وکالت دادگستری و هوش مصنوعی

محمدرضا رزاقی-وکیل دادگستری: هرچند تمامیت کانون وکلا و به طور کلی امر وکالت دادگستری امروز بیش از هر زمان خدشه‌دار شده است؛ اما اینها همه نسیمی ملایم در برابر توفان هوش مصنوعی قلمداد می‌شود که دیر یا زود به ایران خواهد رسید و باید با درک و شناخت آن برای مواجهه، تمهیدات لازم را اندیشید.

اما هوش مصنوعی چیست؟ وقتی اصطلاح هوش مصنوعی شنیده می‌شود، ناخودآگاه ربات‌های ابرقدرت فیلم‌های علمی و تخیلی تداعی می‌شوند؛ اما خارج از هالیوود هوش مصنوعی مجموعه‌ای از تکنیک‌ها و الگوریتم‌های ریاضی و کامپیوتری است که برای تقلید هوش و یادگیری انسان‌ها طراحی شده‌اند. به عبارت دیگر به هوشی که یک ماشین در شرایط مختلف می‌تواند از خود نشان دهد، هوش مصنوعی گفته می‌شود. ماشین هوشمند دارای توان پردازش بوده و توانایی فکرکردن بدون نیاز به انسان را دارد. هوش مصنوعی از محیط پیرامون شناخت داشته و توانایی نشان‌دادن عکس‌العمل در مقابل کنش‌های حاصل از محیط را دارد. با این تعریف از هوش مصنوعی وارد مختصات امر وکالت می‌شوم. وکلا در حوزه‌های گوناگون از‌جمله ارائه مشاوره حقوقی، تنظیم قراردادها و حضور در محاکم ارائه خدمت و مانند آن ارتزاق می‌کنند. در مقدمه باید به این نکته اشاره کنم که در سال‌های اخیر وکلا حتما با این پدیده یا معضل مواجه بودند که موکلان با جست‌وجو در گوگل اطلاعات خود را به رخ ایشان کشیده و با سواد نصفه‌ونیمه و درست و غلط چنان وکیل را خشمگین می‌کنند که ناگزیر وکیل بیچاره برای قدرت‌نمایی و دفاع از سواد خود عملا دانشکده حقوق را به دفتر خود آورده تا موکل قدر و حدود خود را شناخته و پا پس بکشد. موضوع جست‌وجوی اینترنتی و چالش برای صاحبان مشاغل پدیده‌ای نسبتا نوظهور است و گریبان وکلا، پزشکان، مهندسان و حتی تجار را گرفته است. تازه این در شرایطی است که استفاده‌کننده از اطلاعات توان پردازش داده‌ها را ندارد و نمی‌تواند سره و ناسره را از هم جدا کرده و تحلیل کند؛ اما تا همین‌جا هم بسیاری از افراد تحصیل‌کرده از مراجعه به مشاور حقوقی خودداری می‌کنند و در مرز خودکفایی قرار دارند. انواع قراردادها به صورت تایپ‌شده قابل دسترسی بوده و آنان را از حضور در دفتر وکیل بی‌نیاز می‌کند. حال فرض بفرمایید الگوریتم‌های پیشرفته جست‌وجوگر بتوانند با بررسی لحظه‌ای همه قوانین و مقررات و بررسی همه حالات متصوره در زمان اندکی به پیچیده‌ترین مسائل حقوقی پاسخ دهند، چه بر سر این‌همه وکیل می‌آید؟ آیا یک وکیل به لحاظ ظرفیت ذهنی و معلومات توانایی رقابت با هوش مصنوعی را خواهد داشت؟ یک وکیل چه مزایایی می‌تواند به هوش مصنوعی داشته باشد و باید به چه مهارت‌هایی مجهز شود. شاید عنصر مهر و عاطفه و همدلی مزیت وکیل بر هوش مصنوعی باشد؛ اما اگر هوش مصنوعی بتواند با برنامه‌ریزی احساسات موکلان را درک کرده و به آنها واکنش نشان دهد، موضوع چگونه خواهد بود؟ شاید برای مشاوره حقوقی و تنظیم قراردادها و امثالهم در آینده شانسی برای وکلا قائل نباشیم؛ اما ممکن است بپنداریم وکیل در محکمه همچنان حرف اول را می‌زند؛ اما به این مسئله هم نمی‌توان آن‌چنان امیدوار بود؛ زیرا دقیق‌ترین لوایح احتمالا با کمک هوش مصنوعی تنظیم می‌شود و بعید نیست که روزی انسان‌ها بتوانند از هوش مصنوعی در محاکم برای پیشبرد دعاوی خود یا دفاع در قبال آن از هوش مصنوعی بهره ببرند. هرچند دور از ذهن به نظر می‌رسد؛ ولی کافی است که جهان امروز را با یک قرن پیش که نه، با 20 سال پیش مقایسه کنید. انقلاب صنعتی و دیجیتال مرزهای شناختی انسان را جابه‌جا کرد. هوش مصنوعی شاید بتواند چنین کند. در شرایطی که هوش مصنوعی مشاوره می‌دهد، قرارداد تنظیم می‌کند و به محکمه می‌رود، نیازی به وکیل نیست، چه رسد به کانون وکلا که بعید نیست هوش‌های مصنوعی با هم مرتبط باشند و شبکه‌ای تشکیل دهند و امیدوارم در آن روز تبانی نکنند و به موکل خود نارو نزنند. بدیهی است با توجه به گستره معلومات و کارکردهای هوش مصنوعی شبکه تصورشده انحصارا مخصوص یک حرفه خاص نخواهد بود. البته هنوز یک امیدواری هست و آن اینکه الگوریتم‌های هوش مصنوعی را انسان‌ها تهیه می‌کنند و هنوز از وجود وکلا و حقوق‌دانان بی‌نیاز نخواهیم بود؛ اما بی‌تردید در آن روز صحبت از صدور پروانه، تمدید پروانه و انتقال پروانه وکالت لبخند بر لبان‌مان جاری 

خواهد کرد.