طبقه سوم با آسانسور

شرق: گالری هنری-پژوهشی شار نخستین فستیوال هنر مفهومی خود را با عنوان طبقه 3 با آسانسور برگزار کرد. مروری بر فعالیت‌های شار‌گالری نشان می‌دهد این فستیوال نیز در راستای فعالیت‌های پروژه‌محور این گالری در آبان‌ماه فراخوان خود را اعلام کرده است. از گزارش‌های دبیرخانه می‌توان فهمید در طی دو ماه، بیش از 300 اثر از 202 هنرمند سراسر کشور به شارگالری ارسال شده و شورای انتخاب آثار، داود آجرلو، صالح موسوی‌خلخالی، احسان شعردوست و بابک امجد، 34 اثر را برای نمایش و داوری در مکان لابراتوار انجمن مجسمه‌سازان ایران برگزیده‌اند. از ازدحام جمعیت در روز آخر (سوم اسفند) می‌توان فهمید روزهای برگزاری ط 3 روزهای شلوغی بوده است. اختتامیه با خوشامدگویی احسان شعردوست، مدیر شارگالری و فستیوال آغاز می‌شود، پیام صوتی صالح موسوی‌خلخالی، مدیر پژوهشی شارگالری و دبیر علمی فستیوال پخش می‌شود و پس از شنیدن پیام‌ها و صحبت‌های فریده شاهسوارانی، زروان روحبخشان و امین شاهد به‌عنوان اعضای هیئت داوران، داود آجرلو، مدیر هنری شارگالری و دبیر فستیوال، روایت خود را از شارگالری و فستیوال بازگو می‌کند. بیانیه هیئت داوران را از امین شاهد رئیس هیئت داوران می‌شنویم و در پایان لیلا طیبی‌فرد، مشاور رسانه‌ای شارگالری و مدیر آرت فستیوال، برندگان را برای دریافت جایزه فرا‌می‌خواند. شارگالری ضمن قدردانی از یکایک آثار راه‌یافته و اهدای گواهی شرکت در فستیوال ط 3 به آنها، سه جایزه نقدی و سه لوح تقدیر به برگزیدگان داوری اهدا می‌کند. اعضای اصلی شارگالری، احسان شعردوست، صالح موسوی‌خلخالی و داود آجرلو، تمام ابعاد و جوانب فستیوال از طراحی و اجرا تا رخدادهای پژوهشی آینده فستیوال را در کنار هم رقم زده‌اند و بعد از مراسم برای گفت‌وگوی کوتاهی سراغ آنها، رئیس هیئت داوران و تعدادی از هنرمندان می‌رویم.

  برگزاری این فستیوال از ابتدا با چه انگیزه‌ها و اهدافی دنبال شد؟

احسان شعردوست (نویسنده و تهیه‌کننده هنر): شار یک گالری هنری-پژوهشی است که هدف آن به‌کارگیری ظرفیت‌های هنر برای گفت‌وگو و تولید پژوهش درباره هنر و اندیشه است. در همین راستا جایگاه «مفهوم» در هنر هم به‌عنوان یکی از پرسش‌های پژوهشی اصلی در شارگالری مطرح بوده و «هنر مفهومی» با اهداف اولیه گالری قرابت دارد. هدف ما از «فستیوال شارگالری» علاوه بر بررسی ویژگی‌های هنر مفهومی حال حاضر در ایران، پژوهشی جامع درباره آن است. مفهوم‌سازی نزد هنرمند معاصر ایرانی، ضرورت‌های هنر مفهومی در ایران، نقش هنر مفهومی در بین دیگر هنرها و سرفصل‌های دیگری از این دست، شارگالری را برای برگزاری این فستیوال مجاب کرد تا آن را در میانه بحران‌های فرهنگی حاضر، امری ضروری و پاسخی به یک نیاز بداند.

  با توجه به میزان استقبال از فستیوال، در میان هنرمندان و مخاطبان، ظرفیت هنر مفهومی در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

داود آجرلو (نویسنده هنر و فلسفه): ما از دهه 1340 با هر کیفیتی نمایش هنر مفهومی داشته‌ایم. این واقعیت حتی اگر در شکل بدبینانه بازتولید تقلیدی و بی‌پشتوانه از هنر معاصر غرب باشد؛ اما حالا حدود شش دهه است که هنر مفهومی در گوشه و کنار ایران زندگی می‌کند. جسارت و روزآمدی هنرمندان امروز، تمام این تجربه‌ها و دیگر تجربه‌های هنر ویژوال معاصر را پشتوانه خود کرده و ظرفیتی فراتر از حد تصور در این حوزه ساخته است. ما که در فستیوال ط 3 با آسانسور به دلیل محدودیت‌های مختلف فقط در قالب یک جمع تجربه‌گرا تنها بخش اندکی از این ظرفیت را توانستیم پوشش بدهیم، از 12 استان کشور هنرمند داشتیم؛ بماند که بخش اعظمی از هنرمندان مفهومی ایران در خارج از ایران کار می‌کنند، بخشی در ایران هستند؛ اما به هر دلیل در این فستیوال شرکت نکردند و بسیاری دیگر که حالا بعد از پایان فستیوال تازه در حال همراه‌شدن با ما هستند. زبان هنر مفهومی از قضا متناسب‌ترین زبان‌های هنری امروز برای انسان ایرانی است.

 نحوه استفاده از آثار در اهداف پژوهشی شارگالری چگونه است و کار علمی فستیوال روی هنر مفهومی ایران چه ویژگی‌هایی خواهد داشت؟

صالح موسوی‌خلخالی (نویسنده و پژوهشگر فلسفه): برگزاری این جایزه، نخستین گام از فستیوال هنر مفهومی ط 3 بود. گام‌های بعد، معطوف به پژوهش درباره چیستی هنر مفهومی و تناسب آن با شرایط هنر ایران خواهد بود. باید اذعان کرد که نظر به تطابق هنر مفهومی با اهداف گالری هنری و پژوهشی، این مرحله از فستیوال اهمیت اساسی دارد. برای رسیدن به این هدف، گفت‌وگو با پژوهشگران و صاحب‌نظران هنر مفهومی در ایران و خارج مورد توجه است و در پادکست «آرتی‌فیل» شارگالری، شماره‌های ویژه‌ای به این موضوع اختصاص خواهیم داد. طراحی ما به نحوی است که در آینده نزدیک، به چاپ یک کتاب جامع درباره درک‌ها و تعریف‌ها از هنر مفهومی و همچنین تبیین جایگاه هنر مفهومی در ایران دست پیدا کنیم.

  گروه داوران بر چه اساسی انتخاب شدند و چه معیارهایی برای داوری این فستیوال در بین داوران طرح شد؟

امین شاهد (نویسنده و هنرمند تجسمی، سردبیر فصلنامه نهیب): می‌دانیم که قضاوت، مسئولیت پرخطری است؛ چرا‌که می‌تواند برای یکی آینده‌‌ساز باشد و برعکس، مسیرِ فکری و حرفه‌ای دیگری را تغییر دهد. در هنر و فعالیت‌های فرهنگی این مسئله حساس‌تر هم می‌شود. برای انتخاب داوران با توجه به شناخت و ارتباط شخصی و تنگاتنگ من با هنرمندان و فضای هنرهای تجسمی در ایران در 30 سال گذشته و اینکه اولین دوره این فستیوال برگزار می‌شد، از کسانی دعوت کردم که با تجربه بسیار در این حوزه با نگاهی فراگیر بر هنرهای تجسمی و مفهومی احاطه داشته باشند و همچنین با اهداف برگزارکنندگان نیز همسو باشند. از‌این‌رو خانم فریده شاهسوارانی و آقای زروان روحبخشان را دعوت کردیم که خوشبختانه پذیرفتند. هر دو از هنرمندان جریان‌ساز هنرهای مفهومی در ایران و از مدرسان و پژوهشگران هنر هستند؛ ولی از دو نسل و دیدگاه و نظر متفاوت، تا بتوانیم جامع‌تر به آثار متنوع بپردازیم و آنها را با نگاهی تحلیلی براساس تعاریف و معیارهای هنرهای مفهومی و شرایط موجود انتخاب کنیم. خوشبختانه تنوع و قدرت بسیاری از آثاری که به مرحله داوری رسیده بودند، به‌ گونه‌ای بود که کار را برای تیم داوری دشوار کرد و این دشواری برای ما خوشحال‌کننده بود؛ چرا‌که برگزاری چنین رویدادهایی در این روزها بسیار مغتنم و ستودنی است.

  تجربه فستیوال ط 3 برای شما به‌عنوان هنرمند، از نظر کیفیت و استقبال و شرکت‌کننده‌ها، چگونه بود؟

سارا اصغرزاده (مجسمه‌ساز و هنرمند چندرسانه‌ای): اولین واکنشم به واژه «شار» در شارگالری به معنای سیال، یادآوری جنبش فلوکسوس در دهه‌های 60 و 70 میلادی به‌عنوان یک جنبش مفهومی چند‌رسانه‌ای بود. با این ذهنیت ترغیب شدم تا در این فستیوال شرکت کنم. از اولین بی‌ینال هنر مفهومی تهران که انفجاری از ایده‌ها و مفاهیم و رسانه‌های مختلف بود، حدود 25 سال است که با طراحی و اجرا در رسانه‌های مختلف پرفورمنس آرت، اینستالیشن و ویدئو آرت خودم را به چالش می‌کشم. به نظرم انتخاب، اجرا و نمایش آثار با تمام امکانات و محدودیت‌ها به بهترین شکل ممکن انجام شده و مشتاقم بخش نظری و تحلیلی این فستیوال را هم که می‌تواند به شناخت هنرمند و جامعه از جریان‌های فعال هنر معاصر ایران منجر شود، ببینم.

به‌عنوان هنرمند، اولین واکنش من قدردانی از افرادی است که زمینه مناسب برای نمایش ایده‌هایم فراهم کردند؛ هر‌چند کاستی‌های فنی هم در برگزاری فستیوال رخ داد که ناشی از محدودیت‌های فضا بود. در طول نمایش برای من جذاب بود که بسیاری با مفهوم آثار ارتباط برقرار کردند و به آنها نزدیک شدند. هنر مفهومی با حذف اهمیت همه مؤلفه‌ها و پرداختن به مفهوم، شاید بهترین گزینه برای ارتباط با جامعه‌ای باشد که در حال پوست‌انداختن و بازتعریف خود است. امیدوارم این فستیوال در سال‌های بعد هم ادامه یابد و بر شکل‌گیری جریان‌های معاصر در هنرمان تأثیر بگذارد.

لیلا فرخی (طراح و هنرمند چندرسانه‌ای): اول اینکه مفهوم برای هنرمند کانسپچوالیست، تا به اجرا در‌نیاید، متولد نشده و عقیم است. به‌عنوان یک کانسپچوال آرتیست از این مجال استقبال کردم و از اینکه اثرم انتخاب شد، مفتخرم. دوم اینکه بدیهی است که اجرای اثر مفهومی به عوامل گوناگونی وابسته است، از این منظر برخی از آثار اجرای حرفه‌ای و تعدادی هم اجرای ابتدایی و بداهه داشتند. سوم اینکه نقطه قوت برگزاری اولین نمایشگاه مفهومی شار‌گالری در اراده برگزارکنندگان بود، دورادور احساس می‌شد که تیم برگزارکننده با وجود تبحر و تجربه با چالش‌های برگزاری نمایشگاه مفهومی در جدال‌اند؛ اما اراده آنها به هر نحو بر معضلات و چالش‌ها فائق آمد؛ این سماجت آگاهانه و متعهدانه، کاستی‌های نمایشگاه را کم‌رنگ می‌کند. چهارم اینکه بشخصه به‌عنوان هنرمندی که عمر خود را در هنر زیسته‌ام، توقع داشتم داوری با توجه به وسواس در انتخاب آثار راه‌یافته در ساحت نقد آگاهانه‌تر ظاهر می‌شد و در نهایت پنجم اینکه استقبال از نمایشگاه برانگیزاننده و امیدوارکننده بود.

مینا بهکار (هنرمند چندرسانه‌ای): نخستین فستیوال هنر مفهومی شارگالری، فرصتی برای شناخت نسبی از هنر مفهومی ایران ایجاد کرد. در زمینه و زمانه‌ای که همه چیز محصور معنای خود است، هنرمند در جست‌وجوی چیست؟ آیا جز این است که باید معنا را از ظرف خود جدا کرد و در زمین گذاشت و در زمانی که زمان باشد، دید و بویید و شنید و چشید تا مفهوم را یافت. معنا هست و مفهوم خلق می‌شود. ط ۳ با آسانسور، با اولین رویداد هنر مفهومی خودش زمینه را در بهترین زمانش ساخت تا هنرمندان را به جست‌وجو وادارد. ما هنرمندها هم دویدیم و دیدیم و ساختیم و روبه‌روی خود و آنها نهادیم و شد آنچه باید می‌شد. مفهومی که ابتدا خودِ شارگالری طرح کرد. بیش باد چنین بودن‌هایی!