طالبان بر سر دوراهی

سخت‌گیری‌های دولت پاکستان برای اخراج مهاجران غیرقانونی افغان و تداوم ارتباط نزدیک طالبان افغانستان و هم‌نامان پاکستانی آنها، تنش‌های میان افغانستان و پاکستان را افزایش داده است. در روزها و هفته‌های اخیر، گروهی از پناه‌جویان افغان که به‌تازگی از خاک پاکستان اخراج شده‌اند، از ایجاد محدودیت‌های پاکستان در قبال انتقال اموال و دارایی‌های آنها به کشورشان خبر داده‌اند. در مقابل، اسلام‌آباد نیز آزادی انتقال پول‌های نقد و دیگر دارایی‌های پناه‌جویان را مشروط به مبارزه طالبان با تروریسم کرده است. سفارت افغانستان در پاکستان با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که سرپرست وزارت بازرگانی طالبان در جریان دیدار هفته گذشته خود با وزیر خارجه پاکستان در اسلام‌آباد افزون بر آینده تجارت دو کشور درباره نحوه اخراج پناه‌جویان افغان و امکان بازگرداندن اموال نقد و دیگر دارایی‌های آنها به افغانستان مذاکره کرد. این دیدار پس از آن انجام شد که پاکستان اعلام کرد اقدام این کشور در اخراج چند میلیون پناه‌جوی غیرقانونی پاسخی به تمایل‌نداشتن حکومت تحت رهبری طالبان برای اقدام علیه شبه‌نظامیان ساکن در افغانستان است که به حملات تروریستی در پاکستان اقدام می‌کنند. در پی آغاز موج اخراج پناه‌جویان افغان، گروهی از آنها پس از بازگشت به کشورشان گفته‌اند که پس از سال‌ها کارکردن در پاکستان و فراهم‌کردن خانه و کاشانه در این کشور، امکان انتقال اموال و دارایی‌های آنها به کشورشان وجود ندارد. وزارت خارجه پاکستان نیز با انتشار خبر دیدار سرپرست وزارت بازرگانی طالبان با جلیل عباس جیلانی، وزیر خارجه پاکستان، نوشت که جیلانی این پیام را به مقام طالبان ابلاغ کرده است: «با اقدام جمعی علیه تروریسم می‌توان از پتانسیل کامل تجارت فی‌مابین و ارتباط منطقه‌ای استفاده کرد». ماه گذشته، پاکستان تاریخ اول نوامبر را به‌عنوان ضرب‌الاجل اخراج همه مهاجران غیرقانونی، ازجمله چند میلیون‌ افغان، تعیین کرد. وزارت کشور پاکستان دلیل این اقدام را مسائل امنیتی اعلام کرد و درخواست‌های سازمان ملل، گروه‌های حقوق‌بشری و سفارتخانه‌های غربی را برای بررسی مجدد این طرح نادیده گرفت. سازمان‌های بشردوستانه درباره شرایط وخیم بسیاری از افغان‌هایی که به‌تازگی به افغانستان بازگشته‌اند؛ به‌ویژه هم‌زمان با شروع فصل سرد زمستان و کمبود سوخت و غذا، هشدار داده‌اند و می‌گویند که بسیاری از آنها در اردوگاه‌های شلوغ نزدیک مرز که از طرف سازمان‌های غیردولتی و مقامات طالبان اداره می‌شود، در شرایط وخیمی به سر می‌برند.

تهدید اخراج افغان‌های ثبت‌شده

در همین حال، دو روز پیش، جان محمد اچکزی، وزیر اطلاع‌رسانی ایالت بلوچستان پاکستان، نیز گفت که از حکومت طالبان افغانستان «می‌خواهیم تا پاکستانی‌هایی را که به طور غیرقانونی در افغانستان هستند و از آنجا فعالیت تروریستی می‌کنند، تحویل پاکستان بدهند. در سرکوب‌کردن تحریک طالبان پاکستانی از تمام امکانات استفاده کنند. مراکز تروریستی‌شان در داخل خاک افغانستان مسدود شود». اچکزی افزود «آنها ماهانه ۲۰۰ پاکستانی را در مرز به قتل می‌رسانند یا در قتل مردم دخیل هستند». او خطاب به مردم پاکستان گفت: «از اظهارات تند رهبران افغان احساساتی نشوید و مسئولیت‌های خود را بدانید. ما به صورت فوری اخراج مهاجران ثبت‌نام‌شده را هم شروع می‌کنیم». او افزود که «تا حالا ۸۰ هزار مهاجر غیرقانونی را از بلوچستان اخراج کرده‌ایم». در همین حال، کمیته بین‌المللی نجات گفته است درحالی‌که افغانستان با بحران اقتصادی روبه‌روست، اخراج مهاجران افغان در آستانه فصل سرما، اوضاع بشری آنها را «وخیم‌تر» می‌‌کند. وزارت امور مهاجران و عودت‌کنندگان طالبان هم گفته است در مدت 48 ساعت ۱۲ هزار مهاجر افغان از گذرگاه اسپین بولدگ و سه هزار نفر دیگر از راه تورخم به افغانستان برگشته‌اند. اسلام‌آباد به اخراج گروهی ۱.۷ میلیون مهاجران افغان فاقد مدارک معتبر از این کشور ادامه می‌دهد، اختلاف‌ها در داخل پاکستان نیز درباره چگونگی این برنامه بیشتر شده است. در چند هفته اخیر، بازگرداندن اجباری مهاجران و پناه‌جویان افغان از پاکستان، افغان‌های مهاجر و پناه‌جویان افغانستان در کشورهای دیگر همسایه مانند ایران نیز زیر فشار و تهدید اخراج‌های دسته‌جمعی قرار گرفته‌اند. در همین حال، مهاجران افغان مقیم هند نیز می‌گویند که زندگی روزمره‌شان مختل شده و آینده تعلیم و تربیت، آموزش و پرورش فرزندان‌شان با خطر روبه‌روست. تنها مدرسه افغان در دهلی حالا به گفته آنها به دلیل نبود منابع مالی تعطیل شده است. بسیاری از دانشجویان افغان که تحصیلات خود را در هند به پایان رسانده‌اند و نگران بازگشت به افغانستان هستند، می‌گویند در «بی‌سرنوشتی» قرار دارند.

چالش ارتباط با طالبان پاکستان

اما در کنار بحران اخراج مهاجران، مسئله تداوم همکاری نزدیک طالبان افغانستان و پاکستان هم بر تنش‌ها میان کابل و اسلام‌آباد افزوده است. پاکستان به طالبان گفته است حکومت طالبان در کابل باید میان حکومت پاکستان و «طالبان پاکستانی» یکی را انتخاب کند، با هر دو نمی‌تواند همکار باشد؛ اما سخنگوی حکومت طالبان می‌گوید چنین اظهاراتی به روابط دو کشور صدمه وارد می‌کند. آصف درانی، نماینده ویژه حکومت پاکستان در امور افغانستان، در اظهاراتی گفته که زمان آن فرارسیده است که پاکستان «موضع جدید» خود را در قبال حکومت طالبان افغانستان اعلام کند. درانی در برنامه‌ای با حضور نمایندگان رسانه‌های این کشور درباره «تیره‌شدن» روابط میان اسلام‌آباد و کابل به دنبال انتقاد‌های شدید از پاکستان مبنی بر اخراج دسته‌جمعی مهاجران و پناه‌جویان افغان از آن کشو‌ر، صحبت می‌کرد. او گفت «حضور» رهبری تی‌تی‌پی (تحریک طالبان پاکستان)، اعضای آنها و «آزادی رفت‌وآمد» و فعالیت‌های‌شان در داخل خاک افغانستان حاکی از «عدم کنترل» طالبان بر طالبان پاکستانی است. او گفت که «درحال‌حاضر شش هزار نفر از اعضای تی‌تی‌پی با خانواده‌های‌شان در افغانستان حضور دارند. این افراد در حملات میان‌مرزی حضور دارند. نیروهای امنیتی پاکستان را هدف قرار می‌دهند و در کشتارهای دسته‌جمعی شهروندان غیرنظامی این کشور دخالت داشته‌اند». درانی همچنین گفت حکومت طالبان می‌گوید «صلح و ثبات را در افغانستان تأمین کرده، اقتصاد کشورشان را بهبود بخشیده‌اند، جرائم به پایین‌ترین سطح آن رسیده است، فساد از میان برداشته شده است؛ پس درآن‌صورت این به آن معناست که صلح در افغانستان به کابوس پاکستان مبدل شده است». ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی حکومت طالبان، در پیامی این اظهارات جدید درانی را رد کرد و گفت «در این زمینه حکومت پاکستان اسنادی را با آنها شریک نکرده است». مجاهد می‌گوید: «مقام‌های پاکستان به جای ابراز اتهامات، تمرکز خود را روی تأمین امنیت در کشورشان هزینه کنند». ذبیح‌الله مجاهد افزود که «انگشت ملامت را نباید به سوی دیگران دراز کرد». سخنگوی طالبان ادعا کرده که «ما هیچ کسی را در داخل خاک افغانستان نداریم که اتباع کشورهای بیگانه باشد» و تأکید کرد که ابراز چنین ادعاهایی بر روابط دو کشور صدمه وارد می‌کند. اما نماینده ویژه حکومت پاکستان در امور افغانستان در اظهارات تلویزیونی خود تصریح کرد که میزان حملات انتحاری در پاکستان در مقایسه با گذشته شش برابر شده است: «میزان حملات انتحاری در پاکستان ۵۰۰ درصد و در دو سال پس از تصرف قدرت از سوی طالبان در افغانستان افزایش یافته است و در شماری از حملات در داخل پاکستان بر‌اساس اسناد و ویدئوها، اعضای طالبان افغان هم به همراه رهبری تی‌تی‌پی حضور داشته و دیده شده‌اند». او گفت بنابراین طالبان افغان باید تصمیم خود را بگیرند که «یا با تی‌تی‌پی باشند یا با حکومت پاکستان، با هر دو آنها نمی‌توانند در یک‌ زمان باشند و همکاری کنند». آصف درانی گفت: «ما افغانستان را به‌خوبی می‌شناسیم و می‌دانیم که آنجا چه می‌گذرد، رهبری تی‌تی‌پی آنجا فعالیت دارد؛ در حمله چترال نورولی مسعود در ویدئوها دیده شده که رهبری این حمله را برعهده داشت و اینکه طالبان افغان و تی‌تی‌پی درباره یک هدف با یکدیگر متعهد هستند». او گفت: «تی‌تی‌پی بر‌اساس فرمان ملا هبت‌الله که جهاد در پاکستان را حرام خوانده است، قابل توبیخ است. این گروه از امر رهبری طالبان سرپیچی کرده و بر‌اساس ارزش‌های قومی نیز آنها را زیر پا گذاشته است». نماینده ویژه پاکستان برای افغانستان تأکید کرد که اسلام‌آباد «منتظر اقدامات عملی» حکومت طالبان درباره تی‌تی‌پی است و براساس‌آن «مواضع جدید» خود را در برابر حکومت طالبان اعلام خواهد کرد.