نقش شهردار و شورای شهر برای حفاظت از باغ گیاه‌شناسی ملی ایران چیست؟
بی‌عملی شهرداری برای نجات پروژه ملی تهران
چندی پیش وقتی نظر شهردار تهران را درباره بلندمرتبهسازی در جوار شمالی باغ گیاه‌شناسی ملی ایران جویا می‌شوند، او پاسخ می‌دهد: مجموعه‌ای که بالای آن باغ دارد ساخته می‌شود، کلیه مجوزهایش را از قبل گرفته و هیچ نسبتی با مدیریت ما ندارد. پروانه‌اش را گرفته و دارد می‌سازد، جلوگیری از آن از مسئولیت ما خارج است یا رأی دستگاه قضائی را می‌خواهد یا تفاهم بین مجموعه وزارت جهاد مجموعه میراث و مجموعه‌ای که دارد آنجا را می‌سازد.
محمد متینی‌زاده: چندی پیش وقتی نظر شهردار تهران را درباره بلندمرتبهسازی در جوار شمالی باغ گیاه‌شناسی ملی ایران جویا می‌شوند، او پاسخ می‌دهد: مجموعه‌ای که بالای آن باغ دارد ساخته می‌شود، کلیه مجوزهایش را از قبل گرفته و هیچ نسبتی با مدیریت ما ندارد. پروانه‌اش را گرفته و دارد می‌سازد، جلوگیری از آن از مسئولیت ما خارج است یا رأی دستگاه قضائی را می‌خواهد یا تفاهم بین مجموعه وزارت جهاد مجموعه میراث و مجموعه‌ای که دارد آنجا را می‌سازد.
مطمئنا شهردار تهران می‌داند آنکه درباره معضل پیش‌آمده برای باغ گیاه‌شناسی ملی ایران در منطقه ۲۲، باید پاسخ‌گوی تخلفات و در خوش‌بینانه‌ترین حالت اشتباهات روی‌داده در پهنه مرز شمالی باغ باشد، سازمان شهرداری است و مسئول فعلی باید چاره‌اندیشی کند. زاکانی باید پاسخ دهد که چرا شهرداری برای حفاظت از نگین ارزشمند شهر حرکتی انجام نمی‌دهد؟ چرا اکنون شهرداری تهران و به‌ویژه معاون شهرسازی آن به‌جای تلاش برای نجات باغ ۱۴۵ هکتاری و گیاه‌شناسی ملی ایران که در شهر کشور و خاورمیانه بی‌مانند است در جهت توجیه خطاهای گذشته که پرتعداد هم هستند، گام برمی‌دارند؟
کمیسیون ماده ۵ (صورت‌جلسه ۴۷۸) هشت ماه پس از صدور پروانه در دی ۸۷ در شهریور ۸۸ تشکیل شده و در شهریور ۸۹ صورت‌جلسه را ابلاغ می‌کند. جدای از اینکه این صورت‌جلسه ایرادهایی دارد، تصمیماتی را می‌آورد که کاملا برخلاف طرح تفصیلی منطقه و پهنه شمالی باغ است که در آن زمان کاربری فرهنگی سبز و آموزشی را داشته است. در نهایت در مهر ۹۱ در قالب پنج پهنه پروانه صادر می‌کند، یکی از آنها پهنه شمالی باغ (جنوب بزرگراه شهید همدانی) است که برای آن ۲۲ برج ۳۸ طبقه، با سه هزار و 774 واحد (برای 16هزارو 500 سهم یا نفر) و مساحت حدود ۸۷۰ هزار متر مربع پروانه نهایی صادر می‌شود.
این در حالی است که در آبان ۸۹ توافق‌نامه‌ای میان معاونت تحقیقات و آموزش وزارت جهاد کشاورزی شهرداری تهران منطقه (۲۲) و مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور منعقد شده و در یکی از بندهای مصوبش شهرداری برای رعایت حریم لازم در خصوص ساخت‌وسازهای بلندمرتبه در اطراف مؤسسه متعهد می‌شود. این توافق‌نامه سند مهمی است که تأیید می‌کند شهرداری الزام حریم را برای باغ گیاه‌شناسی ملی ایران در زمان صدور پروانه نهایی در سال ۹۱ می‌دانسته است، با وجود این متأسفانه نه استعلامی از باغ و مسئولانش که تحت مدیریت مؤسسه فوق هستند، صورت می‌گیرد و نه این حریم رعایت می‌شود اما اکنون شهرداری داعیه این را دارد که حریم مصوب وزارت میراث برای باغ پس از صدور پروانه صادر شده است؛ درحالی‌که این مهم برای همه باغ‌های گیاه‌شناسی دنیا امری بدیهی بوده و مسئولان شهری آن را رعایت می‌کنند. برای باغ ما هم شهرداری در سال ۱۳۸۹ آن را در موافقت‌نامه پیش‌گفته به رسمیت شناخته است.
از سوی دیگر سیری که در برنامه‌های شهرسازی منطقه ۲۲ اتفاق می‌افتد، بسیار درخورتوجه است. در سال ۱۳۷۸ در کمیسیون ماده ۵ (صورت‌جلسه ۳۲۰) تأکید می‌شود که منطقه ۲۲ تهران آخرین فرصت برای گسترش پیوسته تهران به عنوان یک مجموعه شهری نمونه با اتکا به ارزش‌های اسلامی و ایرانی دانسته شده و سقف جمعیتی ۶۷۵ هزار نفر را برای آن تعیین می‌کند تا اواخر دهه 80 این شرایط رعایت می‌شود و به‌ویژه پیرامون باغ و منطقه در برگیرنده آن دارای بناهای حداکثر سه طبقه هستند، در اواخر دهه ۸۰ یک‌باره تصمیمات دیگری برای این منطقه گرفته می‌شود ساخت‌وساز در گستره‌ای وسیع و در حجمی بسیار بیش از ظرفیت منطقه طراحی و واگذاری می‌شود. پس از این سیاست‌های اشتباه و نادرست شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در سال ۱۳۹۸ تصمیم به توقف این برنامه برای منطقه می‌گیرد و با تأکیدات مهم خواستار طرح تفصیلی جدید می‌شود. همان که چندی پیش رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با بیان اینکه منطقه ۲۲ یکی از سخت‌‌ترین مناطق تهران در زمینه مدیریت بحران است، گفته حجم ساخت‌وساز بالا موضوع کانال هدایت آب‌های سطحی ورودی توفان در تهران وجود روددره‌ها، دریاچه چیتگر مخاطرات زمین‌شناسی و نقشه گسل در منطقه و مباحث مربوط به حریق و مقاوم‌سازی بخشی از موضوعاتی است که در این منطقه باید بررسی شده و مورد توجه باشد. طرح تفصیلی به‌سرعت آماده شده و به تصویب می‌رسد. در این طرح به باغ کمک شایانی می‌شود تا آن را نجات دهد، در پروژه ۱۱۰هکتاری با توجه به حجم عظیم بارگذاری مسکونی و تجاری تمهیدات زیر جهت تعدیل بارگذاری مسکونی و تجاری اعمال شود: تغییر الگوی سکونت در بخش جنوبی محور شهید همدانی به قطعات کم‌تراکم 112 یا R122 که مفهوم آن ساخت‌وساز سه یا پنج طبقه است. در دوره پیشین مدیریت شهری این مصوبه اجرائی می‌شود. اگر به این محل مراجعه شود، ملاحظه می‌شود که چهار پهنه دیگر پروژه در شمال بزرگراه شهید همدانی در مراحل پایانی خود هستند اما پهنه D از اواخر سال ۱۴۰۰ وارد فاز اجرائی می‌شود.
این خطاها و تعداد دیگری از آنها که از حوصله این نوشتار خارج است از سوی شورای عالی شهرسازی، سازمان بازرسی کل کشور و معاونت حقوق عامه دادستانی تأیید می‌شود و معاون دادستان طی نامه‌ای به دیوان عدالت اداری، جایی که مشغول رسیدگی به این پرونده است با تأکید بر تخلفات و ابهامات خواستار توقف و تغییر پروانه شده است. جدای از موارد فوق زاکانی دستور رئیس‌جمهور را در روز درختکاری ۱۴۰۱ مبنی بر جابه‌جایی این پروژه نادیده گرفته است؛ رئیس‌جمهوری که بیشتر پیشینه‌اش در قضا بوده و بهتر از شهردار می‌داند که می‌توان پروژه را با وجود داشتن پروانه لغو یا به محلی دیگر منتقل کرد. دستور معاون رئیس‌جمهور برای توقف پروژه بلندمرتبهسازی را در اسفند ۱۴۰۰ در کشوی میزش گذاشته است و همین‌طور مصوبه نشست دادستانی را هم در شهریور ۱۴۰۱ که دکتر ترکی از نماینده ایشان خواست ظرف مدتی اندک برای جابه‌جایی و تعیین معوض از سوی وزارت جهاد کشاورزی اقدام کنند، به فراموشی سپرده است.
شهرداری هیچ حرکتی برای نجات پروژه ملی و بین‌المللی شهرش انجام نداده و همه دستورات، توصیه‌ها و هشدارها از سوی مقامات نظام را نادیده گرفته است و تلخ‌تر آنکه معاون شهرسازی شهرداری ضمن رد تخلفات و خطاها پا را فراتر گذاشته و در گفته‌ای تعجب‌برانگیز وجود بلندمرتبهسازی را برای باغ گیاه‌شناسی ملی ایران بدون خطر می‌داند. این در حالی است که سازمان حفاظت محیط زیست سازمان منابع طبیعی استادان، متخصصان و صاحب‌نظران همگی تأثیر بلندمرتبهسازی را بر زوال تدریجی باغ قطعی می‌دانند.
آیا شهرداری، شهردار، شورای شهر و اعضای آن نباید برای جلوگیری از نابودی باغ کوشش و همت ویژه به خرج دهند؟ ما چند گوهر گران‌بها همتای باغ گیاه‌شناسی در تهران داریم؟
* عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور
