«شرق» از تشدید تنش‌ها در منطقه و راه‌حل بایدن گزارش می‌دهد
سایه‌روشن جنگ و صلح
با توجه به تداوم جنگ حماس و اسرائیل، منطقه خاورمیانه کماکان در التهاب و نگرانی ناشی از گسترش تنش به سر می‌برد. از یک سو بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، می‌گوید که درخواست‌ها برای توقف جنگ در قبال آزادی اسرایش در غزه را رد می‌کند و هم‌زمان وزارت دفاع آمریکا اعلام می‌کند که از ۱۷ اکتبر در مجموع ۱۵۱ حمله به نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه انجام شده است. به موازاتش دور جدید حملات مشترک ایالات متحده و انگلستان به یمن در شامگاه دوشنبه نیز به وقوع پیوست.
عبدالرحمن فتح‌الهی: با توجه به تداوم جنگ حماس و اسرائیل، منطقه خاورمیانه کماکان در التهاب و نگرانی ناشی از گسترش تنش به سر می‌برد. از یک سو بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، می‌گوید که درخواست‌ها برای توقف جنگ در قبال آزادی اسرایش در غزه را رد می‌کند و هم‌زمان وزارت دفاع آمریکا اعلام می‌کند که از ۱۷ اکتبر در مجموع ۱۵۱ حمله به نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه انجام شده است. به موازاتش دور جدید حملات مشترک ایالات متحده و انگلستان به یمن در شامگاه دوشنبه نیز به وقوع پیوست. در‌عین‌حال گروه‌های مقاومت اسلامی عراق (که شامل تعدادی از گروه‌های عراقی است)، روز دوشنبه با صدور بیانیه‌ای اعلام کردند حملات پهپادی را به پایگاه عین‌الاسد در غرب عراق انجام داده‌اند و همان روز، برای سومین بار پایگاه آمریکا در میدان گازی «کونیکو» در خاک سوریه هم هدف حمله موشکی قرار گرفت. بیانیه روز دوشنبه علاوه بر بیانیه دیروز سه‌شنبه این جریان (مقاومت اسلامی عراق) است که ذیل آن از حمله پهپادی به بندر اشدود در اسرائیل خبر دادند. در سمت مقابل، وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز از اعمال تحریم‌های جدید علیه اشخاص و برخی نهادها خبر داد. وزارت خزانه‌داری آمریکا روز دوشنبه ۱۳ شخص، شش نهاد و دو هواپیما را در فهرست تحریم‌های خود قرار داد. به گفته ایسنا، دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا ادعا کرد این اشخاص و نهادها با نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، حماس و کتائب حزب‌الله عراق مرتبط هستند. همچنین وزارت خزانه‌داری آمریکا «صلاح المکصوصی» عضو ارشد الحشد الشعبی را به فهرست تحریم‌های خود افزوده است. ماه گذشته نیز وزارت خزانه‌داری آمریکا یک فرد و سه نهاد را با ادعای اینکه تسهیل‌کننده انتقال کمک‌های مالی به انصارالله یمن بوده‌اند، به فهرست تحریم‌های خود اضافه کرد. طبق بیانیه دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا، «نبیل علی احمد الحظا» مستقر در یمن و سه صرافی در ترکیه و یمن تحت تحریم قرار گرفتند. انگلیس هم در بیانیه‌ای از اعمال تحریم علیه افراد مرتبط با حماس و جهاد اسلامی خبر داد.
حسین امیرعبداللهیان هم که به منظور شرکت در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد که با دعوت از وزرای امور خارجه در موضوع فلسطین و ذیل عنوان صلح و امنیت بین‌المللی تشکیل شد، شامگاه دوشنبه به نیویورک سفر کرده و در جریان حضور خود در مقر سازمان ملل از هشدارش به طرف آمریکایی برای تشدید دامنه جنگ به دلیل اقدامات‌شان خبر داد. با این حال جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، شامگاه دوشنبه اطلاع داد که این اتحادیه به یک توافق‌نامه اقدام نظامی در دریای سرخ برای ایمن‌سازی حمل‌ونقل تجاری در این منطقه رسیده است. فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، هم روز یکشنبه در مصاحبه با سی‌ان‌ان هشدار داد این امکان وجود دارد که بحران در دریای سرخ از کنترل خارج شود. لانا نصیبه، سفیر امارات در سازمان ملل، نیز هم‌زمان با گسترده‌شدن دامنه درگیری‌ها در منطقه غرب آسیا، در پی جنگ اسرائیل علیه غزه از آمریکا خواست تنش‌ها را کاهش دهد. به باور سفیر امارات در سازمان ملل، «خطرات زیاد است و جنگ غزه به‌وضوح یک زخم باز است که می‌تواند کل منطقه را بی‌ثبات کند».
در‌این‌بین دریادار برد کوپر، فرمانده ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا، روز دوشنبه، دوم بهمن، در گفت‌وگو با خبرگزاری آسوشیتدپرس ادعا کرد که «ایران در حملات حوثی‌های یمن به کشتی‌ها در طول جنگ اخیر در غزه دخالت دارد». آن‌گونه که انتخاب گزارش داده، دریادار کوپر حاضر نشد به این پرسش پاسخ دهد که آیا ایران حملات انفرادی یمن در دریای سرخ و خلیج عدن را هدایت کرده است؛ اما ادعا کرد که حملات مربوط به ایران از تهدیدهای پیشین این کشور که محدود به خلیج فارس و تنگه هرمز بود، به آب‌های سراسر خاورمیانه گسترش یافته است. فرمانده ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا در ادامه ادعاهای واهی خود در گفت‌وگوی روز دوشنبه نیز مدعی شد «ایالات متحده، ایران را مسئول حملات اخیر هواپیماهای بدون سرنشین به کشتی‌ها میداند».
منطقه به جنگ فراگیر نزدیک است؟
با توجه به آنچه گفته شد، اکنون ناظران و رسانه‌ها بیشتر از هر وقت دیگر از احتمال جنگ گسترده در منطقه غرب آسیا حرف می‌زنند؛ کمااینکه اکونومیست در گزارشی درباره این موضوع نوشته که «از زمان حمله حماس به اسرائیل در هفتم اکتبر، جو بایدن به دنبال کمک به اسرائیل برای پیروزی در جنگ خود در غزه و جلوگیری از تبدیل درگیری به یک جنگ منطقه‌ای با ایران و نیروهای مقاومت بوده است؛ اما رئیس‌جمهور آمریکا اکنون با فشار فزاینده‌ای برای انجام اقدامات قوی‌تر مواجه خواهد شد. این یک معضل است. بایدن مجبور است هیچ کاری نکند که موجب می‌شود آمریکا ضعیف به نظر برسد یا تلافی کند و سبب می‌شود رئیس‌جمهور آمریکا در سال انتخابات با خطر جنگ جدیدی روبه‌رو شود. البته هر دو طرف (ایران و آمریکا) از درگیری مستقیم اجتناب کرده‌اند؛ اما تعادل ممکن است به همین منوال باقی نماند».
به گفته این نشریه، اسرائیل هم در کنار رویارویی آشکار با حماس و حزب‌الله، جنگی نه‌چندان محرمانه را گسترده کرده است. در اواخر دسامبر، یک فرمانده سپاه در حمله هوایی اسرائیل در دمشق ترور شد. یک هفته بعد، صالح العاروری، یکی از مقامات ارشد حماس، در حمله‌ای به پایگاه حزب‌الله در جنوب بیروت ترور شد. در بیستم ژانویه در یک حمله موشکی دیگر در دمشق پنج عضو سپاه ترور شدند. در چهارم ژانویه، آمریکا مشتاق الجواری، یکی از رهبران حرکت النجبا، گروهی که در حمله به نیروهای آمریکایی دست داشت، را با حمله پهپادی به مقر او در بغداد ترور کرد.
با در‌نظر‌گرفتن این نکات، اکونومیست بهترین امید بایدن را این میداند که اسرائیل به‌زودی پیروز شود یا دست‌کم شدت جنگ خود در غزه را کاهش دهد و به‌این‌ترتیب از خشم در سراسر منطقه بکاهد؛ اما اسرائیل نه توانسته حماس را سرکوب کند و نه گروگان‌هایش را بازگردانده است و نشانه کمی از آمادگی برای توقف جنگ نشان می‌دهد. این در حالی است که تعداد کشته‌شدگان فلسطینی از ۲۵ هزار نفر گذشت. هم‌زمان بنیامین نتانیاهو نیز هر‌گونه درخواستی از سوی بایدن برای تشکیل کشور آینده فلسطین را به‌شدت رد می‌کند. در‌حالی‌که بایدن برای حفظ شرایط فعلی و توسعه‌نیافتن جنگ در خاورمیانه تلاش می‌کند، متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه، می‌گوید که ممکن است با یک جنگ منطقه‌ای فقط به اندازه یک حمله ناگوار یا تروریستی فاصله داشته باشیم. میلر تأکید دارد که «اگر این روند ادامه پیدا کند و یکی از این حملات واقعا منجر به کشته‌شدن تعداد درخور‌توجهی از آمریکایی‌ها شود، دولت چاره‌ای جز حمله نخواهد داشت».
راهکار واشنگتن- دوحه – قاهره جواب می‌دهد؟
در‌حالی‌که خاورمیانه تا یک‌قدمی جنگ فراگیر پیش رفته، خبرها از طرح بلندپروازانه جو بایدن برای پایان‌دادن به مناقشات منطقه غرب آسیا حکایت دارد. آن‌طور که وال استریت ژورنال در تشریح این طرح گزارش داده، گویا یک برنامه ۹۰روزه از سوی واشنگتن، قاهره و دوحه روی میز است که این طرح با آزادی گروگان‌ها آغاز می‌شود و در نهایت منجر به خروج نیروهای اسرائیلی و پایان جنگ در غزه می‌شود. هم‌زمان یک صندوق بین‌المللی برای بازسازی غزه تشکیل می‌شود و از طرف دیگر تضمین‌های امنیتی لازم برای حفظ جان رهبران حماس هم داده خواهد شد. نکته حائز اهمیت طرح اینجاست که ایجاد مسیر برای مذاکره جهت آتش‌بس دائمی، عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و عربستان و تشکیل کشور فلسطین در این راه‌حل تبیین شده است.
در همین راستا اکنون آمریکا، مصر و قطر به اسرائیل و حماس فشار می‌آورند تا به یک فرایند دیپلماتیک چندمرحلهای بپیوندند که با آزادی گروگان‌ها آغاز می‌شود و در نهایت منجر به خروج نیروهای اسرائیلی و پایان جنگ در غزه می‌شود. هرچند که طرف اسرائیلی و حماس واکنش مثبتی به این طرح ندارند؛ اما افرادی که در جریان این مذاکرات قرار گرفته‌اند، به وال استریت ژورنال می‌گویند که اسرائیل و حماس پس از پایان آخرین آتش‌بس در سی‌ام نوامبر سال گذشته و توقف مذاکرات، دوباره مایل به گفت‌وگو هستند و مذاکرات قرار است در روزهای آینده در قاهره ادامه یابد. هم‌زمان با انتشار این طرح بایدن، پایگاه خبری عربی ۲۱ مدعی شد که «حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران، در روزهای آتی به قاهره سفر خواهد کرد که احتمالا بی‌ارتباط با نقش تهران در این طرح نخواهد بود».
البته درباره موفقیت این طرح تردیدهایی وجود دارد؛ چراکه دو طرف اصلی درگیری یعنی حماس و اسرائیل با بخش‌هایی از این طرح موافق نیستند.
بنابراین در‌این‌میان دو مقام اسرائیلی گفته‌اند که تل‌آویو پیشنهادی از طریق میانجیگران قطری و مصری به حماس داده است که شامل توقف دو‌ماهه جنگ به‌عنوان بخشی از یک توافق چندمرحلهای است که شامل آزادی همه گروگان‌های باقی‌مانده در غزه می‌شود. در‌حالی‌که این پیشنهاد شامل توافقی برای پایان‌دادن به جنگ نمی‌شود، این طولانی‌ترین دوره آتش‌بسی است که اسرائیل از زمان شروع جنگ به حماس پیشنهاد داده است. در سمت مقابل، حماس سه پیش‌شرط خود برای مذاکره را «پایان دائمی جنگ در غزه، عقب‌نشینی کامل اسرائیل از این باریکه و حفظ قدرت حماس در غزه» اعلام کرد. باوجوداین وب‌سایت خبری آکسیوس هم شامگاه یکشنبه (اول بهمن) فاش کرد دولت آمریکا قصد دارد برای عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و عربستان سعودی تلاش کند، مشروط بر اینکه تل‌آویو با تشکیل کشور مستقل فلسطین موافقت کند.
به نوشته آکسیوس، بر‌اساس این طرح «اسرائیل به عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی در ازای توافق برگشت‌ناپذیر برای تشکیل کشور فلسطین دست خواهد یافت». علاوه‌براین مقامات اسرائیلی نباید با نقش تشکیلات خودگردان ملی فلسطین در اداره غزه پس از سرنگونی حماس در این منطقه مخالفت کنند. این وب‌سایت نوشت که «اسرائیلی‌ها آمادگی پذیرش این توافق در آینده نزدیک را ندارند؛ اما به گفته این منابع، مقامات اسرائیلی در نهایت ممکن است با افزایش فشار آمریکا، سطح بین‌المللی و محلی، در ماه‌های آینده موافقت کنند». در همین راستا لازم به ذکر است که فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی، در بخشی از مصاحبه روز یکشنبه با سی‌ان‌ان، موضوع عادی‌سازی روابط ریاض-تل‌آویو را پیش کشید و تنها راه عادی‌سازی روابط با اسرائیل را ثبات منطقه‌ای و حل موضوع فلسطین دانست. اگرچه به گفته بن فرحان، «تشکیل کشور باثبات فلسطینی ضروری بوده و امکان بازگشت از این موضوع وجود ندارد؛ اما صِرف مطرح‌کردن عادی‌سازی روابط عربستان با اسرائیل به نحوی ضمنی حکایت از چراغ سبز سعودی‌ها با طرح جو بایدن دارد». حال باید دید که راهکار واشنگتن- دوحه- قاهره برای پایان‌دادن به جنگ حماس و اسرائیل و نهایتا تنش‌ها در منطقه جواب می‌دهد یا خیر؟
