش از چهار میلیون مهاجر افغان مستقر در این کشور، ۱.۷ میلیون نفر مدارک قانونی ندارند و قرار است در این روند که از اول نوامبر ۲۰۲۳ آغاز شده است، از کشور اخراج شوند. در همین حال سازمان‌های امدادرسان که تیم‌هایشان در مناطق مرزی حضور دارند، درباره چشم‌انداز آینده و ادغام مجدد بازگشت‌کنندگان در جامعه افغانستان، به‌شدت ابراز نگرانی کرده‌اند.

نیل ترنر، مدیر کشوری شورای پناهندگان نروژ در افغانستان، گفت: «افزایش تعداد افغان‌هایی که از پاکستان بازگشته‌اند، منابع ما و زیرساخت‌های شکننده در افغانستان را تحت‌الشعاع قرار داده است. مردم در وضعیت وحشتناکی در افغانستان به سر می‌برند و ما عمیقا درباره رفاه آنها و همچنین فشاری که بر تلاش‌های بشردوستانه ما وارد می‌کند، نگران هستیم». شورای پناهندگان نروژ نوشته است که در طرح منطقه‌ای واکنش به پناهندگان برای حمایت از ۷.۳ میلیون شهروند افغان که به کشورهای همسایه مهاجرت کرده‌اند، ۶۱۳ میلیون دلار درخواست شده که تاکنون تنها ۱۵.۴ درصد آن برای رفع نیازها تأمین شده است. ضیا مایار، مدیر موقت شورای پناهندگان دانمارک در افغانستان نیز با تأیید این مطلب گفت: «تیم‌های ما در صحنه شاهد استیصال کسانی هستند که به کشوری بازگشته‌اند که با چالش‌هایی بزرگ دست‌و‌پنجه نرم می‌کند و خانه یا زمینی برای بازگشت به آن وجود ندارد. مردم افغانستان به حمایت بیشتر نیاز دارند. در زمانی که بودجه به‌شدت در حال کاهش است». این سازمان‌ها با تأکید بر سرنوشت و آینده مهاجرانی که یکباره و سیل‌آسا از پاکستان به افغانستان سرازیر می‌شوند، ابراز نگرانی کرده‌اند. به گفته سلما بن‌عیسی، مدیر کشوری کمیته بین‌المللی نجات در افغانستان، وخامت اوضاع به این دلیل است که بیش از شش میلیون آواره داخلی هم‌اکنون در این کشور حضور دارند و «بیش از یک میلیون دیگر که قرار است از پاکستان بازگردند، با آینده تاریکی روبه‌رو خواهند شد». سازمان‌های امدادرسان هشدار داده‌اند اگر راه‌حل‌های پایدار از‌جمله کمک‌های توسعه‌ای که اکنون در افغانستان قطع شده‌اند، از سر گرفته نشوند، تأثیرات دهه‌ها جنگ، آفات طبیعی و بحران اقتصادی در دو سال گذشته، فاجعه‌ای انسانی را در این کشور رقم خواهد زد. طرح بازگشت اجباری مهاجران افغان از پاکستان در یک ماه گذشته بارها با انتقاد سازمان ملل متحد و سازمان‌های امدادرسان و مدافع حقوق بشر روبه‌رو شد. این سازمان‌‌ها بارها از دولت پاکستان خواستند که در شرایط دشوار کنونی در افغانستان، از اخراج مهاجران افغان دست بردارد؛ اما مقام‌های دولت پاکستان تأکید کردند که در تلاش برای تأمین امنیت این کشور، مهاجران غیرقانونی را از پاکستان اخراج می‌کنند. آغاز این روند در آستانه فصل سرما، با بحران بزرگ ناشی از زلزله ویرانگر در غرب افغانستان و همچنین کاهش شدید بودجه برای کمک‌های بشردوستانه هم‌زمان شده است. به گزارش سازمان ملل، تاکنون تنها ۳۶ درصد درخواست ۳.۲ میلیارد‌دلاری برای کمک به بیش از ۲۹ میلیون نفر در سراسر کشور تأمین شده است.