تاریخ اجتماعی انقلاب روسیه

شرق: «تراژدی مردم» اثر اورلاندو فایجس، روایتی است از تاریخ روسیه در سال‌های 1891 تا 1924 یعنی دورانی پرهیاهو در تاریخ این کشور که با انقلاب‌ها و تحولاتی عظیم همراه است. این کتاب که پیش‌تر با ترجمه احد علیقلیان به فارسی منتشر شده بود، اخیرا در نشر نی تجدید چاپ شده است. «تراژدی مردم» به وجوهی از انقلاب روسیه توجه کرده که معمولا در تاریخ‌نگاری‌ها کمتر مورد توجه بوده‌اند؛ از این‌رو این کتابی است که به درک ما از انقلاب روسیه کمک شایانی می‌کند. «تراژدی مردم» جوایزی از‌جمله جایزه ادبی دابلیو. اچ اسمیت، جایزه تاریح امروز لانگمن و جایزه تاریخ ولفسن را به دست آورده و کتاب برگزیده دانشگاهی در سال 1997 شده است.

اورلاندو فایجس در «تراژدی مردم» نشان می‌دهد که مردم عادی روسیه تجربه انقلاب را چگونه پشت سر گذاشتند و ‌زندگی‌شان در برهه انقلاب چگونه بود و دچار چه تغییر و تحولاتی شد. از این‌رو، این کتاب در عرصه تاریخ اجتماعی اثری حائز اهمیت و قابل توجه است و درکی تازه از انقلاب روسیه به دست می‌دهد.

این کتاب در بخش اول، به روسیه در دوره رژیم کهن پرداخته است و در آغاز کتاب با عنوان تزار و مردمش می‌خوانیم: «در صبحى بورانى در فوریه ۱۹۱۳ سن‌‌پترزبورگ سیصدمین سال حکومت رومانوف‌‌ها بر روسیه را جشن گرفته بود. هفته‌‌ها بود که مردم درباره رویدادى بزرگ صحبت می‌‌کردند و همه‌‌کس اطمینان داشت که چنین رویداد شکوهمندى را دیگر به عمر خود نخواهد دید. قدرت باعظمت سلسله پادشاهى به‌‌ طرزى بى‌‌سابقه در مراسمى با کبکبه و دبدبه به نمایش گذاشته مى‌‌شد. با نزدیک‌‌شدن جشن سالگرد، هتل‌‌هاى مجلل پایتخت پر شد از رجال مناطق دوردست امپراتورى روسیه؛ و شاهزادگانى از لهستان و سرزمین‌‌هاى بالتیک؛ کشیشان اعظم از گرجستان و ارمنستان؛ ملاها و رؤساى قبایل از آسیاى میانه؛ امیر بخارا و خانِ خوارزم. شهر با ورود گردشگرانى از ولایات به جنب‌‌وجوش درآمده بود و مردم آراسته‌‌اى که معمولا در اطراف کاخ زمستانى به تفرج مى‌‌پرداختند، دریافتند که شمار توده‌‌هاى کثیف و ناشسته بر آنها مى‌‌چربد‌ -دهقانان و کارگران با قبا و عرق‌چین، زنان ژنده‌‌پوش لچک‌به‌‌سر. با سرازیرشدن ترامواها، کالسکه‌‌ها، ارابه‌‌ها و سورتمه‌‌ها بدترین راه‌بندان تاریخِ بولوار نِوسکى پدید آمد. خیابان‌‌هاى اصلى را با نشان‌‌هاى سفید و آبى و سرخ امپراتورى آذین بسته بودند؛ مجسمه‌‌ها را به تاج گل و روبان آراسته بودند؛ و تصاویر تزارها که حتى میخائیل، بنیان‌گذار سلسله پادشاهى‌ را در بر مى‌‌گرفت، بر سردرِ بانک‌‌ها و مغازه‌‌ها آویخته بود. بر فراز خطوط تراموا رشته‌‌هایى از لامپ‌‌هاى رنگى آویزان بود که در شب با کلمات عمر تزار دراز باد یا عقاب دوسر رومانوف‌‌ها و تاریخ‌‌هاى ۱۶۱۳-1913 مى‌‌درخشید. روستاییان که بسیارى‌شان هرگز چراغ برق ندیده بودند خیره به بالاى سر خود مى‌‌نگریستند و شگفت‌‌زده سرشان را مى‌‌خاراندند. ستون‌‌ها، طاق‌‌ها و تک‌‌ستون‌‌هایى نورانى به ‌چشم مى‌‌خورد. جلوی کلیساى جامعِ غازان غرفه سفیدى قرار داشت پر از کندر و بروملیاد و درختان نخل که در هواى زمستانى روسیه مى‌‌لرزیدند‌». همان‌طور که از همین چند سطر نیز برمی‌آید، «تراژدی مردم» روایتی است پرشور در مورد شخصیت‌های تاریخی و نیز مردم عادی که نامی در تاریخ از آنها برجا نمانده است. به عبارتی این کتاب در فاصله میان اندیشه‌ها و چهره‌های بزرگ و تاریخ‌های شخصی نوشته شده و برخی آن را تکان‌دهنده‌ترین روایت انقلاب روسیه پس از «دکتر ژیواگو» دانسته‌اند.