رافائل در راه تهران؟

شرق: به فاصله دو روز پس از ابراز تمایل رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای سفر به تهران و گفت‌وگو با مقامات کشورمان در ماه آینده میلادی، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی انجام این سفر در اسفند‌ماه را بعید می‌داند. آن‌گونه که معاون رئیس‌جمهور دیروز چهارشنبه در حاشیه جلسه هیئت دولت گفته است، «به دلیل تراکم برنامه‌ها بعید است این سفر در اسفند‌ماه باشد و با توجه به اینکه در اردیبهشت آینده اولین کنفرانس بین‌المللی هسته‌ای را برگزار می‌کنیم و از کشورهای مختلف جهان اعلام آمادگی کرده‌اند که حضور پیدا کنند... از آقای گروسی هم دعوت شده که در آن کنفرانس سخنرانی کنند». به گفته اسلامی، «در سال ۱۴۰۳ که پنجاهمین سال انرژی اتمی است، این یک رویداد خواهد بود. ضمن اینکه سی‌امین کنفرانس ملی هسته‌ای و اولین کنفرانس بین‌المللی هسته‌ای خواهد بود، میهمانان زیادی خواهد داشت و از آقای گروسی هم دعوت شده که در آن کنفرانس سخنرانی کنند».

در مقابل، پیش‌تر رافائل گروسی در گفت‌وگویی با خبرگزاری رویترز عنوان کرده بود که ایران به غنی‌سازی اورانیوم «فراتر از نیازهای تجاری‌ هسته‌ای» ادامه داده و اعلام کرده بود که می‌خواهد ماه میلادی آینده (ماه مارس) برای اولین بار طی یک سال اخیر برای بحث و رایزنی با مقام‌های ایران به تهران سفر کند. با این وجود رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان دیروز چهارشنبه در جمع خبرنگاران به این نکته اشاره کرد که «تعاملات ایران و آژانس در روال طبیعی تداوم دارد و در جهت رفع ابهامات و توسعه همکاری‌ها گفت‌وگوها صورت می‌گیرد». طبق اظهارنظر اسلامی، «گروسی برای سفر به ایران اظهار تمایل کرده و در دستور کار ایشان است و در برنامه ما هم قرار دارد که در زمانی که تنظیماتش صورت بگیرد، انجام خواهد شد».

البته معاون رئیس‌جمهور در پاسخ به این سؤال که آیا قرار است گزارش جدیدی علیه ایران به شورای امنیت برود، خاطرنشان کرد: «آژانس به طور طبیعی هر سه ماه یک بار برای شورای حکام و هر شش ماه یک بار برای شورای امنیت سازمان ملل گزارش می‌دهد. گزارش مدیر‌کل دو بخش دارد؛ یک بخش گزارش‌های پادمانی است و یک بخش از گزارش در بخش پادمان، رفتار جاری صنعت هسته‌ای ما و نظارت‌هایی است که صورت می‌گیرد. دوربین‌هایی که دارند و بازرسی‌هایی که صورتی می‌گیرد، جزئی از این گزارش است». اسلامی این را هم متذکر شد که «گزارش بخش دومی دارد که ویژه برجام است و برجام طبق قطع‌نامه ۲۲۳۱ در دستور کارشان است که انطباق یا عدم انطباق با برجام را گزارش می‌کنند و با توجه به اینکه بر اساس مواد ۲۶ و ۳۶ برجام برای اینکه طرفین متعهد به تعهداتشان عمل نکردند، ما طبق قانون اقدام راهبردی عمل می‌کنیم که گزارشات آن هم باز توسط آژانس تهیه و منتشر می‌شود».

قرار است گزارش سه‌ماهه مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از اجرای تعهدات اتمی ایران به زودی آماده شود تا شورای حکام آژانس این گزارش را در جریان نشست فصلی خود بررسی کند. این در حالی است که بر اساس برنامه اعلام‌شده، دور بعدی نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار است چهارم مارس (۱۴ اسفند) در وین برگزار شود. این نشست، هزاروششصدوهفتادوپنجمین اجلاس شورای حکام است و طبق ادوار گذشته مسائل مختلف درباره ایمنی هسته‌ای و اجرای توافق‌نامه پادمان در دستور کار قرار شورا دارد.

به موازات آنچه عنوان شد و در فاصله ۱۱ روز تا برگزاری این نشست، گروسی علاوه بر موضع‌گیری درباره پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران، دست به انجام تحرکاتی هم زده است. مدیر‌کل آژانس از یک سو اذعان دارد که سرعت ذخیره‌سازی اورانیوم غنی‌‌شده ایران از پایان سال گذشته اندکی کاهش یافته، اما به زعم او، تهران همچنان با سرعت «بالاتر از نیاز برای مصارف تجاری هسته‌ای» به غنی‌سازی اورانیوم ادامه می‌دهد. گروسی در واکنش به سخنان علی‌اکبر صالحی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی که گفته بود «ما همه آستانه‌های علم و فناوری هسته‌ای را داریم»، مواضعی را اتخاذ کرد دال بر اینکه «ایران وجهی از خود را به نمایش گذاشته است که در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای آن، تماما شفاف نیست. مسلما این موجب بالا‌رفتن خطرها می‌شود».

گروسی اخیرا هم در اظهاراتی از «برجام ۲» و نیز ضرورت انعقاد توافق هسته‌ای جدید با ایران سخن گفت و سپس مدعی شد که توافق اسفند سال گذشته موسوم به بیانیه چهارم مارس در مورد حل‌وفصل مسائل پادمانی، پیشرفتی نکرده است. البته بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی در واکنش به این موضوع تأکید کرد که مدیرکل آژانس از اظهارات احساساتی و گزارش‌های جهت‌دار که در حیطه مسئولیت وی نیست، برای جلوگیری از فضاسازی‌های تبلیغاتی غرب علیه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران پرهیز کند. وی تصریح کرد: «وظیفه آقای گروسی محدود به چارچوب اقدامات فنی است و باید گزارشات واقعی و به دور از احساسات ارائه کند».

از سوی دیگر رافائل گروسی در آستانه نشست فصلی شورای حکام با رؤسای دستگاه‌های دیپلماسی اروپا در بروکسل دیدار و درباره تأثیر آخرین تحولات ژئوپلیتیک بر مسائل ایمنی هسته‌ای تبادل‌ نظر کرد. وی با انتشار پیام‌هایی در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) توضیح داد که طی گفت‌وگو‌های مفصل با دیپلمات‌های اروپایی «در مورد فعالیت آژانس برای ارتقای ایمنی و امنیت هسته‌ای در اوکراین و همچنین تقویت نظام منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای گفت‌وگو کرده است». اما گروسی در جریان این سفر، ملاقاتی با اشتفن کلمنت، مشاور ویژه کمیسیون اروپا در پرونده هسته‌ای ایران هم داشت. به گفته ایرنا، مدیرکل آژانس به جزئیات رایزنی خود با کلمنت اشاره‌ای نکرده است و صرفا سمت جدید وی به عنوان نماینده ویژه کمیسیون اروپا در زمینه خلع سلاح و عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای را تبریک گفت. کلمنت تا شهریور گذشته سفیر اتحادیه اروپا نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین بود. وی در آستانه نشست شورای حکام، کرسی خود را به کارل هالگارد واگذار کرد و 

به عنوان مشاور ویژه کمیسیون اروپا در پرونده هسته‌ای ایران فعالیت خود را ادامه داد.

 سفر گروسی راهگشاست؟

اگرچه محمد اسلامی دیروز چهارشنبه تقریبا آب پاکی را روی دست همه ریخت و اعلام کرد سفر گروسی در ماه اسفند به تهران بعید است، اما این سؤال مطرح است که حتی در صورت حضور رافائل گروسی در تهران و گفت‌وگو با مقامات کشور تغییری در روند مناسات کنونی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ایجاد خواهد شد یا خیر؟ این سؤالی بود که علی‌اکبر سعیدی در گفت‌وگو با «شرق» از دو منظر به آن پاسخ می‌دهد؛ نخست آنکه با توجه به روند کنونی در مناسبات جهانی و به‌خصوص عملیات طوفان‌ الاقصی و جنگ حماس و اسرائیل، ترفندها و بازی‌های دیپلماتیک سخت شده است. از این‌رو، سعیدی معتقد است‌ حتی در صورت سفر رافائل گروسی به تهران در ماه اسفند و پیش از برگزاری نشست فصلی شورای حکام نیز احتمال تغییر در روند مناسبات ایران و آژانس بین‌المللی انرژی غیرقابل پیش‌بینی است.

به گفته این کارشناس، اساسا در وضعیت کنونی، تهران تمایلی برای تغییر در وضعیت خود در جهت امتیازدهی بیش از حد به آژانس ندارد. البته مفسر حوزه سیاست خارجی در عین حال اذعان دارد ایران تلاش خواهد کرد وضعیت را در مسیری پیش ببرد که از تشدید تنش، صدور قطع‌نامه، ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت یا فعال‌شدن مکانیسم ماشه جلوگیری کند. با این خوانش، سعیدی اقدام تهران در کاهش غنی‌سازی اورانیوم ۶۰‌‌درصدی را مصداق بارز رفتار هوشمند تهران برای کنترل تنش می‌داند. یعنی به نحوی که از یک سو تهران امتیاز ارزنده‌ای برای برتری پیداکردن دست غرب و آژانس به آنها ندهد و از سوی دیگر وضعیت در نقطه کنونی فریز و ثابت بماند.

منظر دومی که سعیدی به آن ورود می‌کند، رفتار دقیقه ۹۰ تهران است که همواره در فاصله زمانی یک هفته تا ۱۰ روز مانده به نشست فصلی شورای حکام، ایران با سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و توافق با آنها، عملا سعی در کنترل هر نشست فصلی شورای حکام را داشت. اما با توجه به روند کنونی و افزایش اختلافات پادمانی بین تهران و آژانس و نیز با توجه به تحولات منطقه و تأثیرات آن بر پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران و همچنین توقف اجرای توافق سال گذشته آژانس و تهران، این کارشناس‌ این بار بازی دقیقه ۹۰ تهران را حتی اگر به سفر رافائل گروسی به تهران منجر شود، برای دستیابی به نتیجه مطلوب سخت ارزیابی می‌کند؛ چراکه به زعم این تحلیلگر حوزه بین‌الملل، سقف انتظارات، خواسته‌ها و مطالبات تهران و آژانس از یکدیگر بیشتر شده است، به گونه‌ای که انجام یک سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پتانسیل حل آن را ندارد.

امید نعیمی هم دیگر کارشناسی بود که در گفت‌وگوی خود با «شرق» از زاویه دیگری به موضوع ورود می‌کند و معتقد است «در شرایط کنونی که جو بایدن و سیستم و ساختار آمریکا برای انتخابات ریاست‌جمهوری خود را آماده می‌کنند، واشنگتن سعی خواهد کرد که تنش با تهران در نقطه کنونی مدیریت شود»، لذا از بازشدن پرونده فعالیت‌های هسته‌ای به طور جدی تا پیش از تعیین تکلیف انتخابات ریاست‌جمهوری جلوگیری می‌شود. این کارشناس با تمرکز بر تحولات منطقه و نیز با در نظر گرفتن روند جنگ اوکراین، به «شرق» می‌گوید:‌ «اوج‌گیری تنش هسته‌ای با ایران و به تبع آن افزایش اصطکاک سیاسی و دیپلماتیک سبب خواهد شد که ایالات متحده و تروئیکای اروپایی تا زمان تعیین تکلیف جنگ حماس و اسرائیل و همچنین روشن‌شدن انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به آن (پرونده هسته‌ای ایران) ورود نکنند». با در نظر گرفتن این نکته، نعیمی هم تأکید دارد که سفر رافائل گروسی به ایران، چه انجام بشود و چه انجام نشود، احتمالا اتفاق خاصی را رقم نخواهد زد؛ چراکه در شرایط کنونی تهران با اشراف به این واقعیت که غرب فعلا تمایلی به باز‌شدن پرونده هسته‌ای ایران ندارد، سعی خواهد کرد کماکان اهرم‌های فشار خود را داشته باشد.

از سوی دیگر این تحلیلگر با بازکردن سرفصل تحلیلی دیگری ادامه می‌دهد: «اساسا روند تحولات در نشست فصلی شورای حکام متأثر از تحولات منطقه‌ای و جهانی است. از این حیث در نشست فصلی شورای حکام در اسفندماه، احتمالا شاهد تکرار روندهای قبلی مانند صدور بیانیه‌های مشترک چندجانبه و نیز گزارش احتمالا تند گروسی و آژانس علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران باشیم». اما به زعم نعیمی، اقدام عملی مانند صدور قطع‌نامه، ارجاع پرونده به شورای امنیت یا فعال‌شدن مکانیسم ماشه در دستور کار نخواهد بود. نعیمی در بخش پایانی ارزیابی خود با اشاره به موضع‌گیری‌های اخیر رافائل گروسی و همچنین سفری که به اروپا و دیدارهایش با وزرای امور خارجه کشورهای اروپایی داشت، به این نکته مهم اشاره دارد که رایزنی‌های پشت پرده او با اشتفن کلمنت، مشاور ویژه کمیسیون اروپا در پرونده هسته‌ای ایران عملا در جهت هماهنگی برای نحوه مدیریت پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران در نشست فصلی شورای حکام است.